Rudnik i Termoelektrana Ugljevik, inače, posluje u okviru Elektroprivrede Republike Srpske. Pretežna djelatnost preduzeća je proizvodnja termoelektrične energije i eksploatacija i prodaja uglja. Prvi radovi na iskopavanju uglja na području ugljevičkog ugljenog basena započeti su krajem XIX vijeka kada je otvoren rudnik “Ugljevik” i od tada se rudarski radovi neprekidno odvijaju, navodi se sajtu RiTE Ugljevik.
„Glavni radovi na izgradnji Rudnika i Termoelektrane “Ugljevik I” snage 300 MW i prosječne godišnje proizvodnje 1560 GWh, započeti su 1977. godine, a okončani 1985. godine kada je Termoelektrana ušla u redovan pogon. Termoelektrana se ugljem snabdjeva iz vlastitog rudnika. Na osnovu dokazanih rezervi uglja i potreba termoelektrane “Ugljevik I”, izgrađen je površinski kop “Bogutovo Selo” godišnjeg kapaciteta 1,75 miliona tona uglja. U narednim godinama predstoji otvaranje novog površinskog kopa „Ugljevik istok“ iz koga će se termoelektrana snabdijevati ugljem u budućnosti“, ističe se na sajtu.
Iako je RiTE Ugljevik jedan od važnijih proizvođača električne energije u Republici Srpskoj, problemi koje ističe naš sagovornik s početka priče predstavljaju dokaz da se u velikom sistemu prava malih zanemaruju.
„Eksploataciono polje ide kroz sredinu puta koji prolazi kroz cijeli zaselak Vidovići, tako da je pola zaseoka predviđeno da bude eksproprisano u doglednom budućem periodu za koji mi ne možemo da predvidimo ni kad će biti ni koliko će to trajati jer je i u prethodnom periodu dolazilo do proglašavanja opšteg javnog ineteresa za ovo područje, pa ukidanja, pa poslije rata ponovo pokušaja RiTE da ekspropriše naša domaćinstva“, nastavlja svoju priču Aleksandar, dodajući da su on i njegove komšije imali štetu koja je nastala još osamdesetih godina prilikom stvaranja tzv. Zapadnog odlagališta na lokaciji Marinski potok, u neposrednoj blizini njegovog domaćinstva.
„U neposrednoj blizini moga domaćinstva i moga voćnjaka proticao je taj Marinski potok koji je početkom razvoja RiTE osamdesetih godina bio planiran da se zatrpa i da se ucijevi, ili kako već da se riješi problem tog područja jer je planirano ovdje zapadno odlagalište i ljudi su bili uznemireni, nisu znali kako da se ponašaju u tom periodu, šta da rade“, ističe Aleksandar.
Tadašnje rukovodstvo RiTE Ugljevik je mještanima nudilo cijene za zemljišta koje nisu htjeli prihvatiti zato što su bile premalene. Proces eksproprijacije se nastavlja poslije rata, ali Aleksandar i njegove komšije ponude opet ne prihvataju zato što smatraju da nisu pravične.
Poslali smo dopis RiTE Ugljevik s pitanjima kada će biti završen proces eksproprijacije zemljišta oko rudnika i šta se konkretno dešava sa procesom eksproprijacije u Bogutovom selu, kao i koliko novca je planirano za eksproprijaciju svih domaćinstava u eksploatacionoj zoni i da li će se ekspropisati zemlja koja nije u eksploatacionoj zoni. Odgovore nismo dobili. Kao ni od Opštine Ugljevik, kojoj smo poslali pitanja da li imaju informacije u kojoj fazi je postupak eksproprijacije zemljišta u selima oko RiTE Ugljevik, kao i da li su upoznati sa problemima mještana Bogutovog sela i na koji način mogu da im pomognu.
Kontaktirali smo i ministra energetike i rudarstva u Vladi Republike Srpske Petra Đokića koji nam je odgovorio da ne može komentarisati operativne aktivnosti RiTE Ugljevik jer je poslovanje zavisnih preduzeća u sistemu ERS u nadležnosti matičnih preduzeća, od kojih nismo mogli dobiti odgovor.
