foto Aleksandar Trifunović
Da Republika Srpska izdvaja novac za lobiranja u svijetu uopšte nije nepoznata stvar, ali ono što jeste nepoznanica i što je posebno sporno pogotovo u kontekstu uvedenih sankcija, jesu efekti lobiranja, zbog čega je vlast proteklih godina često bila na udaru javnosti i opozicije. Na zvaničnoj američkoj crnoj listi OFAC-a je cijelo rukovodstvo Republike Srpske – Predsjednik Republike Milorad Dodik, član Predsjedništva BiH Željka Cvijanović, premijer Radovan Višković, i Predsjednik Narodne skupštine Nenad Stevandić.
Istovremeno, troše se milioni za lobiranja u tim istim Sjedinjenim Državama, pa se može otvoreno postaviti pitanje-koja je svrha tako potrošenih miliona?
Podsjetimo, Republika Srpska prošle je godine obnovila ugovor sa advokatskom firmom McGinnis Lochridge koja bi trebalo da zastupa njene interese u Sjedinjenim Američkim Državama
Prema ugovoru dostupnom na veb sajtu Ministarstva pravde SAD, tj. Odjeljenja za registraciju stranih agenata (FARA), Republika Srpska će toj firmi plaćati 65.000 američkih dolara mjesečno (ukupno 780.000 USD za 2023.godinu).
Ugovor koji je potpisan od strane ministra za ekonomske odnose i regionalnu saradnju RS, Zlatana Klokića, navodi se da će McGinnis Lochridge “savjetovati i predstavljati Republiku Srpsku i raditi sa njenim imenovanim predstavnicima kako bi pružili opšte savjete i zastupanje u vezi sa međunarodnim pravnim i političkim pitanjima na zahtjev Vlade Republike Srpske s vremena na vrijeme.”
Kako dalje stoji u tom ugovoru, advokatska kompanija će se baviti slijedećim pitanjima a to su prava i obaveze RS prema važećem međunarodnom pravu, uključujući Dejtonski mirovni sporazum i druge međunarodne sporazume kojih je BiH stranka, kao što je Evropska konvencija o ljudskim pravima, prava i obaveze RS i BiH u odnosu na Kancelariju visokog predstavnika, Savjet za implementaciju mira, Savjet bezbjednosti UN, OEBS, EU, Savjet Evrope i druge
Odnose sa međunarodnom zajednicom, pravna pitanja vezana za usklađivanje institucija i zakona RS i BiH sa ustavnim okvirom BiH prema Dejtonskom mirovnom sporazumu, i pravna pitanja vezana za usklađivanje institucija i zakona RS i BiH sa evropskim standardima u vezi sa pristupanjem EU, te obim angažmana neće uključivati zastupanje RS ili njenih zvaničnika u “pitanjima koja uključuju pripremu i/ili vođenje parnica pred sudovima ili arbitražnim tribunalima unutar ili van BiH.” uz napomenu da će se bilo koje zastupanje koje uključuje parnice dogovarati posebno,” stoji u ugovoru.
Prema podacima portala Capital iz marta 2023. godine, Republika Srpska je u prethodnih 12 godina 35,2 miliona maraka za lobiranje. Najveći iznos Vlada Republike Srpske je stranim konsultantskim kućama dala 2011. i 2012. godine i to 4,6 miliona KM i 5,3 miliona KM, podaci su ovog portala. U godinama nakon tog iznosu bili nešto manji – 1,9 do 3,8 miliona KM.
2017. godine upitan da prokomentariše iznos od oko 30 miliona KM za lobiranje, Milorad Dodik je rekao da je “vjerovatno moguće da je Republika Srpska u proteklih desetak godina dala oko 30 miliona dolara za lobiranje”
Istovremeno je rekao da od svega ima efekata i koristi za RS te da to “i nije neki novac, ako se ima na umu za koji period je potrošen”.
“Javna je tajna da mi deset godina imamo kontakte s određenim agencijama i da tome možemo zahvaliti za dobar položaj RS u prošlosti koji smo imali i objašnjena na neka pitanja” rekao je tada je Dodik novinarima.
