Udruženje građana „Atlantska inicijativa” iz Sarajeva u saradnji sa Ministarstvom pravde Republike Srpske, uz podršku i doprinos Ambasade Kraljevine Nizozemske u Bosni i Hercegovine uspješno je tokom 2024. i 2025. godine implementiralo projekat pod nazivom “UNAPREĐENjE PRIMJENE ALTERNATIVNIH MJERA U REPUBLICI SRPSKOJ -razvoj potencijala sistema izvršenja krivičnih sankcija“.
Zajednički projekat je bio prvenstveno usmjeren na osnaživanje postupka izvršenja alternativne mjere rada u javnom interesu, prevashodno sa ciljem jačanja kapaciteta pravosudnog sistema i razvijanja saradnje ministarstva pravde sa pravnim subjektima u lokalnim zajednicama.
Pitanje izvršenja krivičnih sankcija u Republici Srpskoj propisano je Zakonom o izvršenju krivičnih i prekršajnih sankcija Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske broj 63/18 i 55/23), po kojima je Ministarstvo pravde nadležno i za izvršenje alternativne mjere rada u javnom interesu, kao posebne vrste krivične sankcije koja se može izreći počiniocima krivičnih djela.
Pitanje izricanja rada u javnom interesu propisano je članom 70. Krivičnog zakonika Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 64/17 i 15/21), kojim se definiše da nadležni sud može izrečenu kaznu zatvora u trajanju do jedne godine, na zahtjev osuđenog, zamijeniti radom u javnom interesu. Pri ocjeni da li izrečenu kaznu treba zamijeniti radom u javnom interesu, sud će uzeti u obzir sve okolnosti od kojih zavisi vrsta i visina kazne, da izvršenje kazne zatvora ne bi bilo neophodno za ostvarenje svrhe kažnjavanja, a istovremeno uslovna osuda ne bi bila dovoljna za postizanje opšte svrhe krivičnih sankcija.
Rad u javnom interesu je svaki društveno koristan rad kojim se ne vrijeđa ljudsko dostojanstvo i koji se ne vrši u cilju sticanja dobiti.
Rad u javnom interesu ne može biti kraći od 60 časova, niti duži od 360 časova i određuje se za vrijeme koje ne može biti kraće od mjesec dana, niti duže od šest mjeseci, te ne može biti duži od 60 časova u toku jednog mjeseca.
Osim dva navedena zakonska propisa, Ministarstvo pravde je donijelo i dva podzakonska akta, i to Pravilnik o načinu izvršenja rada u javnom interesu („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 77/19) i Pravilnik o utvrđivanju uslova za odabir pravnih subjekata i sačinjavanju liste zainteresovanih pravnih subjekata za izvršenje mjere rada u javnom interesu („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 77/19), kojima se detaljnije propisuju postupak izvršenja rada u javnom interesu i način ostvarivanja saradnje sa pravnim subjektima.
Pravni subjekti u okviru kojih se može izvršiti mjera rada u javnom interesu su javna preduzeća, javne ustanove i druga pravna lica koja obavljaju djelatnost u okviru kojih se može ostvariti opšta svrha sankcije i svrha rada.
Djelatnosti u okviru kojih se može ostvariti opšta svrha izvršenja krivičnih sankcija i izvršenja mjere rada u javnom interesu su poslovi iz oblasti humanitarnog rada, ekologije, komunalnih poslova, u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast komunalnih djelatnosti, rudarstva, energetike, kao i djelatnosti od opšteg interesa, koje su kao takve određene zakonima u oblasti upravljanja otpadom, korišćenja, upravljanja, zaštite, uređivanja i unapređivanja dobara od opšteg interesa i dobara u opštoj upotrebi (vode, putevi, šume, obale, banje, zaštićena područja i sl.).
Ministarstvo pravde objavilo je javni poziv za prijavu učešća pravnih subjekata u realizaciji mjere rada u javnom interesu. Nakon dostavljanja prijava pravnih subjekata, zaključeni su ugovori o saradnji, kojima su definisana pitanja međusobnih prava i obaveza, mjesto rada, vrsta posla, radno vrijeme i druga pitanja bitna za ostvarivanje svrhe rada u javnom interesu. Nakon sklopljenih ugovora, sačinjena je Lista pravnih subjekata koji ispunjavaju uslove kod kojih se može izvršavati mjera rada u javnom interesu, koja je dostavljena svim sudovima u Republici Srpskoj.