Uticaj proširenja proizvodnje RiTE Ugljevik na stanovništvo
„Osnovni problem je taj što mi ovdje živimo u jednoj neizvjenosti da li ćemo uopšte ikad moći da nastavimo razvoj naših poljoprivrednih djelatnosti na ovom području ili ćemo morati da to obustavimo, a istovremeno ne znajući šta će da bude sa budućnošću ovog našeg zaseoka, jer, s jedne strane, mi smo u eksploatacionom polju, okruženi smo rudnikom, s druge strane se pojavljuje investitor Comsar Energy koji je planirao da gradi termoelektranu 3, s tim što bi taj objekat bio gabaritan, treba mu dosta površine, i bukvalno odmah uz naše mjesno seosko groblje predviđeno je da bude deponija, skladište uglja odakle će da se transportuje u proces sagorijevanja i proizvodnje električne energije“, navodi Aleksandar.
Ovaj problem ističe i Redžib Skomorac iz Centra za životnu sredinu koji navodi da Centar već duže vrijeme prati rad postojeće termoelektrane Ugljevik 1, ali pravne aktivnosti posebno usmjeravaju na planiranu TE Ugljevik 3.
„Ovo iz razloga jer bi nova termoelektrana, sa evidentnim štetnim radom postojeće termoelektrane, imala kumulativan štetni uticaj bez presedana. Realizacijom nove termoelektrane znatno bi se povećao postojeći kop što bi pratila dodatna izmještanja mještana. Zbog toga smo pokretali više sudskih postupaka i dobijali presude u našu korist. Trenutno su u toku postupci protiv konačne Studije uticaja i Ekološke dozvole za TE Ugljevik 3, kao i postupak pred sekreterijatom Energetske zajednice“, ističe Skomorac.
S tim u vezi, Aleksandar Krstić ističe da su uputili inicijativu i stavili primjedbe na Studiju uticaja na životnu sredinu, ali Ministarstvo za prostorno uređenje i životnu sredinu RS, kao postupajući organ, uopšte nije uzelo u razmatranje njihove primjedbe već je, kako ističe, paušalno i bez relevantnih procjena, dalo saglasnost na Studiju uticaja na životnu sredinu i izgradnju novog bloka Termoelektrane Ugljevik 3.
„Međutim, na našu sreću uspjeli smo da uz podršku Centra za životnu sredinu osporimo i poništimo to rješenje, tako da se nadamo da će ta ekološka dozvola biti osporena i taj postupak obustavljen sve dok se ne riješi osnovni problem ovdje, a to je rješavanje imovinsko-pravnih odnosa. Ako će ovaj kop da se širi i da se stvara zapadno odlagalište, ili da se odlaže ovdje taj gips koji planiraju kroz proces odsumporavanja, moraju da riješe naše imovinsko-pravne odnose i da nam adekvatno obezbijede pravičnu nadokandu“, naglašava Aleksandar, dodajući da su 2018. godine predstavnici RiTE pokretali u jednoj predinicijativi pitanje rješenja imovinsko-pravnih odnosa, na šta su mještani dali pozitivan odgovor i omogućili predstavnicima RiTE da dođu u njihovo selo i da stvore interne procjene koliko im je potrebno novca za eksproprijaciju, ali od tada im se više niko javljao.
„Ovdje je ostalo sedam domaćinstava s kojima nisu riješeni imovinsko-pravni odnosi a područje je proglašeno za opšti javni interes. Smatram da dok god se to ne riješi, dok se korisnik eksproprijacije ne odluči šta će da radi, mi ćemo biti u problemu, a mi smo u ovom slučaju nemoćni“, ističe Aleksandar.
Mještani Bogutovog sela, pored imovinsko-pravnih problema, veliku muku muče i sa zagađenjem. Ljudi koji žive blizu termoelektrane imaju problema sa prašinom koja dolazi sa skladišta uglja, ali i sa onečišćenjem vazduha od elektrane.
Zagađenje vazduha je problem svih mještana Ugljevika i susjednih opština i gradova, ističe Aleksandar Krstić, naglašavajući da je u propisima jasno predviđeno pod kojim uslovima može da radi termoelektrana kao i da se gradi nova.
„To znači da moraju da daju saglasnost ministarstvo i nadležna tijela susjednih država i regiona, jer ovdje smo svjedoci da je struja vjetrova takva da dosta tih sumpornih čestica ne završi u Ugljeviku, na našu sreću, ali vjerovatno neko drugi u susjedstvu trpi tu štetu“, navodi Aleksandar.