U Ministarstvu za evropske integracije i međunarodnu saradnju u Vladi Republike Srpske ranije su izjavili kako konzultantske kuće “preduzimaju aktivnosti na izradi izvještaja Savjetu bezbjednosti UN i drugih dokumenata od značaja za oblast međunarodne saradnje RS, izradi pravne i diplomatske strategije vezano za prava i poziciju Srpske, koncipiranju i komuniciranju ključnih političkih stavova u inostranstvu, kao i prezentovanju poslovnih interesa Republike Srpske, promociji njenih investicionih potencijala i ostvarivanju bliskih kontakata sa poslovnom i akademskom zajednicom, nevladinim sektorom, te drugim relevantnim institucijama i organizacijama u Evropi i SAD-a”
Iako su u institucijama BiH više puta upozoravali da lobiranja Republike Srpske kao takva predstavljaju “nelegitimno djelovanje” lobiranje kao alat za popravljanje imidža je legitiman i veoma unosan posao u svijetu, za koji se izdvajaju ogromne sume novca. Međutim u ovom slučaju, rezultati popravljanja imidža potpuno su izostali, ako je uopšte to i bio cilj.
Republika Srpska se trenutno suočava sa neviđenim, prije svega finansijskim pritiskom. Sankcije kao takve, dok god nisu “udarile po džepu”.
Naime, usprkos pokušajima Milorada Dodika i njegovih saradnika da minimalizuju važnost sankcija SAD-a tokom godina, posjeta pomoćnice američkog sekretara za finansije, Anne Morris, Sarajevu početkom marta ove godine ukazao je na to da će sankcije sada imati daleko ozbiljnije implikacije nego što su oni mogli pretpostaviti.
Ona tada nije mogla govoriti o specifičnim bankovnim računima koje imaju ili nemaju oni koji su na „crnoj listi“, ali čin sankcija je da se privuče međunarodna pažnja na aktivnosti koje, kako je rekla, jako “brinu Sjedinjene Države zbog potencijalnih posljedica”
Iako, sankcije, za sada, nisu “politički” kaznile političare ( osim u slučaju SDS-a koji ne može da učestvuje na izborima ), može se reći da su sankcije bila neizostavan PR momenat i “pravljenje žrtav” od tih osoba. Kritička samorefleksija nije postojala, a činjenica da Republika Srpska godinama plaća lobiste u Sjedinjenim Američkim Državama čini se da ne proizvodi željeni efekat u američkoj zvaničnoj politici.
Drugim riječima, postavlja se pitanje šta uopšte plaćamo?
Trošenje ogromnih sredstava na lobiranje nije donijelo željene rezultate, već je izazvalo samo kritike javnosti, koja ni ne zna na šta tačno ovi milioni odoše. Ugovori sa firmama poput McGinnis Lochridge, koje RS plaća 65.000 američkih dolara mjesečno, nisu spriječili uvođenje sankcija od strane SAD-a, što zaista dovodi u pitanje svrsishodnost takvih troškova. Analitičari i stručnjaci smatraju da je lobiranje RS u SAD-u bilo neuspješno i neefikasno, ističući nedostatak strategije i transparentnosti. Građani RS trpe posledice sankcija, dok lobisti profitiraju, što pokazuje potrebu za drugačijim pristupom koji bi stavio interese građana na prvo mjesto.
Ekonomista i finansijski savjetnik Zoran Pavlović naveo je za BUKU još jedan aspekt problema. On se pita kako je uopšte moguće da je došlo čak i do gašenja računa u bankama, pored svih aranžmana, koje Republika Srpska ima sa lobistima u Americi?
„Lično mislim da je nevjerovatno da, pored lobističkih advokatskih kompanija koje finansira Republika Srpska u Americi, niko od njih nije skrenuo pažnju ljudima iz Republike Srpske o svim posljedicama koje stavljanje na takve liste, mogu da prate. Ono što je jasno jeste da, u nekom vremenskom periodu od stavljanja na listu, nije bilo ozbiljnjih posljedica niti konsekvenci po ta lica i pa oni ti nisu ni doživjeli kao nešto što je bitno, i što ne predstavlja problem za život i rad. Međutim očigledno je da je američka administracija u želji da ostvari neke planirane aktivnosti povukla i taj segment koji je vezan za poslovanje finansijskih institucija u BiH kojima je skrenuta pažnja da se sa tim ljudima i firmama ne smije poslovati“ rekao je Pavlović ranije za BUKU.
