I ovog 9. januara slaviće se Dan Republike Srpske. To je praznik koji za većinu političara u Republici Srpskoj predstavlja bitan datum, dok s druge strane većina političara u Federaciji BiH negoduje zbog obilježavanja ovog praznika.
Bez obzira kakve emocije izazivao među političarima i građanima, taj je praznik neustavan i to je Ustavni sud BiH dva puta odlučio. Prvi put Ustavni sud je u svojoj Odluci od 26. novembra 2015. godine proglasio Dan RS-a neustavnim. Nakon toga je u entitetu RS raspisan reforendum sa samo jednim pitanjem – „Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao Dan Republike Srpske?” Od 697.069 glasača njih 99,81 % je odgovorilo potvrdno.
Narodna skupština Republike Srpska mijenjala je zakone, predstavljajući to kao ispunjavanje odluke Ustavnog suda, ali je Sud 2019. ponovo 9. januar proglasio neustavnim Danom RS-a.
Prvi put je Sud rekao da taj praznik ne označava volju sva tri konstitutivna naroda u RS-u pozivajući se na vjerski aspekt proslave, dok je drugi put ukinuo odredbu koja glasi “Na osnovu potvrđene volje građana Republike Srpske, 9. januar se utvrđuje kao Dan Republike”.
Sud je tada rekao da ne osporava proslavu samog praznika, a to kasnije ponavaljaju i brojne diplomate. Tako je ambasador SAD-a u BiH Michael Murphy u nedavnom intervjuu za Buku rekao kako nije sporan praznik već njegov datum. Iz misije OSCE-a u četvrtak su osudili činjenicu da Vlada RS finansira proslavu 9. januara.
“Prema ovoj Odluci Ustavnog suda, proglašenjem 9. januara ‘Danom RS-a’ krši se Ustav Bosne i Hercegovine time što se pripadnicima jednog naroda daje prednost, istovremeno diskriminišući pripadnike ostalih naroda. Treba istaći i to da je Ustavni sud također ustanovio da takva praksa predstavlja povredu odredaba Ustava Republike Srpske o zaštiti jednakosti i nediskriminaciji”, poručili su iz Misije OSCE-a u BiH.
9. januara slavi se zapravo Odluka o osnivanju Skupštine srpskog naroda u BiH što je za mnoge bio uvod u rat u BiH.
Za političare u RS-u dan ponosa, za političare u FBiH povod za reakciju Tužilaštva BiH
Zamjenik šefa poslanika SNSD-a u Narodnoj skupštini Republike Srpske Srđan Mazalica za Buku kaže da je Ustavni sud BiH osporio dan RS-a zbog vjerskog karaktera, ali da je to izmijenjeno. Smatra to dovoljnim argumentom da 9. januar bude prihvaćen kao praznik entiteta.
„Ključni argument Suda je bila pozivnica za proslavu u kojem je bila navedena satnica svete arhijerejske liturgije. Mišljenje Ustavnog suda je da to nije u saglasnosti sa principom konstitutivnosti naroda jer se u tom prazniku ne mogu pronaći ostala dva konstitutivna naroda.
Sve priče o tome da je to datum kojim je započeo rat, da je to datum koji je inspirisao genocid, padaju u vodu. Ključni argument se odnosi na vjerski aspekt praznika. 365 dana pada neki svetac, 21. novembar je svetac. Ustavni sud je prvi put u istoriji Evrope osporio praznik zbog svog vjerskog karaktera“, kaže Mazalica.
Smatra da je usvajanjem Zakona o Danu Republike Srpske u entitetskom parlamentu ispoštovana odluka suda.
„U današnjoj pozivnici, nema liturgije koja će se desiti 9.1. ujutru u 9h na kojoj će prisustvovati patrijarh srpski gospodin Porfirije. To znači da je Republika Srpska formalno i suštinski otklonila one argumente koji su bili ključni i protiv dana RS 9. januara“, dodaje Mazalica.
Predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske Nenad Stevandić za Buku kaže kako je proslava 9. januara kao praznika entiteta uvijek imala pravni legitimitet.
„Pravni legitimitet je nesporan, a on je zasnovan i na referendumskoj odluci koju je narod Republike Srpske izglasao sa skoro 100% podrškom. Praznik ne ugrožava ni mir ni bezbjednost niti druge narode. Zasniva se na istorijskoj činjenici ne nekog drugog dana nego to, kada su ljudi digli ruke i glasali“, kaže Stevandić.
