Arheološka iskopavanja često otkrivaju ne samo ostatke prošlih civilizacija, već i skrivene društvene obrasce koje te civilizacije nisu ostavile u pisanim tragovima.
Takav je slučaj sa nedavnom studijom megalitske nekropole Panorija, smještene u planinskom predjelu Sierra Harana, u Španiji, piše SciTech Daily.
U okviru istraživanja koje je sprovedeno između 2015. i 2019. godine, otkriveno je više od 55.000 ljudskih skeletnih ostataka, a analiza je pokazala zapanjujući zaključak, žene su bile dvostruko zastupljenije u sahranama od muškaraca, sa posebno izraženim disbalansom među mladima, gdje je na svakog mladića dolazilo deset djevojaka.
Nekropola Panorija sastoji se od najmanje 19 grobnica, od kojih je devet iskopano tokom četiri godine istraživanja. Prve sahrane u ovom kompleksu obavljane su prije 5.600 godina, a nekropola je povremeno korišćena sve do prije oko 4.100 godina. S obzirom na ogromnu količinu skeletnih ostataka, ovo mjesto je oduvijek privlačilo pažnju arheologa, ali tek zahvaljujući modernim bioarheološkim metodama istraživači su uspjeli da steknu uvid u rodnu strukturu stanovništva sahranjenog na ovom lokalitetu.
Upotrebom DNK analiza i proteina poznatog kao amelogenin, pronađenog u zubnoj gleđi, istraživači su po prvi put uspjeli da precizno utvrde biološki pol sahranjenih osoba. Rezultati su bili neočekivani – žene su bile sahranjene dvostruko češće od muškaraca, a među mlađom populacijom odnos je bio čak 10 žena na jednog muškarca.
Ovakav demografski disbalans je u velikoj mjeri odstupao od uobičajenih proporcija u ljudskim populacijama, gdje je odnos polova obično približno jedan prema jedan. Rodna disproporcija u sahranama na ovom lokalitetu je bila toliko izražena da se nameće pitanje šta je moglo da dovede do toga.
Prema riječima naučnika iz interdisciplinarnog tima koji je sproveo istraživanje, veći broj žena nije bila rezultat vanrednih događaja poput ratova, sukoba ili migracija, koji su inače poznati po tome da mogu uzrokovati disbalans u demografiji. Umjesto toga, disproporcija se pojavljuje kroz čitav period korišćenja nekropole i u svim analiziranim grobnicama, što ukazuje na to da je to bila namjerna i dugotrajna društvena praksa.
Istraživači vjeruju da ovakav disbalans može biti povezan sa pogrebnim praksama zasnovanim na matrilinearnom društvenom sistemu, gdje se srodstvo i društvena pripadnost prenose putem majčinske linije. U društvima u kojima dominira matrijarhalna struktura, žene često zauzimaju centralno mjesto u porodičnim i društvenim odnosima, što bi moglo objasniti veći broj sahranjenih žena u odnosu na muškarce.
Interesantno je da su mladi muškarci, koji su bili znatno manje prisutni u nekropoli, vjerovatno napuštali svoje porodice i pridruživali se drugim srodničkim grupama, proces poznat kao muška egzogamija. To znači da su muškarci iz ovih zajednica možda bili “izvođeni” iz porodične grupe kroz brak ili druge društvene obaveze, dok su žene ostajale povezane sa svojom matrilinearnom porodicom, i na kraju sahranjivane unutar zajedničkih grobnica.
Jedna od najfascinantnijih činjenica o nekropoli Panorija je ogroman broj skeletnih ostataka koji su otkriveni na relativno maloj površini. Više od 55.000 fragmenata kostiju pokazuje koliko su ove grobnice bile važne za zajednicu koja ih je koristila.
Još jedan zanimljiv aspekt je upotreba moderne tehnologije, poput analize amelogenina iz gleđi zuba, koja je omogućila tačnu identifikaciju pola sahranjenih osoba. Ova tehnika se sve više koristi u bioarheološkim istraživanjima, otvarajući vrata za nova saznanja o prošlim društvima i njihovim običajima.
Otkrivanje ovako izražene nejednakosti u sahranama nekropole Panorija pruža nam rijetku priliku da zavirimo u društvenu strukturu drevne zajednice koja je živjela prije više od pet milenijuma. Čini se da je ovo društvo bilo zasnovano na matrijarhalnim principima, gdje su žene imale centralnu ulogu u društvenim i porodičnim odnosima. Rezultati i zaključci ovog istraživanja su objavljeni u časopisu Scientific reports.
Ova otkrića otvaraju mnoge nove mogućnosti za dalje istraživanje, jer pitanje zašto su žene bile toliko značajne u ovoj zajednici i dalje ostaje djelimično misterija