Kandidatski status bez suštinskih reformi – između političke blokade i izgubljenih godina
Bosna i Hercegovina se na putu prema Evropskoj uniji nalazi u svojevrsnom višegodišnjem zastoju, uz povremene formalne pomake koji ne prate stvarne i dubinske reforme. Iako je BiH dobila status kandidata za članstvo u EU, to priznanje je prije svega rezultat promijenjenih geopolitičkih okolnosti i fleksibilnijeg pristupa Brisela, a znatno manje dokaz stvarnog napretka zemlje ka evropskim standardima.
Zbog toga se danas sve češće postavlja pitanje – nije više problem gdje je BiH stala, već da li je ikada u punom smislu i krenula ka Evropskoj uniji.
Formalno, evropski put započeo je potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, ali je taj proces godinama sveden na ispunjavanje minimalnih tehničkih uslova, bez istinske političke volje za sistemske promjene. Evropska agenda nikada nije postala društveni konsenzus, već je korištena kao političko sredstvo – čas za dobijanje međunarodne podrške, čas za prikrivanje unutrašnjeg nerada.
Jedan od ključnih problema ostaje duboka institucionalna disfunkcionalnost države. Složeno ustavno uređenje, nastalo iz Dejtonskog mirovnog sporazuma, proizvodi trajne blokade, preklapanje nadležnosti i izbjegavanje odgovornosti. Reforme koje Evropska unija traži – od vladavine prava do efikasne javne uprave – podrazumijevaju jačanje institucija, što dio političkih elita doživljava kao prijetnju vlastitoj moći. Zbog toga se evropski zahtjevi često svjesno opstruiraju ili razvlače do besmisla.
Poseban kamen spoticanja predstavlja pravosuđe. Evropska unija insistira na nezavisnom, profesionalnom i efikasnom sudstvu, dok u BiH godinama dominira percepcija političkog uticaja, selektivne pravde i nekažnjivosti visoke korupcije. Bez ozbiljnog obračuna sa korupcijom i bez vjerodostojnih presuda u predmetima visoke razine, evropski put ostaje više deklaracija nego stvarnost.
Ekonomski problemi dodatno produbljuju krizu. BiH nema funkcionalno jedinstveno tržište, stabilno investiciono okruženje niti jasnu razvojnu strategiju usklađenu sa politikama EU. Mladi i obrazovani ljudi masovno napuštaju zemlju, dok političke strukture ne nude dugoročne odgovore na demografski i socijalni slom. Umjesto održivog razvoja, država se i dalje oslanja na kratkoročne mjere i krpljenje budžetskih rupa.
Posebno zabrinjava nedostatak političke iskrenosti prema građanima. Evropski put se često predstavlja kao proces koji će se „sam od sebe“ završiti, bez teških odluka i odricanja. U stvarnosti, približavanje Evropskoj uniji znači veću transparentnost, odgovornost, gubitak prostora za klijentelizam i ograničavanje političke samovolje – upravo onih mehanizama na kojima mnoge domaće elite opstaju.
Zbog svega navedenog, može se zaključiti da je Bosna i Hercegovina formalno krenula prema Evropskoj uniji, ali da suštinski nikada nije napravila odlučujući iskorak koji bi taj put učinio nepovratnim.