Bosna i Hercegovina svake zime predvodi listu evropskih
zemalja kada je riječ o zagađenosti zraka, a u svijetu smo odmah poslije
Sjeverne Koreje. Posljedice, o kojima se u bh. javnosti ne govori i koje nikada
neće saopštiti nadležne insttucije, je sve veća smrtnost ljudi. Prema
procjenama Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), svake godine u BiH zbog
izloženosti zagađenom zraku, umre oko 3.300 ljudi, dok u BiH ovako istraživanje
nikada nije rađeno.
A zagađen vazduh udišemo u svim većim gradovima BiH. Prije
svega u Sarajevu, Zenici, Tuzli, Kakanju, Banjaluci, Prijedoru…
Obzirom da alarmantnih informacija imamo i previše, pokušali
smo doznati šta čine nadležne institucije- odnosno da li se kontrolišu
zagađenje vazduha za koji su odgovorni zagađivači na području Republike Srpske,
da li se vrše plaćanje naknada za zagađenje vazduha i koje zagađujuće materije
se kontrolišu.
U skladu sa Zakonom o zaštiti životne sredine, Republički
hidrometeorološki zavod Republike Srpske je nadležna institucija za vođenje
Registra ispuštanja i prenosa zagađujućih materija, a postrojenja kojima je
izdata ekološka dozvola dužna su da dostavljaju izvještaj o ispuštanju i
prenosu zagađujućih materija van lokacije postrojenja.
Najveći zagađivači
“Republički
hidrometeorološki zavod raspolaže bazom podataka koja sadrži informacije o
ispuštanjima u vazduh, vode, zemljište i o prenosu otpada, od 2007. godine. Svi
podaci iz baze podatke su javno dostupni na službenoj internet stranici Zavoda,
u vidu godišnjih izvještaja i tabela za pregled podataka”, kaže za BUKU Ranka Radić, načelnica Odjeljenja za zaštitu životne
sredine u Republičkom hidrometeorološkom
zavodu.
Na osnovu dostavljenih izvještaja, dodaje, najčešće
zagađujuće materije koje se emituju u vazduh su: ugljen monoksid (CO), ugljen
dioksid (CO2), azotni oksidi (NOx/NO2), sumporni oksidi (SOx/SO2) i čvrste
čestice (PM10).
Na pitanje kome se dostavljaju podaci iz Registara, odnosno
ko kontroliše ima li odstupanja u ispuštanju zagađujućih supstanci od
dozvoljenih Radić kažeda se godišnji izvještaji o Registru postrojenja i
zagađivača Republike Srpske dostavljaju svim nadležnim institucijama- Ministarstvu za prostorno uređenje,
građevinarstvo i ekologiju, Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede,
Fondu za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost, Republičkom zavodu za
statistiku i Inspektoratu Republike Srpske, koji je nadležna institucija za
nadzor i kontrolu mjera i uslova propisanih ekološkom dozvolom, a koje se
odnose na monitoring životne sredine.
“Najveći zagađivači vazduha u Republici Srpskoj su
postrojenja iz energetskog sektora: RiTE
Ugljevik, RiTE Gacko, EFT Stanari i Rafinerija nafte Brod”, isakla je Rodić.
Muk u Fondu za zaštitu
životne sredine i energetske efikasnosti
U dva navrata smo se obraćali Fondu za zaštitu životne sredine i energetske efikasnosti Republike
Srpske, koje, prema informacijama koje smo dobili iz Inspektorata Republike Srpske, po Zakonu o fondu i
finansiranju zaštite životne sredine Republike Srpske, donosi Rješenje o plaćanju naknada za period od jedne kalendarske
godine, ako nije drugačije uređeno
drugim propisom, a plaćanje se vrši mjesečno, dok u pogledu plaćanja naknada u
slučaju kašnjenja u plaćanju, prinudnu naplatu vrši Poreska uprava Republike
Srpske, a po dostavljanju izvršnog rješenja Fonda”.
Naknada se ipak ne
naplaćuje
Potom smo odgovor potražili
u Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju, gdje nam je
potvrđeno da se plaćanje naknade ne vrši: “Iako se za postrojenja koja mogu imati uticaj na
životnu sredinu i vazduh, u skladu sa odredbama Zakona o zaštiti životne sredine
(„Službeni glasnik Republike Srpske (br. 71/12, 79/15 i 70/20), izdaje ekološka
dozvola kojom se nalažu mjere za sprečavanje ili, kada to nije izvodljivo,
smanjenje emisija u vazduh, vodu i zemljište i sprečavanje stvaranja otpada, da
bi se ostvario visok nivo zaštite životne sredine kao cjeline, u Republici
Srpskoj se ne vrši plaćanje naknade za zagađenje vazduha koje potiče od emisije
zagađujućih materija u vazduh iz postrojenja za sagorijevanje, odnosno
stacionarnih izvora zagađivanja, jer isto nije utvrđeno propisima iz oblasti
zaštite vazduha”, potvrdila je za BUKU Gorjana
Rosić, viša saradnica za odnose s javnošću u Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju.
Napominje da su najveći zagađivači vazduha u Republici
Srpskoj industrijska termoenergetska postrojenja za sagorijevanje, dok se vazduh
u gradovima zagađuje različitim zagađujućim materijama, prije svega oksidima
sumpora i azota, nastaje i kao posljedica sagorijevanja goriva u individualnim
kućnim i stambenim ložištima, uticaja saobraćaja, odnosno pokretnih izvora kao
što su vozila u drumskom saobraćaju.