Nakon opsežnih priprema, kako po pitanju sačinjavanja adekvatnog pravnog okvira, tako i po pitanju uspostavljanja potrebnih uslova za izvršenje, Ministarstvo pravde je otpočelo sa realizacijom rada u javnom interesu, čime je ukupan koncept izricanja ove krivične sankcije zaživio i u praksi tokom 2020. godine.
Sa ciljem daljeg osnaživanja postupka izvršenja alternativne mjere rada u javnom interesu, prevashodno sa svrhom jačanja kapaciteta pravosudnog sistema i razvijanja saradnje ministarstva pravde sa pravnim subjektima u lokalnim zajednicama, kao prva projektna altivnost izvršena je analiza postojećeg stanja i potreba sistema izvršenja krivičnih sankcija, kao i nedostataka u procesima donošenja odluka sudova u vezi sa izricanjem mjere rada u javnom interesu, kako bi se identifikovali i prepoznali ključni problemi u praksi.
Analiza je provedena u svim sudovima u Republici Srpskoj, a njeni rezultati i zaključci opravdali su očekivanja i ukazali na potrebne intervencije na planu daljeg afirmisanja koncepta rada u javnom interesu i neophodnih koraka ka stručnom usavršavanju nosilaca pravosudnih funkcija u Republici Srpskoj. U tom smislu, sačinjem je Priručnik sa planom i programom obuka sudija i tužilaca, kao i publikacija pod nazivom „Zamjena kazne zatvora i izvršenje rada u javnom interesu“, zamišljena kao neophodan alat za potpunije razumijevanje pitanja izricanja i izvršenja mjere rada u javnom interesu. Odžana su i dva edukativna seminara na kojima je uz učešće predsjednika sudova, rukovodilaca krivičnih odjeljenja u sudovima i učešće sudija na krivičnim referatima potencirano jačanje kompetencija sudova i tužilaštava u postupku zamjene izrečene kazne zatvora radom u javnom interesu i unapređenje profesionalnih kapaciteta postupajućih sudija i tužilaca.
Ministarstvo pravde je do sada ostvarilo saradnju sa preko 50 partnera – javnih preduzeća, uglavnom iz oblasti komunalnih djelatnosti, opštinskim i gradskim organizacijama Crvenog krsta i manjim brojem javnih ustanova. Imajući u vidu činjenicu da je zakonom propisano da se rad u javnom interesu obavlja u mjestu prebivališta osuđenog lica, te da u ovom trenutku ne postoje postignuti sporazumi o saradnji sa pravnim subjektima u svim lokalnim zajednicama u Republici Srpskoj, bilo je jasno da postoji potreba za stalnim naporima za povećanjem broja pravnih subjekata, partnera u lokalnim zajednicama za izvršenje rada u javnom interesu. U tom smislu, u realizaciji projektnih aktivnosti održano je pet regionalnih sastanaka sa predstavnicima lokalnih vlasti i predstavnicima lokalnih javnih preduzeća, uglavnom iz oblasti komunalnih djelatnosti, koji su rezultirali dodatnom afirmacijom koncepta izvršenja rada u javnom interesu i ostvarivanjem saradnje sa značajnim brojem pravnih subjekata, kao partnera Ministarstva pravde.
Istovremeno, radi učvršćivanja saradnje sa postojećim partnerima, kako bi se ojačali kapaciteti u okviru svakog preduzeća za unapređenje provođenja rada u javnom interesu, u smislu obuke osoba zaduženih za postupanje sa osuđenim licima (tzv. povjerenici) u svakodnevnom radu, praćenju rezultata i izvještavanju prema Ministarstvu pravde, održana su dva edukativna seminara za povjerenike, imajući u vidu činjenicu da povjerenici ne posjeduju stručna i praktična znanja o izvršenju krivičnih sankcija, da ne poznaju propise iz ove oblasti, te da nemaju iskustva po pitanju rada sa populacijom izvršilaca krivičnih djela, sasvim je jasno da postoji realna potreba njihove edukacije i unapređenja njihovih sposobnosti na ovom planu, prvenstveno sa ciljem pružanja podrške u obavljanju njihovog odgovornog zadatka.
Kao zasebna projektna aktivnost, sačinjen je Priručnik za obuku povjerenika u izvršenju rada u javnom interesu, kojim je propisan sadržaj, tematske cjeline i način provođenja obuke povjerenika u izvršenju rada u javnom interesu, organ nadležan za realizaciju obuka, uslovi i način sticanja sertifikata i način vođenja evidencije o izdatim sertifikatima. Ovaj projekti zadatak podrazumjevao je i izradu odgovarajućih pisanih materijala za obuku (priručnici, leci i sl.)