Zemlja se posljednjih mjeseci okreće brže nego što je to bio slučaj decenijama, skraćujući dane za nekoliko milisekundi. Iako naizgled neprimjetno, ova pojava pokreće važno pitanje za naučnike – da li će svjetski mjerači vremena uskoro oduzeti jednu sekundu?
Vrijeme leti, a u posljednje vrijeme čini se kao da se i sama Zemlja okreće sve brže i brže. Naučnici najavljuju da bi tokom tri dana u julu i avgustu rotacija Zemlje mogla da se ubrza, skraćujući te dane za nekoliko milisekundi. Iako nama neprimjetno, ova pojava postavlja važna pitanja za naučnike: da li se samo vrijeme ubrzava i da li će svjetski mjerači vremena morati da preduzmu korak bez presedana – oduzeti jednu sekundu?
Standardni dan na Zemlji traje tačno 86.400 sekundi. Ali naučnici su predvidjeli da će 9. jul (još nije potvrđeno da li je bio kraći), 22. jul i 5. avgust biti kraći za milisekundu ili više. Najbrži dan zabilježen do sada bio je 5. jul 2024. godine, kada je planeta završila svoju rotaciju 1,66 milisekundi brže od prosjeka, piše Gardijan.
Ko su gospodari vremena?
Sve do sredine 20. vijeka, dužina dana je bila definisana jednostavno – rotacijom Zemlje u odnosu na Sunce.
“Zemlja se okrene jednom dnevno. Podijelite to sa 86.400 i dobićete jednu sekundu. Oduvijek smo imali potrebu da određene stvari radimo u pravo vrijeme, od sadnje usjeva do složenijih društvenih aktivnosti. Kako se društvo razvijalo, tako je rasla i potreba za sve preciznijim mjerenjem vremena”, objašnjava dr Majkl Vouters iz australijskog Nacionalnog instituta za mjerenje, zvaničnog organa za mjerenje vremena u zemlji.
Danas se vreme prati pomoću atomskih satova, nevjerovatno preciznih uređaja koji mjere vrijeme u nanosekundama (milijarditim delovima sekunde) i globalno su sinhronizovani sa koordinisanim univerzalnim vremenom (UTC). Ova preciznost nije samo akademska. Dr Dejvid Gozard, fizičar sa Univerziteta Zapadne Australije, ističe da se moderna tehnologija oslanja na savršenu sinhronizaciju.
“Računari, serveri, GPS, bankarski sistemi, električne mreže i veliki teleskopi zavise od tačnosti koja se mjeri u milijarditim dijelovima sekunde. Podaci se prenose ogromnom brzinom i svaki paket mora imati tačnu vremensku oznaku kako bi sistem znao gdje pripada”, kaže Gozard.
Zemljin nepravilan ritam
Za razliku od savršeno stabilnog atomskog sata, rotacija Zemlje je nepravilna. Dan može biti milisekundu duži ili kraći od prosjeka. Jedan od glavnih uzroka je, kako Gozard kaže, “gravitacioni ples” između Zemlje i Mjeseca. Mjesec svojom gravitacijom stvara plimu i osjeku, koje deluju poput blage kočnice i usporavaju rotaciju naše planete. Kada je Mjesec najdalje od ekvatora, ovaj efekat je slabiji. Oleg Titov, naučnik u Geosajens Australiji, napominje da ubrzanja i usporavanja prate sezonske trendove.
“Najkraći dani u godini su obično u julu i avgustu, nakon čega slijedi usporavanje od novembra do marta”, kaže Titov. Međutim, od 2020. godine, naučnici su primijetili opšti trend blagog ubrzanja Zemljine rotacije. “Iako postoji konsenzus da će Zemlja ponovo usporiti na duži rok, postoji rizik da bi faza ubrzanja mogla da traje nekoliko decenija”, upozorava on.
Dilema prestupne sekunde
Kako se milisekunde akumuliraju, vrijeme zasnovano na rotaciji Zemlje (UT1) sve više odstupa od zvaničnog atomskog vremena (UTC). Da bi se premostila ova razlika, od 1972. godine mjerači vremena periodično dodaju takozvanu “prestupnu sekundu”. Posljednja prestupna sekunda dodata je 2016. godine.
“Imamo atomske satove koji su daleko superiorniji, ali ih primoravamo da se podudaraju sa starijim, nepravilnim sistemom”, kaže Gozard, koji pozdravlja odluku da se od 2035. godine prestane sa dodavanjem prestupnih sekundi.
Ali, ako se ubrzanje Zemlje nastavi, mogli bismo se suočiti sa potpuno novim i neviđenim problemom, piše Gardijan. Umjesto dodavanja, možda ćemo morati da oduzmemo jednu sekundu. Takav scenario, poznat kao “negativna prestupna sekunda”, nikada nije testiran u praksi i mogao bi da izazove probleme u globalnim računarskim sistemima, upozorava Vouters. Ipak, za većinu ljudi, nekoliko milisekundi ne znači apsolutno ništa.
“Ionako proizvoljno dodajemo i oduzimamo cijeli sat zbog ljetnjeg računanje vremena ili koristimo iste vremenske zone na stotinama kilometara”, podsjeća Gozard. Vouters se slaže, zaključujući da bi razlika od milisekunde bila potpuno neprimjetna ljudskom oku i mozgu. “Čak i ako bi se razlika od nekoliko sekundi akumulirala tokom jednog vijeka, niko je zapravo ne bi primijetio.”