Povodom razorne ekološke katastrofe koja je pogodila gornji tok rijeke Neretve kada su 12. septembra nizvodno od novoizgrađene hidroelektrane Ulog, lokalni ribolovci zabilježili 7 kilometara rijeke ispunjene uginulim ribama, konzorcijum stručnjaka za riječnu ekologiju, sa dugogodišnjim poznavanjem rijeke Neretve i hidroelektrane Ulog, uputio je otvoreno pismo zabrinutosti vlastima BiH koje je potpisalo 192 naučnika iz cijele Evrope.
U pismu ukazuju na više dokaza koji jasno sugerišu da je pomor izazvan radom hidroelektrane Ulog, iako to nadležni negiraju. Navode da je do pomora došlo najverovatnije ispuštanjem kiseonikom osiromašene vode bogate sumporvodonikom iz dubokih slojeva akumulacije. Ovu tvrdnju zasnivaju na činjenici da su očevici prijavili jak miris pokvarenih jaja, ribe koje gube dah i plivaju uz površinu, rakove koji pokušavaju da pobjegnu na obalu, i pocrnjelu vodu nizvodno – sve znake toksičnih uslova nedostatka kiseonika.
Posljedice su katastrofalne – uništen je veliki broj ribljih vrsta, uključujući i ugroženu mekousnu pastrmku (Salmo obtusirostris), kao i populacije veoma ugroženog bjelonogog raka.
U pismu se navodi da ovo nije izolovan incident, te da je pomor ribe već zabilježen tokom izgradnje hidroelektrane Ulog 2023. godine, dok je prvo punjenje akumulacije 2024. izazvalo uzbunu zbog pogoršanja kvaliteta vode. Naučnici ističu da je Studija uticaja na životnu sredinu propustila da pravilno procijeni ove rizike, te u pismu hitno zahtevaju njenu reviziju i ažuriranje.
Njihove ključne preporuke uključuju:
Hitnu i nezavisnu istragu o pomoru ribe;
Sveobuhvatno praćenje hemijskog sastava vode u akumulaciji i nizvodno;
Uzimanje uzoraka ribe za patološku analizu;
Ponovno razmatranje ekoloških rizika hidroelektrane Ulog, uključujući uticaj na ugrožene vrste poput mekousne pastrmke i glavatice;
Razmatranje tehničkih mjera ublažavanja štete, kao što su sistemi za selektivno ispuštanje vode, koji bi spriječili izlivanje anoksične vode.
Naučnici naglašavaju da će se slične katastrofe gotovo sigurno ponavljati, ukoliko se hitno ne promijeni način upravljanja hidroelektranom.
U pismu se navodi da je Neretva jedna od posljednjih divljih rijeka u Evropi i globalno značajna tačka biodiverziteta. Dozvoliti ponovljene pomore ribe u ime “zelene energije” predstavlja, kako navode, ništa manje do ekocida.
Nadležni organi se pozivaju da:
Pokrenu transparentnu i nezavisnu istragu, u skladu sa preporukama naučne zajednice;
Hitno pozovu operatera na odgovornost;
Ponovo ispitaju ekološke dozvole projekta, kao i Studiju uticaja na životnu sredinu.
Zbog ovog slučaja, tužilaštvo Hercegovačko-neretvanskog kantona formiralo je predmet i naložena su vještačenja