Šef Kluba poslanika PDP-a Igor Crnadak kaže da je i lobiranje u Americi očigledno iskorišteno za lične interese i manipulaciju novcem iz budžeta, jer je nemoguće da dajete sve više i više novca, a sve više lica je pod sankcijama, sa sve težim posljedicama.
“Nakon poslednjih informacija o mreži povezanih firmi preko kojih se stotine miliona izvlače iz budžeta, pa nakon toga i van zemlje, moguće je i da su korupcija u Republici Srpskoj i pohlepa pojedinih funkcionera na toliko visokom nivou, da je jednostavno bilo nemoguće zaustaviti sankcije. Najgore od svega je da strašne posljedice trpe narod i Republika Srpska, koja je izolovana od svih relevantnih svjetskih političkih, finansijskih i ekonomskih tokova. Sa SNSD rukovodstvom na čelu Republike Srpske ništa se neće promijeniti i može se očekivati samo da tonemo još dublje” kaže za BUKU Igor Crnadak.
Dodaje kako priča da se čeka pobjeda Trampa za ukidanje sankcija je glupost i obično zamajavanje neukog i neobrazovanog dijela naroda, jer je rukovodstvo RS već sankcionisano od prve Trampove administracije, kao i od Obamine i Bajdenove.
“Prema tome, svjetlo na kraju tunela može se upaliti samo odlaskom SNSD-a sa vlasti, nakon čega će uslijediti ozbiljne istrage i sankcionisanje onih koji su kršili zakon i bezobzirno se bogatili” ističe Crnadak u izjavi za BUKU.
Komunikolog Mladen Bubonjić kaže za BUKU da su rezultati lobiranja porazni, uprkos tome što je Republika Srpska izdvajala značajna sredstva za ovu aktivnost.
“Umjesto da se izbjegnu sankcije, situacija se samo pogoršava. Iako se troši ogromna količina novca iz budžeta za lobističke usluge, očigledno je da ovi napori nisu donijeli željene rezultate. Sankcije ne samo da ostaju na snazi, već se i proširuju, što dodatno otežava ekonomski i politički položaj Republike Srpske” rekao je za BUKU Bubonjić i dodao kako neuspješno lobiranje otkriva ne samo nedostatak strategije, već i nedostatak transparentnosti i odgovornosti prema građanima.
“Dok lobisti pune svoje džepove, građani Republike Srpske trpe posljedice ovih sankcija, koje uključuju otežan ekonomski razvoj i izolaciju na međunarodnoj sceni. Iako je sada poprilično kasno za sve, trebalo se svemu pristupiti na drugačiji način – onaj koji stavlja interese građana na prvo mjesto, umjesto da se troši budžetski novac na neefikasne i skupe lobističke usluge koje ne donose nikakve pozitivne rezultate” ističe Mladen Bubonjić.
Analitičarka Tanja Topić ističe da u sagi o sankcijama imamo nekoliko nelogičnosti.
“Najprije stav rukovodstva RS da im je svejedno i da ih sankcije USA ne dotiču, dok istovremeno decenijama ulažu ogroman novac poreskih obveznika RS u lobiranje u toj istoj, kako kaže, “mrskoj” sili Americi.
“Imamo i tužbe koje su neke od firmi koje su se našle na crnoj listi podnijele protiv lica koja su ih dovodila u vezu sa porodicom Dodik. Sada u reakcijama neki pogodjeni stavljanje na crnu listu tumače udarom na porodicu” naglašava Topić i dodaje da kao rezultat lobiranja možemo vidjeti uludo potrošen novac iz budžeta, jednu veliku iluziju koja je kroz propagandu i spinovanje najavila kraj sankcija Trampovim dolaskom na mjesto predsjednika SAD-a, koji je postojeće sankcije samo potvrdio kao i nikad izgubljenu nadu da će se za sankcionisane sve promijeniti kad on ponovno dodje na vlast”.
“Dakle, iako efekata lobiranja nema, mislim da će se ono i dalje nastaviti. I bez obzira što zvaničnicima RS Amerika tobože ništa ne znači” zaključuje Topić.
Republika Srpska je potrošila milione konvertibilnih maraka na strane, posebno američke lobiste, ali na drugu stranu dobila je sankcije za sve svoje zvaničnike, uključujući Milorada Dodika i Željku Cvijanović. Uprkos velikim ulaganjima u lobiranje, efekti su izostali, a sankcije su dodatno otežale politički i ekonomski položaj Republike Srpske.