Zvanične institucije, nažalost nikako da shvate da moćne i
jake zemlje, ni u najvećim krizama, nisu smanjivala izdvajanja za nauku.
A mi izdvajanja smanjujemo iz godine u godinu.
Jasno to pokazuju podaci Agencije za statistiku BiH.
Tako smo tokom 2012. u istraživanje i razvoj izdvajali
ukupno 0,27 posto BDP-a, godinu dana kasanije 0,32 posto; 2014. tek 0,26 posto,
da bi 2015. i 2016. uslijedio još veći pad 0,22 posto BDP-a, u 2017. još manje
tek 0,20 posto, a posljednje četiri godine još manje- tek 0,19 posto!
Za istraživanje i razvoj u Bosni i Hercegovini u 2021.
godini izdvojeno je ukupno 74. miliona i 513 hiljada KM. Najviše sredstava
utrošeno je u sektor visokog obrazovanja 89,2%, zatim poslovni sektor 7,0%,
državni sektor 2,4% i neprofitni sektor 1,4%.
Gledano po sektorima, najviše izdvajanja (izdaci) za
istraživanje i razvoj je bilo u sektoru Visokog obrazovanja (57,7% ili 43
miliona 7 hiljada KM), zatim poslovnom sektoru (37,4% ili 27 miliona i 875
hiljada KM) te državnom sektoru (4,9% ili 3 miliona 631 hiljada KM), dok u
neprofitnom sektoru nisu zabilježena ulaganja u istraživanje i razvoj.
Ako se vratimo nekoliko decenija ranije vidjećemo da se samo
u 1990. godini u BiH se za nauku izdvajalo više od 1% bruto društvenog proizvoda, ili više od 170
miliona KM, po tadašnjim cijenama.
Zahvaljujući takvim materijalnim uslovima, izgrađena je solidna
kadrovska i naučnoistraživačka infrastruktura, a pojedini instituti bili su na
takvom nivou da su na međunarodnom tržištu prodavali vlastite licence i
tehnologije.
Sa izbijanjem rata, brojne naučnoistraživačke organizacije
su ugašene, dok one u privrednim preduzećima vremenom nestaju – Energoinvest,
Čajavec, Jelšingrad, FAMOS, Soko, INCEL…
Sektor istraživanja i razvoja je nakon toga izuzet od bilo
kakve obnove, rijetko ko ga i spominje, a ulaganja su rapidno smanjena ispod
0,1% BDP, (ispod 30 miliona KM), a i ta brojka
je nepotpuna, jer ne postoje jedinstveni podaci o naučnim istraživanjima
u Bosni i Hercegovini.
Trenutnu situaciju u nauci
možda najbolje ilustruju riječi koje je za BUKU rekao Damir Marjanović,
redovni profesor Prirodno-matematičkog fakultetu Univerziteta u Sarajevu Nauka
– BiH se nalazi tačno tamo gdje je bosanskohercegovački vlastodršci žele
vidjeti – na dnu: “Ne čudi me to od
njih. Vjerovatno se radi o traumama iz školskih dana. No, jako me čudi od
“akademske elite”, koja se pomirila sa ovakvim stavom i koja većinom kroz
poltronstvo, nepotizam i svojevrsni pakt o nenapadanju političke elite, očekuje
i povremeno dočeka mrvice sa budžetskih jasli, navodno usmjerene ka razvoju
naučno istraživačke misli. A kada ih i dočeka, nerijetko “elita”, najčešće
upitnih znanstvenih reference, unutar akademske zajednice te mrvice razgrabi u
užem krugu poznanika”.
KOLIKO SE ULAŽE U EU
Bosna i Hercegovina je sa ulaganjem od 0,19% BDP-a u
istraživanje i razvoj daleko ispod prosjeka 27 zemalja EU koji iznosi 2,27%.
Od svih 27 članica EU, Rumunija izdvaja najmanje BDP-a
0,48%, a Švedska najviše 3,35%, objavila je Agencija za statistiku BiH u
publikaciji „Bosna i Hercegovina u brojevima 2022.“
U 2020. godini najveći intenzitet istraživanja i razvoja
zabeležen je u Belgiji i Švedskoj (3,5% BDP-a), zatim u Austriji (3,2%) i
Nemačkoj (3,1%).
Na suprotnom kraju skale, šest država članica zabeležilo je
intenzitet istraživanja i razvoja ispod 1% BDP-a: Rumunija (0,5%), Malta i
Letonija (obe 0,7%), Kipar, Bugarska i Slovačka (sve 0,9%).