Tokom Sarajevske sedmice energije i klime, gradonačelnici opština sa zapadnog Balkana koje zavise o uglju podnijeli su manifest Evropskoj komisiji, pozivajući na pojačanu podršku njihovim naporima u tranziciji sa fosilnih goriva i razvoju dekarbonizovanih lokalnih ekonomija. Ovaj poziv dolazi u trenutku kada se regije koje zavise o proizvodnji uglja suočavaju sa sve većim pritiskom tranzicije, u skladu sa klimatskim ciljevima EU, dok se bore sa ograničenim resursima i stručnošću.
„Gradonačelnici su shvatili važnost direktne podrške Evropske komisije u procesu tranzicije njihovih lokalnih zajednica sa ekonomije zavisne o fosilnim gorivima na dekarbonizovanu ekonomiju. Pet gradonačelnika iz Bosne i Hercegovine potpisalo je manifest, potvrđujući svoju spremnost na planiranje i sprovođenje tranzicije na lokalnom nivou, kao i spremnost na učenje od svojih kolega iz EU“, izjavio je Denis Žiško iz Aarhus centra u BiH.
Ova inicijativa je dogovorena na sastanku u Skoplju u martu 2024. godine, gdje su predstavnici opština iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Sjeverne Makedonije i Srbije naglasili hitnu potrebu za finansijskom i tehničkom pomoći u diverzifikaciji svojih privreda i otvaranju novih mogućnosti zapošljavanja. Ključno pitanje bio je nedostatak primjera uspješnih aktivnosti na Zapadnom Balkanu u kontekstu pravedne tranzicije, što je doprinijelo skepticizmu i otporu lokalnih zajednica prema energetskoj tranziciji. Takođe, istaknuto je da se većina procesa planiranja odvija na centralnom nivou, uz ograničene konsultacije sa lokalnim akterima.
„Opštine na zapadnom Balkanu koje zavise o uglju trebaju svu podršku kako bi osigurale prelazak na čistu energiju. Ovim manifestom, gradonačelnici iz najugroženijih opština pozivaju Evropsku komisiju da pruži tehničku pomoć i podrži uspešne lokalne inicijative, omogućujući tim opštinama da se oslobode zavisnosti o fosilnim gorivima“, izjavila je Nevena Smilevska, koordinatorka za tranziciju za Zapadni Balkan u CEE Bankwatch mreži.
U manifestu su gradonačelnici istakli da pravedna tranzicija mora adresirati potrebe čitavih zajednica, a ne samo radnika direktno pogođenih tranzicijom. Obavezali su se na nastavak zajedničkog rada na lokalnom nivou, promovišući pravednu tranziciju i ističući odlučnost u stvaranju budućnosti koja će koristiti svim građanima. Ovaj korak predstavlja značajan napredak za lokalne vlasti u zemljama zavisnim o uglju, koje još uvek nisu spremne odrediti datume prestanka korišćenja uglja, a nova Evropska komisija mora prepoznati ovu inicijativu i adekvatno reagovati.