Proteklih godina, u Republici Srpskoj ostvaren je značajan napredak u oblasti upravljanja medicinskim otpadom, što stručnjaci ocjenjuju jednim od najvažnijih iskoraka u zdravstvenom sistemu u posljednjoj deceniji. Univerzitetski klinički centar Republike Srpske u Banjoj Luci predvodio je ove procese kao prva zdravstvena ustanova koja je u potpunosti uspostavila funkcionalan, standardizovan i zakonski usklađen sistem za prikupljanje, razdvajanje, tretman i odlaganje medicinskog otpada. Ovaj model postao je referentna praksa za ostale ustanove u Republici Srpskoj.
Uspostavljanjem jasnih procedura i kontinuiranom nabavkom sertifikovane opreme, UKC je postavio temelje koji su omogućili da se sistem proširi i na ostale zdravstvene ustanove. Od tada pa do danas traje stalni proces edukacije i obuke odgovornih lica i osoblja širom Republike Srpske, koji koordinira republički koordinator za upravljanje medicinskim otpadom u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite RS. Redovna stručna usavršavanja doprinijela su podizanju nivoa bezbjednosti, smanjenju rizika od infekcija i formiranju jedinstvene prakse upravljanja medicinskim otpadom na nivou cijelog entiteta.
Kao nastavak tih napora, u Banjoj Luci je 11. decembra održan stručni seminar o pravilnom upravljanju medicinskim otpadom, u organizaciji udruženja Eco Zona u saradnji sa Republičkim koordinatorom za upravljanje medicinskim otpadom Republike Srpske, uz saglasnost i podršku Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Skup je okupio predstavnike javnih i privatnih zdravstvenih ustanova, nadležnih institucija, inspekcijskih službi i sektorskih stručnjaka.
Seminar je otvorila Vesna Vipotnik, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, istakavši da je pravilno upravljanje medicinskim otpadom jedna od ključnih karika bezbjednog i funkcionalnog zdravstvenog sistema, te da ova oblast direktno utiče na zdravlje pacijenata, zaposlenih u zdravstvu i na zaštitu životne sredine. Vipotnik je naglasila da je kontinuirano stručno usavršavanje odgovornih lica u zdravstvenim ustanovama zakonska obaveza, ali i osnov za unapređenje prakse na terenu.
“Tema pravilnog upravljanja medicinskom otpadom je od velikog značaja za javnost, za životnu sredinu, ali i za sigurnost svih vas kojih svakodnevno upravljate medicinskim otpadom u vašim zdravstvenim ustanovama. Republika Srpska je proteklih godina unaprijedila sistem pravilnog upravljanja medicinskim otpadom, unaprijedili smo zakonske okvire, uspostavili informacione sisteme za praćenje medicinskog otpada, ali smo i unaprijedili kapacitete u zdravstvenim ustanovima i radili na, prije svega, jačanu svijesti o pravilnom upravljanju medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovima, ali i u domaćinstvima”, rekla je Vipotnik.
U uvodnom predavanju, Željko Aleksić, republički koordinator za upravljanje medicinskim otpadom u Republici Srpskoj, govorio je o praksama i standardima u zbrinjavanju medicinskog otpada, posebno opasnog, kao i o globalnim i domaćim iskustvima u ovoj oblasti. Aleksić je podsjetio da je pravilno razdvajanje, obilježavanje, skladištenje i tretman medicinskog otpada temelj cijelog sistema, te da je neophodno striktno poštovanje propisa i protokola kako bi se izbjegli rizici po zdravlje i sigurnost.
Govoreći o istorijskom razvoju regulative u oblasti medicinskog otpada, republički koordinator Željko Aleksić podsjetio je da se međunarodna zajednica ovom temom sistematski bavi tek nekoliko decenija.
Prema njegovim riječima, Svjetska zdravstvena organizacija još je 1983. godine prvi put zvanično definisala termin medicinski otpad, što je bio početak modernog pristupa upravljanju ovom vrstom opasnog otpada.
Podsticaj za uvođenje strožijih pravila dao je i incident s početka 1980-ih, kada su se na zapadnim obalama SAD-a pojavile velike količine medicinskog otpada, uključujući igle, infuzione sisteme i kese za krv, što je izazvalo globalnu uzbunu.