Elektroprivreda RS je, podsjeća, uložila sredstva iz povoljnog kredita Vlade Japana i izgradila sistem za odsumporavanje, koji mještanima Ugljevika pruža mogućnost da žive u zdravom okruženju.
„Kada taj sistem za odsumporavanje radi to je garant, to su elaborati pokazali a i određeni rezultati mjerenja na samom terenu, da je količina mikročestica sumpordioksida u vazduhu ispod 50, a uredbom Vlade RS dozvoljena je maksimalna količina od 125 mikročestica sumpordioksida po metru kubnom u vazduhu“, navodi Aleksandar.
Redžib Skomorac ističe da je Centar za životnu sredinu tokom višegodišnjeg monitoringa rada RiTE Ugljevik, a zbog kontinuiranog i enormnog zagađenja životne sredine, podnosio predstavke nadležnim republičkim inspektorima u više navrata.
„Konkretno, kada je u pitanju sistem za odsumporavanje, zbog nemogućnosti operatora da obezbijedi kontinuirano odsumporavanje i mjerenje aerozagađenja, od resornog ministarstva smo zahtijevali i reviziju ekološke dozvole koja je posebno izdata za ovaj sistem. Radili smo na analizama (ne)rada sistema i posljedica toga, kao i prikupljanju podataka o zagađenosti vazduha“, ističe Skomorac, dodajući da je resorno ministarstvo, nakon što je obnovilo ekološku dozvolu za sistem za odsumporavanje, u novembru 2021. godine izdalo i upotrebnu dozvolu za ovaj sistem, čime su ispunjene sve upravne pretpostavke za rad sistema.
Po važećoj ekološkoj dozvoli operator je dužan, naglašava Skomorac, da obezbjedi nesmetan rad i kontinuirano mjerenje kvaliteta vazduha na izlazu iz sistema.
„Međutim, nakon nekoliko probnih puštanja u rad i kvarova tokom 2020. godine, ne možemo da potvrdimo da sistem radi u punom kapacitetu ili da uopšte radi. Nakon zadnjih inspekcijskih nadzora, konstatovano je da postoje tehničke smetnje usljed kojih sistem nije u mogućnosti da radi (loš kvalitet uglja, nedostatak krečnjaka, remont opreme i sl.), a zabilježeno je i nekoliko ispada cijelog sistema. Od ERS-a i RiTE-a smo tražili zvanične podatke o radu ovog sistema u periodu od kada je izgrađen. Dok odgovor još uvijek čekamo, javnost može tek da pretpostavi da li je sistem u službi umanjenja zagađenja, što je vrlo malo vjerovatno jer rad sistema na uštrb proizvodnje zahtjeva velike količine električne energije“, naglašava Skomorac, dodajući da je sistem za odsumporavanje u 2021. godini ukupno radio 15 dana, dok je do marta 2022. godine radio samo osam dana.
Aleksandar Krstić navodi da je i sam primijetio da sistem povremeno radi, a zašto stalno ne radi, to ne može da procijeni, naglašavajući da je to pitanje za struku i za nadležne u rukovodstvu RiTE.
„Volio bih da počne da radi svakodnevno, jer takav je i ugovor i takvi su i propisi. Nadležni organi, političko rukovodstvo RS, ministarstva, rukovodstvo RiTE, dužni da nam to omoguće i to od njih zahtijevamo koliko sada da počne da radi, jer svi dobro znamo da taj sistem dobro radi, da nema nikakvih problema trenutno i da su oni dužni da omoguće da radi, da imamo čist vazduh, jer je to osnovno ljudsko pravo“, naglašava Aleksandar.
Odgovore zašto sistem ne radi pokušali smo da dobijemo od RiTE Ugljevik kojima smo poslali pitanja da li funkcioniše sistem odsumporavanja, da li redovno radi i koliko se koristi, kao i da li vrše redovne kontrole kvaliteta vazduha oko RiTE. Odgovore, kao i u slučaju pitanja o eksproprijaciji, nismo dobili. Kao što nismo dobili, takođe, ni od Opštine Ugljevik na pitanja da li prate kvalitet vazduha u opštini, kao i da li imaju informacije da li RITE Ugljevik vrši proces odsumporavanja.
U međuvremenu, čekajući na odgovore, ali i konkretne poteze nadležnih, Aleksandar i njegovi sugrađani i dalje će udisati onečišćen vazduh, dok će im neizvjesnost oko eksproprijacije njihove imovine otežavati svakodnevnicu onemogućavajući normalan život.