Korisne, ali uskogrude težnje kreatora politike u Evropskoj uniji su
neodgovarajuće za potrebe stvaranja snažne ekonomije na starom
kontinentu. Umjesto toga izazvale su patnje, haos i konfuziju. Dva su
razloga za to:
Prvo, temelji sadašnje politike štednje, kombinovane sa rigidnošću
evropske monetarne unije (u odsustvu fiskalne unije) – teško da su
primjer uvjerljivosti i promućurnosti.
Drugo, namjera, koja je sama po sebi dobra, može, međutim, doći u
sukob sa urgentnijim prioritetima – u ovom slučaju očuvanja demokratske
Evrope koja se brine o društvenom blagostanju. To su vrijednosti za koje
se Evropa zalaže decenijama.
Pojedinim evropskim zemljama je, svakako, odavno potrebna veća
ekonomska odgovornost i upravljvanje. Međutim, trenutak je od presudnog
značaja. Nužno je razlikovati reforme koje se provode po dobro
zamišljenom planu od onih koje ostvaruju u žurbi, odnosno iznudici. Bez
obzira na probleme sa kojima se i ranije suočavala, Grčka nije bila u
ekonomskoj krizi prije globalne recesije 2008. godine. Njena ekonomija
je, zapravo, rasla po stopi od 4,6 posto 2006. i 3 procenta u 2007.
godini.
Bez obzira koliko je bilo urgentno, jednostrano drastično rezanje troškova u javnom sektoru nije ispunilo željeni cilj.
Ta neselektivna štednja je dovela do smanjenja tražnje – što je
kontraproduktivna strategija, imajući u vidu ogromnu nezaposlenost i
neiskorištene kapacite uspješnih preduzeća koja su desetkovana zbog pada
tražnje.
Stimulisanje ekonomije monetarnom politikom – tačnije devalvacijom
valute – u Grčkoj nije moguće zbog postojanja Evropske monetarne unije,
odnosno jedinstvene valute.
Istovremeno, fiskalne mjere koje zahtijevaju evropski lideri su veoma
destimulativne za razvoj. Ekonomija u eurozoni je bila u minusu u
posljednjem kvartalu prošle godine, tako da je nedavna prognoza da će u
prvom tromjesečju rast dostići nulu, dočekana kao dobra vijest.
Postoji mnogo historijskih primjera da je najefikasniji način da se
smanji deficit tako što će se kombinovati sa ubrzanim ekonomskim rastom,
što omogućava veće prihode.
Ogromni deficit nakon Drugog svjetskog rata je uglavnom pokriven brzim ekonomskim rastom.
Sličan je primjer u vrijeme dok je Bill Clinton bio
predsjednik SAD. Veoma hvaljeno smanjenje budžetskog deficita Švedske u
periodu od 1994. do 1998. ostvareno je paralelno sa rapidnim rastom
njene ekonomije. S druge strane, od evropskih država se sada traži da
srežu deficit a da su, pri tom, blokirane zbog negativnog ili nultnog
rasta.
Finansijski diktati
Svakako se mnogo toga može naučiti od Johna Maynarda Keynesa,
koji je odlično razumio da su država i tržište međusobno ovisni.
Međutim, Keynes nije mnogo govorio o socijalnoj pravdi, kao ni o
političkom konceptu na kojem je Evropa nastala nakon Drugog svjetskog
rata. To je vodilo rađanju moderne države blagostanja i javne
zdravstvene službe – ne u cilju podrške tržišnoj ekonomiji već zaštite
ljudskog blagostanja.
Mada Keynes nije u ova pitanja bio duboko uključen, postoji stara
ekonomska tradicija kombinovanja efikasnog tržišta sa javnim servisom i
uslugama koje tržište možda nije u stanju da ispuni.
Adam Smith – koji se često pojednostavljeno
doživljava kao rodonačelnik tržišne ekonomije – pisao je u “Bogatstvu
naroda” da postoje dva različita cilja ekonomije:
“prvo, da osigura obilje prihoda ili egzistenciju ljudi, ili,
što je podesnije, da im omogući da sami steknu takve prihode ili
egzistenciju. Takođe, da snadbiju državu ili komonvelt sa dovoljnim
prihodima za javne službe”.
Možda najproblematičniji aspekt trenutne slabosti Evrope je zamjena
demokratskog opredjeljenja finansijskim diktatima Evropske unije i
Evropske centralne banke, zatim, indirektno agencijama za kreditni
rejting čije su procjene poznate kao nepouzdane.
U participativnoj javnoj raspravi – “vladi koja debatuje”, što je koncept koji su razvili demokratski teoretičari poput Johna Stuarta Milla – mogu da se u razumnom periodu definišu neophodne reforme, a da se time ne ugroze temelji evropskog sistema društvene pravde.
Umjesto toga, drastični rezovi u javnom servisu sa veoma malo javne
rasprave oko njihove nužnostii i djelotvornosti – izaziva revolt znatnog
dijela evropske populacije i ide na ruku ekstremistima sa obe strane
političkog spektra. Evropa ne može da oživi svoj izvorni koncept ukoliko
se ne usredsredi na dva polja političke legitimnosti.
Prvo, Evropa ne može da prepusti svoju sudbinu jednostranim
viđenjima – ili dobrim namjerama – eksperata bez javnog razmatranja i
rasuđivanja, kao i saglasnosti informisanih građana. Imajući u vidu
neskriveni prezir političara prema javnosti, nije iznenađenje da građani
na svakim sljedećim izborima iskazuju nezadovoljstvo tako što im
uskraćuju povjerenje za novi mandat.
Drugo, i demokratija i šanse za kreiranje dobre politike se dovode u
pitanje, kada političari diktiraju neefikasnu i očigledno nepravednu
politiku.
Očigledan neuspjeh ovakve politike štednje koja se za sada nameće,
podriva ne samo javnu debatu – koja je vrijednost sama po sebi – već i
mogućnost razumnog rješenja, imajući u vidu i tajming.
To je svakako daleko od “ujedinjene demokratske Evrope” kojoj su težili pioniri evropskog jedinstva.