Trebalo je da osiguraju finansijsku stabilnost do 2030. godine, ali građani su ih odbacili na nedavnom referendumu
“Švajcarskim penzionerima je dobro”, objavila je ovih
dana velika tamošnja banka UBS, uspoređujući situaciju u kojoj se nalaze
penzioneri u Švajcarskoj s nekim drugim zemljama. Analitičari te banke
kažu da zahvaljujući načinu na koji je postavljen švajcarski penzijski
sistem, prosečna pedesetogodišnja Švajcarka mora odvajati puno manji deo
prihoda nego neni vršnjaci u Londonu, Njujorku ili Tokiju kako bi
jednog dana imala osnovni životni standard.
Prema njihovim
proračunima, takva osoba mora danas odvajati samo 11 odsto mesečnih
prihoda kako bi osnovni životni standard održala i u penziji. Uz takve
uslove penzija bi joj tada trebalo da iznosi 48 odsto ranijih prihoda,
što je dovoljno za normalan život čak i u skupoj Švajcarskoj.
Švajcarski je penzijski sistem u svojoj osnovi vrlo sličan hrvatskom.
Tri stuba: obavezni državni, obavezni privatni i dobrovoljni privatni
zajednički daju ukupnu penziju. Razlike u odnosu na hrvatski system
postoje u nivou doprinosa, kao i poreskom tretmanu različitih vrsta
doprinosa. Iz obaveznog državnog (prvog) stuba švajcarski penzioneri
danas primaju zajamčenu penziju koja se kreće u rasponu od 1.175 do
2.250 franaka mesečno, a uz penziju koju primaju iz drugog stuba cilj je
da “ukupna mirovina dosegne 50-70 odsto prihoda pre penzionisanja”,
ističu bankari UBS-a. Prosečna švajcarska plata je u nivou od oko 6.000
franaka.
Jednako kao i u Hrvatskoj, prvi stub se finansira iz
sadašnjih doprinosa, odnosno današnji zaposleni finansiraju penzije
današnjim penzionerima, dok se drugi i treći stub kapitalizuju kroz
vreme odnosno neka su vrsta lične štednje koja se povećava godinama da
bi se počela isplaćivati odlaskom u penziju. Za razliku od Hrvatske, u
Švajcarskoj se prihodi iz prvog stuba delomično dopunjuju i prihodima od
poreza na dodatu vrednost.
Nacionalni sistem obavezne državne
penzije je u svom osnovnom obliku u Švajcarskoj postavljen na noge još
1948. godine, a 1985. obaveznim je proglašen i drugi stub. Penzijski
system je nakon Drugog svetskog rata prilagođavan desetak puta kako bi
se uskladio s ekonomskom realnošću, a upravo zahvaljujući tim
prilagođavanjima i, pre svega, snažnoj i rastućoj švajcarskoj ekonomiji,
dosad nije bilo potrebno rezati penzije ili stvarati bitnije budžetske
deficite.
Rudolf Strahm, jedan od poznatijih švajcarskih
ekonomista i političara, letos je izjavio kako su “državne prognoze iz
1995. godine predskazale pojavu deficita (..) od 2005. godine”. No to se
nije dogodilo “zahvaljujući rastu plata – kad se poveća ukupan nivo
plata, rastu i penzijski prihodi”, objasnio je Strahm te podsetio da je u
Švajcarskoj još 1999. određeno da će se deo prihoda od poreza na dodatu
vrednost odvajati za finansiranje penzijskog sistema. “To je dovelo do
odlaganja gubitaka”, zaključio je.
Uprkos tome, krajem septembra ove godine na jednom od
poznatih švajcarskih referenduma (švajcarski građani mogu četiri puta
godišnje direktnim glasanjem odlučivati o pitanjima naročito važnim za
državu) našlo se pitanje reforme penzijskog sistema. Među prijedlozima
je bilo izjednačavanje dobi za odlazak u penziju žena s onom za muškarce
(žene sada odlaze sa 64 godine, a muškarci sa 65), rast doprinosa koji
se izdvajaju za penzije, ali i povećanje stope PDV-a sa sadašnjih osam
odsto na 8,3 odsto od 2021. godine. Uz to, među predloženim promenama
bilo je povećanje osnovnog iznosa penzije iz prvog stuba za 70 franaka
mesečno za buduće penzionere.
Reforme su predložene s namerom da se penzijski system prilagodi budućim
promenama, posebno s obzirom na tzv. starenje stanovništva. Populacija
je polagano sve starija, u penziji se nalazi sve više stanovnika, dok se
istovremeno ne predviđa bitan porast zaposlenosti. Tako je odnos radno
aktivnog stanovništva u odnosu na penzionere početkom sedamdesetih
godina bio 5:1, a danas je 3,5:1. Za poređenje, u Hrvatskoj je taj odnos
katastrofalnih 1,23:1.
No građani Švajcarske su blagom većinom
odbili predloge. Švajcarski potpredsednik i ministar unutrašnjih
poslova Alain Berset izjavio je nakon referenduma da će vlasti odmah
prionuti revidiranju predloga reformi. Glavni ekonomist banke UBS Daniel
Kalt drži da su reforme odbijene jer pritisak za promenama “još uvek
nije dovoljno visok”. Reforme su trebale otvoriti put stabilnom
penzijskom sistemu u Švajcarskoj do 2030. godine.
Sadašnja
reforma se pripremala godinama, a neki procenjuju da će opet trebati
godine da bi se našla na referendumu. Politička levica zamerala je
podizanje dobi za odlazak žena u penziju, dok su političari desnog
spektra držali da predložene reforme ne idu dovoljno daleko da bi se
dosegnla potrebna finansijska stabilnost penzijskog sistema u dugom
roku.
Potreba za konstantnim prilagođavanjem penzijskog sistema
lako se može videti iz redovnog godišnjeg izveštaja koji izrađuje
australijski univerzitet Monash u saradnji s njujorškom konsultantskom
kompanijom Mercer. Izveštaj obuhvata ocenjivanje tridesetak penzijskih
sistema, uglavnom razvijenih industrijskih ili većih ekonomija, po nizu
kriterijuma koji se u konačnom zbrajaju u jedinstven indeks i njemu
pripadajuću ocenu.
I dok su u izveštaju za 2016. najvišu ocenu
(A) dobili penzijski sistemi Danske i Holandije, u ovogodišnjem,
objavljenom pre mesec dana, takvu ocenu nije dobio nijedan sistem, a
danski i holandski penzijski sistemi su ocenjeni ocenom B+. U spomenutom
izveštaju švajcarski penzijski sistem već dve godine nosi ocenu B, koju
karakteriše opis da se radi o “sistemu koji ima zdravu strukturu, ali
ima i neke delove koje bi trebalo poboljšati i koji ga razlikuju od
sistema s ocenom A”.
Penzijski sistemi širom sveta redovno su jedno od ključnih pitanja
politike i retko se koja država ne mora baviti finansijskim problemima
skupine građana koji su otišli u penziju. Čak i kad sistemi dobro
funkcionišu, poput spomenutog švajcarskog, potrebno ih je konstantno
prilagođavati kako bi i budući penzioneri imali osiguranu osnovu za
normalan život. Lekcija je to koju je Hrvatska još davno mogla naučiti,
ali svedoče tome beskrajni svakodnevni problemi domaćih penzionera,
nažalost – nije.