Leonardo da Vinči, slikar i naučnik, bio je i vješt stručnjak za vojne strukture i odbrambene sisteme. Naučnici misle da su na osnovu njegovih crteža otkrili njegove tunele ispod srednjovijekovne tvrđave u Milanu.
Istraživači su na osnovu Leonardove skice iz, kako se pretpostavlja, 1495. godine, i nekih napomena u drugim istorijskim izvorima, mogli samo da pretpostave da ispod tvrđave postoje podzemni prolazi koji su vjerovatno bili namijenjeni za povlačenje vojske u slučaju da je zamak osvojen.
Do otkrića, koje je Politehnički fakultet u Milanu objavio u januaru, došlo je kroz seriju istraživanja koja su imala za cilj da digitalizuju podzemne strukture zamka Sforca iz 15. vijeka nedestruktivnim metodama kao što su snimci radarom i lasersko skeniranje.
Istraživanja, koja su trajala od 2021. do 2023. godine, počela su kao doktorska teza dr Frančeske Biolo, koja je sada arhitekta i naučni saradnik na Odsjeku za arhitekturu, uređenje prostora i građevinsko inženjerstvo na Politehničkom fakultetu u Milanu.
„Naši nalazi služe kao još jedan podsjetnik koliko je istorija duboko ukorijenjena u našim gradovima“, rekla je Biolo za Si-En-En. „Samo kroz svijest o ovoj činjenici, u kombinaciji sa temeljnim razumijevanjem istorije i arhitekture, možemo istinski da cijenimo važnost očuvanja i unapređenja našeg kulturnog i arhitektonskog nasljeđa.“
Obim Leonardovog učešća u izgradnji tvrđave je nejasan, ali nalaz „jača uticaj ovog velikog mislioca na istoriju i arhitektonska rješenja zamka Sforca“, dodaje Biolo.
Tajni tuneli u zamku Sforca
Biolo i njen tim su prvobitno namjeravali da digitalizuju područje ispod Girlande, zaštitnog spoljašnjeg zida zamka. U njemu postoji dobro poznati podzemni prolaz koji se proteže duž perimetra jarka oko zamka i dostupan je turistima. Ali na iznenađenje istraživača, njihovi snimci su otkrili drugi tajni tunel o čijem postojanju su stručnjaci godinama samo pretpostavljali.
Drugi tunel ide paralelno sa prvim, oko jedan metar ispod površine. Vjeruje se da bi vojnici koristili ovu skrivenu rutu da brane i povrate Girlandu od neprijateljskih snaga, objašnjava Frančeska Biolo.
Istraživači su takođe otkrili i druge tunele – skoro sve od cigle sa polukružnim svodom ili zakrivljenim plafonom – uključujući i onaj koji ide u pravcu bazilike Santa Marija dela Gracije, mjesta počinka supruge vojvode Ludovika Sforce. Poznat i kao Ludoviko il Moro, Sforca je bio vojvoda Milana od 1494. do 1498. godine.
Istorijski izvori ukazuju na to da je ožalošćeni vojvoda izgradio tunel da bi mogao lakše da posjeti grob svoje voljene supruge. Biće potrebna dodatna istraživanja kako bi se potvrdilo da li je tunel povezan sa bazilikom. Pored tunela, podzemne prostorije srednje veličine otkrivene su i na drugom podzemnom nivou, dodala je Biolo.
Istraživači sumnjaju da postoji još podzemnih struktura koje treba otkriti, iako još uvijek nije izvodljivo mapirati sve. Zamak se nekada prostirao na površini oko šest puta većoj od današnje – obrisi zgrade koji su trenutno vidljivi iznad zemlje iznose oko 40.000 kvadratnih metara.
Zamak je pretrpio brojna rušenja i restauracije tokom Napoleonovih ratova i krajem 19. vijeka. „Ovi novi nalazi, međutim, otkrivaju da nije sve izgubljeno“, naglašava Biolo. „Podzemlje sadrži tragove naše prošlosti – ne samo iz ove ere, već i iz mnogih drugih.“
Leonardov uticaj na renesansne vojne strukture
Leonardo je često provodio vrijeme u zamku krajem 15. vijeka kao član suda vojvode Ludovika Sforce, koji je od njega naručio sliku za Salu dele Ase, ili Sobu od drvenih dasaka. Tokom ovog perioda, Leonardo je napravio crteže odbrambenih struktura koje veoma liče na izgled zamka Sforca, uključujući Girlandu i višestruke sisteme prolaza.
„Uvijek je važno uspjeti da rekonstruišemo prošlost što je preciznije i sigurnije moguće“, rekla je dr Frančeska Fjorani, profesor istorije umjetnosti i specijalista za Leonarda na Univerzitetu Virdžinije u Šarlotsvilu. „U slučaju Leonarda, znamo da su većina njegovih crteža, posebno arhitektonskih crteža, bili ‘mentalne’ vježbe, ideje za inovativne zgrade, ali da nisu bili zamišljeni kao nacrt za stvarnu gradnju, već samo ideje inovativne gradnje: papirna arhitektura koja je postojala samo kao crtež, moglo bi se reći.“
Skica prolaza ispod zamka najvjerovatnije prikazuje neka poboljšanja koja je umjetnik istraživao za zamak Sforca, jer je nacrtao neke karakteristike drugačije od onoga kako je zamak zapravo izgledao, dodaje Fjoranijeva, koja nije bila uključena u nedavno otkriće.
„Da li njegovi crteži i nedavno otkriveni tuneli odgovaraju stvarnom stanju, treba da se utvrdi daljom istragom“, naglašava istoričarka umjetnosti.
Postoji „jasna veza između elemenata prikazanih na njegovim crtežima i stvarnih struktura“, ali je u ovom trenutku „nemoguće utvrditi stepen Leonardovog direktnog učešća u izgradnji tvrđave“, napominje i dr Frančeska Biolo. „Ipak, otkriće naglašava činjenicu da je istorija svuda oko nas, čak i na mjestima gdje je najmanje očekujemo.“
Inače, dr Biolo je trenutno angažovana na projektu koji se bavi unapređenjem i očuvanjem nekih istorijskih zgrada u drugim italijanskim gradovima.
„Možda ono čemu se najviše nadam u budućnosti nije toliko novo i revolucionarno otkriće, već prije rastuća, rasprostranjena i svjesna tendencija ka očuvanju našeg nasljeđa – posebno onog koje se često zaboravlja – podržano ogromnim mogućnostima koje današnje znanje i tehnologije nude“, zaključuje dr Frančeska Biolo.