Evropska unija radi na zakonu koji bi prisilio nevladine organizacije, konsultantske kuće i akademske institucije da otkriju sva finansiranja izvan EU kao dio razbijanja stranog uticaja u bloku, potvrdila su tri izvora za POLITICO.
Planirani zakon, koji je u vrlo ranoj fazi, sličan je zakonima u Australiji i Sjedinjenim Državama. U SAD-u Zakon o registraciji stranih agenata zahtijeva od lobista koji rade u ime stranih vlada da se registruju od 1938. godine.
Evropska verzija ovog zakona vjerovatno neće ciljati na pojedince, ali bi natjerala i komercijalne i neprofitne organizacije širom bloka da otkriju finansiranje izvan EU koje se odnosi na transakcije kao što je plaćanje akademskog studija, tvrdi jedan zvaničnik Evropske komisije koji je želio ostati neimenovan. Nacrt zakon trebao bi biti gotov krajem maja.
Evropa se posljednjih godina bori s nizom stranih uicaja – od ruskih kampanja osmišljenih da utiču na rezultate izbora, preko kineskih stipendija za univerzitete s ciljem oblikovanja retorike o ljudskim pravima, do nedavne korupcije u skandalu “Qatargate” koji je potresao Evropski parlament.
Predsjednica Komisije Ursula von der Leyen najavila je paket “odbrane demokratije” tokom svog govora o stanju Unije prošlog septembra, čime je započeo rad na prijedlogu zakona o stranom uticaju koji vodi potpredsjednica Komisije za pravosuđe Věra Jourová.
Ipak, kritičari smatraju da zakon dolazi u nezgodnom trenutku. EU je pojačao rad na prijedlogu baš kada su u Gruziji izbili protesti zbog sličnog zakona, koji bi prisilio organizacije da se registruju kao “agenti stranog uticaja” ako više od 20 posto njihovog finansiranja dolazi iz inostranstva.
Taj prijedlog zakona, koji je uveliko shvaćen kao pokušaj pooštravanja vladine kontrole po ruskom uzoru, povučen je nakon nedavnih masovnih protesta.
“To je očito delikatna stvar”, rekao je zvaničnik Komisije. “Još uvijek smo u ranoj fazi prikupljanja informacija od velikog broja učesnika kako bismo bili sigurni da imamo pravi pristup.”
Pokazujući koliko je to osjetljivo pitanje, nevladine organizacije su bijesne zbog preliminarnog upitnika koji je poslan u ime Komisije, a koji bi poslužio za izradu nacrta zakona.
Prema primjerku upitnika koji je POLITICO dobio na uvid, od ispitanika se već traži da navedu detalje svojih izvora finansiranja izvan EU.
Ovo pitanje o finansiranju “zateklo je mnoge ljude”, rekao je Nick Aiossa, voditelj politike i zagovaranja u Transparency Internationalu, koji je rekao da je učestvovao u usmenom upitniku s trećom stranom koja je provodila istraživanje. “Uvodna pitanja sugerisala su da procjenjuju je li Transparency International prijetnja demokratiji.”
Neke nevladine organizacije izrazile su zabrinutost da bi Evropa, ako krene s vlastitom verzijom američkog Zakona o registraciji stranih agenata, mogla postati oružje u rukama moćnika poput mađarskog premijera Viktora Orbána kako bi ugušila prodemokratske snage u svojoj zemlji.
Kako bi ublažila zabrinutost, Jourová je najavila da će održati niz sastanaka sa organizacijama civilnog društva, rekao je izvor.