“Problem zagađenja vazduha je dakle multisektorski i
zahtjeva takav pristup rješavanja ovog pitanja, sa koordinisanim aktivnostima
svih relevantnih i nadležnih institucija dugoročno i strateški”, rekla je
Rosić.
Dragan Ostić, asistent
na programu “Energija i klimatske promjene” u Centru za životnu
sredinu kaže da se sa procesom naplate naknade od zagađivača mora početi
što prije. Kaže i da su svjesni činjenice da je proces sam po sebi zahtijevan,
ali naplaćivanje naknada je neminovnost. Postepeno uvođenje naplaćivanja
naknada za zagađivače, pojašnjava, bio bi prije svega etički i pravedan čin od
strane nadležnih institucija. Ukoliko se sa tom odlukom bude kasnilo, ukoliko
se bude odugovlačilo iz ovih ili onih razloga, ispaštaće privrednici, jer će ih
visina naknade dočekati nespremne.
Ostića smo pitali i kako ocjenjujete Registar ispuštanja i prenosa zagađujućih materijala koji vodi
Hidroemeterološki zavod RS, na što je odgovorio: “S obzirom da Registar
ispuštanja i prenosa zagađujućih materija, koji se nalazi na stranici
Hidrometeorloškog zavoda Republike Srpske, najnovije podatke prikazuje za 2019.
godinu, a mi smo uveliko u 2023. godini, ja po ovom pitanju ne bih ništa dalje
komentarisao. Smatramo da ne ispunjava. Nije ažuriran već 4 godine”.
Šta kontroliše ekološki
inspektori?
I dok se naknade koje bi trebali plaćati zagađivači životne
sredine, definitivno ne plaćaju, interesovalo nas je šta kontrolišu ekološki
inspektori.
Kako nam je rečeno u Inspektoratu RS, ekološka inspekcija
vrši kontrolu privrednih subjekata, odnosno objekata i postrojenja koja prema
važećoj legislativi moraju posjedovati ekološku dozvolu, odnosno, kontrolišu da
li isti ispunjavaju uslove propisane ekološkom dozvolom. Koliko često će se
vršiti mjerenja i za koje parametre ne odlučuje inspekcija, već se isto
propisuje ekološkom dozvolom. Takođe, mjerenja ne vrši inspekcija, već za to
ovlaštena pravna lica (instituti, laboratorije).
Dosadašnje kontrole, kažu u Inspektoratu RS, su pokazale da
subjekti u pravilu posjeduju ekološke dozvole, ali ne provode u potpunosti sve
mjere propisane ekološkim dozvolama, kao što je redovni monitoring, odnosno
mjerenje emisija polutanata u životnu sredinu, te mjere u vidu investicionih
radnji, a koje su trebali provesti. U takvim slučajevima ekološki inspektor
rješenjem nalaže da se putem ovlašćenog pravnog lica za poslove zaštite životne
sredine, izvrši ispitivanje parametara kvaliteta vazduha, vode, zemljišta i
slično u zavisnosti od parametara definisanih Ekološkom dozvolom.
“Izrada godišnjeg izvještaja o radu je još uvijek u
proceduri, a prema preliminarnim podacima u 2022. godini republička ekološka
inspekcija izvršila je oko 730 kontrola u oblasti zaštite životne sredine, kod
subjekata koji se ubrajaju u zagađivače životne sredine. U oko 250 slučajeva
utvrđeni su propusti, te je subjektima izrečene isto toliko mjera kojima je
naloženo otklanjanje nepravilnosti i novčane kazne u iznosu oko 68.000 KM. Najčešće
utvrđeni propusti odnosili su se upravo na pridržavanje uslova iz ekološke
dozvole u različitim segmentima, a u zavisnosti od vrste djelatnosti, kao što
su provođenje redovnog monitoringa osnovnih elemenata životne sredine, mjerenje
nivoa buke, monitoring kvaliteta otpadnih voda, monitoring kvaliteta vazduha i
drugo”, kažu u Inspektoratu RS.
Umjesto zaključka
Problem zagađenja vazduha je svako ozbiljan, obiman i neće
se riješiti sam od sebe. Ako se ne plaćaju naknade, koji je smisao kontrole,
ako Registar kao najnovije podatke prikazuje one za 2019. godinu, a mi smo
uveliko u 2023. godini, koja mu je svrha?
Nadalje jedina rješenja su dugoročni planovi za svaki grad.
Prije svega dugoročno treba zamijeniti korištenje uglja sa
korištenjem plina. Naravno ne može se zabraniti ljudima da se griju na ugalj,
te stoga treba subvencionisati cijenu plina u zimskim mjesecima da bi bio isti
ili jeftiniji od uglja. I London je šezdesetih godina imao velikih problema sa
zagađenim zrakom i riješio ga tako što je zabranio loženje uglja.
Takođe treba stimulisati ugradnju plina ugradnju plina u
automobile i u gradski saobraćaj. Ubrzati saobraćaj kroz grad, praviti
zaobilaznice.
Jedna od mjera u svijetu je i utopljavanje zgrada, da bi se
izvršile uštede potrošnje energije-goriva. Ova mjera može smanjiti potrošnju
energenata i do 40%, a samim ti i smanjiti i zagađivanje zraka uz donošenje
finansijskih ušteda.