„Od 1988. godine medicinski otpad se i zakonski tretira kao opasna kategorija otpada, a ta obaveza danas postoji u gotovo svim državama svijeta“, rekao je Aleksić, naglasivši da ni Republika Srpska nije izuzetak.
On je podsjetio i na osnovnu definiciju:
„Medicinski otpad je sav otpad koji nastaje u zdravstvenim ustanovama prilikom pružanja zdravstvenih usluga – od primarnog do tercijarnog nivoa.“
To podrazumijeva i javne i privatne, velike i male zdravstvene ustanove, bez izuzetaka.
U svom izlaganju ukazao je i na prosječnu strukturu medicinskog otpada u svijetu: oko 15 do 20% ukupne količine čini infektivni medicinski otpad, oko 3% hemijski i farmaceutski, a manji procenat patološki i otpad oštrih predmeta. „Od ukupno opasnog medicinskog otpada, čak oko 90% otpada na infektivni“, naglasio je.
Da bi određeni otpad bio svrstan u opasnu kategoriju, mora posjedovati jedno od svojstava poput toksičnosti, infektivnosti, antigene ili druge štetnosti. Aleksić je ukazao i na značaj standardizovanog sistema obilježavanja otpada prema vrsti, bojama i šiframa.
Prisjetio se i vremena kada u zdravstvenim ustanovama nije postojala propisana ambalaža:
„Nekad se medicinski otpad odlagao u plastične flaše, kanistere, pa i kutije od sokova. Danas to više nije moguće, jer sav otpad mora biti zapakovan u propisanu ambalažu koja ispunjava uslove za transport opasnih materija.“
Prezentovao je i primjere nepravilnog odlaganja, uključujući slučajeve iz perioda pandemije, kada su se u regionu javljali ozbiljni problemi s kapacitetima za tretman otpada.
Naglasio je da je infektivni medicinski otpad posebno rizičan, jer može sadržati viruse, bakterije, parazite i druge patogene koji ugrožavaju zdravstvene radnike, pacijente i širu zajednicu.
„Najvažnije je da se otpad pravilno razdvoji na mjestu nastanka. Ako se pomiješaju dvije kategorije, cijela količina tretira se kao ona opasnija“, objasnio je.
Posebno je ukazao na česte greške pri rukovanju oštrim predmetima:
„Nijedna igla ne smije završiti u kesi. Sve igle i oštri predmeti idu isključivo u posebne, čvrste kontejnere. Najviše povreda i prenosa hepatitisa i HIV-a dešava se prilikom vraćanja kapice na iglu – što se strogo zabranjuje.“
Takođe je naglasio da se u Republici Srpskoj medicinski otpad ne spaljuje, jer u zemlji ne postoje spalionice ove vrste otpada:
„Sav infektivni medicinski otpad u Republici Srpskoj mora se tretirati procesom sterilizacije — do potpune neprepoznatljivosti.“
Jedan od ključnih ciljeva seminara bio je upoznavanje učesnika sa novim Pravilnikom o načinu i postupku sakupljanja, skladištenja i tretmana medicinskog otpada u Republici Srpskoj, čije su izmjene donijele značajne novine u odnosu na ranija rješenja. Novi pravilnik usklađen je sa Zakonom o upravljanju otpadom, kao i sertifikacionim i akreditacionim standardima za zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj, te drugim relevantnim propisima. Upravo zbog obima i značaja uvedenih izmjena, naglašena je potreba za redovnom obukom odgovornih lica i zaposlenih u zdravstvenim ustanovama.
Učesnici seminara imali su priliku da se upoznaju i sa nizom drugih tema, uključujući:
• pravni okvir upravljanja medicinskim otpadom,
• informacioni sistem za registrovanje i praćenje podataka o medicinskom otpadu,
• upravljanje hemikalijama u zdravstvenom sektoru,
• inspekcijski nadzor nad sprovođenjem propisa,
• obaveze zdravstvenih ustanova u segmentu evidencije i izvještavanja,
• praktične smjernice za bezbjedno rukovanje, skladištenje i predaju otpada ovlaštenim operaterima.
Skup je ocijenjen kao izuzetno značajan doprinos unapređenju sistema upravljanja medicinskim otpadom u Republici Srpskoj, posebno u fazi implementacije novog pravilnika i unapređenja standarda bezbjednosti u zdravstvenim ustanovama.