Za poslanika SDS-a u NSRS Ognjena Bodirogu Dan Republike Srpske je podsjetnik na, kako kaže, bitne istorijske činjenice.
„Kao odgovor ne nelegitiman referendum muslimanskih i hrvatskih predstavnika, Skupština srpskog naroda je 9. januara 1992. godine, proglasila Republiku Srpskog naroda u Bosni i Hercegovini. Kao što nama Srbima ne smeta prvi mart, iako je tada ubijen srpski svat Nikola Gardović, ne vidim zašto bi bilo kome smetao 9. januar. Kada bi neko tražio da se odreknemo 9. januara, to je isto kao da bi srpskim porodicama neko tražio da se odreknu svoje krsne slave“; kaže Bodiroga u izjavi za Buku.
Za delegatkinju u Domu naroda Parlamenta Federacije BiH Aidu Obuću (SDA) dešavanja o kojima govori Bodiroga predstavljaju nešto sasvim drugo, ali i uvod u etničko čišćenje i genocid.
„Ustavni sud Bosne i Hercegovine je presudio da 9. januar ne može biti ‘Dan RS-a’. Veoma su jaki razlozi za takvu odluku. Naime, tog dana 1992. godine izvršen je udar na ustavno-pravni poredak Bosne i Hercegovine, uvodni čin u agresiju, etničko čišćenje, masovne zločine i genocid. Uz to, 9. januar i razlozi zbog kojih su vlasti entiteta RS odlučile da ga obilježavaju kao ‘Dan RS -a’ je diskriminatoran u svojoj suštini i u načinu na koji se obilježava. Entitet RS -a nije, niti može biti entitet samo jednog naroda“, kaže Obuća za Buku.
Podsjeća da su odluke Suda BiH konačne i obavezujuće te da proslavom Dana Republike Srpske 9. januara vlasti u Republici Srpskoj krše zakone.
„Uz to organizirajući i parade sa dugim cijevima i oklopnim vozilima, čime namjerno izazivaju dodatne tenzije. Radi se o neupitnom i flagrantnom antidejtonskom djelovanju. Krajnje je vrijeme da Tužilaštvo Bosne i Hercegovine prestane kalkulisati i da konačno pokrene krivične postupke protiv osoba odgovornih za kršenje odluka Ustavnog suda Bosne i Hercegovine, jer se u konkretnom slučaju radi o krivičnom djelu koje je sankcionirano članom 239. Krivičnog zakona Bosne i Hercegovine“, dodaje Obuća.
O promjeni datuma obilježavanja niko ne razmišlja
Dok političari u Federaciji BiH podsjećaju na obaveze poštivanja Odluka Ustavnog suda i dok dio međunarodne zajednice poziva na promjenu datuma proslave, za većinu političara u Republici Srpskoj nije opcija da mijenjaju dan entiteta. Upitan da li je moguće da se Dan RS-a obilježava na drugi datum, Srđan Mazalica odgovara negativno.
„Zato što se tada začelo jezgro buduće državnosti RS. Poslanici iz Skupštine BiH kad su vidjeli da se preglasavaju, oni su odlučili da formiraju svoju skupštinu srpskog naroda i svoje jezgro koje je kasnije postala okosnica za formiranje NSRS. Ne možete birati drugi datum kao na tacni, a desilo se upravo zbog preglasavanja i zanemarivanja srpskog naroda“, izričit je Mazalica.
O promjeni datuma spornog i osporenog praznika ne razmišlja ni prvi čovjek entitetskog parlamenta.
„Luđačka je pomisao da neko treba da mijenja datum svog rođenja jer se to nekome ne sviđa. Da je Republika Srpska osnovana na bajram, mi bi slavili Bajram“, jasan je Stevandić.
Stavove vlasti Republike Srpske dijeli i većina opozicionih političara.
„Ne postoji ni jedan drugi datum osim 9.januara kada bi se slavio Dan Republike Srpske“, kaže Bodiroga.
Dan Republike Srpske je od sporednog praznika godinama postajao jedan od najbitnijih događaja u godini. Prilika je to da se društvo dodatno polarizuje, natežu etnički mišići s često problematičnim porukama dok se Bosna i Hercegovina prazni i stari. Sama proslava svjedoči izostanku volje za trajnim pomirenjem, društvenim i ekonomskim napretkom, ali i nejakim institucijama koje ne mogu ili ne smiju procesuirati one koji krše zakone ove države i odluke Ustavnog suda.