Renan Rodrigez je oko godinu i po dana radio kao vozač dostave hrane u švajcarskoj kompaniji „Smood“ kada je „robot preuzeo kontrolu“. Tako taj 33-godišnjak opisuje program, odnosno algoritam koji je njemu i njegovim kolegama dodjeljivao isporuke i smjene.
Rodrigez za DW priča da je firma koristila takav softver i 2020. kad je on tamo počeo da radi, ali je u određenom trenutku „robot“ postao u potpunosti odgovoran za planiranje radnog dana, a obraćanje ljudima menadžerima više nije bilo moguće.
Cilj „robota“ je bio da organizuje isporuke na najefikasniji mogući način. Iz perspektive poslodavca, to je uspjelo, siguran je Rodrigez. Kada je počeo, kaže, radio je oko dvije isporuke na sat, a pred kraj četiri – pet.
„Brzo sam shvatio da je to katastrofa na ljudskom nivou“, kaže Rodrigez za DW.
„Robot“ je unio razdor među zaposlene: najbrži vozači, oni s najboljim učinkom, dobijali su i više isporuka. Na kraju je, dodaje, vidio da dobija sve manje posla. Njegov ugovor (na nula sati) nije mu garantovao fiksnu mjesečnu platu i bilo mu je teško da predvidi svoj prihod.
„Za mene je bilo najgore to što sam imao štopericu koja radi u svako doba i na svakom mestu, a da me već prate GPS-sistemi, itd. To je stvorilo ono što je on nazvao „društvenim stresom“. Umjesto da npr. pozdravi ljude u restoranu kada uzima obrok, on bi u žurbi vikao na njih da požure. To je tužno.“
Obračun sa robotima
Ono što su Rodrigez i njegove kolege nazvali „robot“ poznato je kao „algoritamsko upravljanje“. To podrazumijeva da se odluke na radnom mjestu donose prema kalkulacijama računara poznatim kao algoritmi. To je usko povezano s vještačkom inteligencijom, koja se, prema Evropskoj komisiji, „odnosi na sisteme koji pokazuju inteligentno ponašanje analizom svog okruženja i preduzimanjem akcija – s određenim stepenom autonomije, a radi postizanja specifičnih ciljeva.“
Upotreba algoritamskog upravljanja posebno je povezana sa takozvanom „gig – ekonomijom“ – odnosno kompanijama poput Ubera i Deliveroa, čiji su radnici obično frilenseri ili imaju ugovore na nula sati.
Činjenica je da vještačka inteligencija brzo prodire u različite privredne grane. Za kancelarijske poslove mogu biti raspoređeni u regrutaciji osoblja ili za praćenje učinka radnika.
Istraživanje konsultantske kuće PWC iz 2022. koje je obuhvatilo hiljadu firmi pokazalo je da je tokom 12 mjeseci između šestine i četvrtine koristilo vještačku inteligenciju u zapošljavanju ili zadržavanju zaposlenih. Među firmama koje su bile najnaprednije u korišćenju vještačke inteligencije, oko 40 odsto ju je koristilo da kod zaposlenih poboljša sticanje vještina ili da poveća produktivnost.
Firme mogu da koriste podatke o zaposlenima ili kandidatima na različite načine, ističe se u izvjaeštaju koji je prošle godine objavio OpenMind, neprofitna inicijativa španske banke BBVA. „Radnici u odjeljenjima za ljudske resurse donose odluke o tome koga će zaposliti, procenjuju radnika i donose odluke njegovom napredovanju, identifikuju kada je vjerovatno da će neko napustiti posao i selektuju buduće šefove. Analitika ljudi se takođe koristi za upravljanje učinkom radnika.“
Uzmimo na primjer firmu „HireVue“ iz SAD, koja prema njenoj veb – stranici ima više od 800 klijenata, uključujući i velike multinacionalne kompanije kao što su „Amazon“, „G4S“ i „Unilever“.
FOTO: Pixabay
Koristeći video – intervjue za zapošljavanje, „HireVue“ tvrdi da može znatno da ubrza proces zapošljavanja, da kandidatima ponudi veću fleksibilnost i time zapošljavanje učini pravednijim. Oni kažu da se algoritmi mogu podesiti tako da eliminišu nesvjesne rasne i rodne predrasude uobičajene kod ljudi koji zapošljavaju. Navodeći kao primjer svog britanskog klijenta, „Kooperativnu banku“, „HireVue“ ukazuje da su tamo pomogli da se smanji rodna pristrasnost favorizovanja muškaraca sa odnosa 70/30 na 50/50.
Međutim, brojni stručnjaci i novinari poslednjih godina ukazuju na rizik od reprodukcije rasističke, seksističke ili neke druge pristrasnosti pri zapošljavanju koje se vrši uz pomoć vještačke inteligencije. Jedna studija sprovedena prošle godine u SAD otkrila je da su roboti više puta diskriminisali žene i ljude koji nisu bijele boje kože.
Američka komisija za jednake mogućnosti zapošljavanja čak je izdala i smjernice o korišćenju vještačke inteligencije na radnom mjestu, upozoravajući da „njena upotreba može da ugrozi kandidate za posao i zaposlene sa invaliditetom“. Na primer, šta ako ste postigli loš rezultat na testu koji je zahtijevao visoku spretnost kucanja odnosno korišćenja tastature?
U planu promene zakona u EU
U Evropskoj uniji su u pripremi dva važna zakona koji bi trebalo da utiču na način na koji se vještačka inteligencija primjenjuje na poslu. Evropska komisija naglašava da vještačka inteligencija generalno može da bude korisna za građane i firme, ali da takođe predstavlja rizik za osnovna ljudska prava.
U okviru predloženog zakona o vještačkoj inteligenciji kao oblasti visokog rizika, posebno su pomenuti zapošljavanje, upravljanje radnicima i pristup samozapošljavanju.
Za proizvođače i kupce takvih tipova vještačke inteligencije, zakon će predvidjeti specifične obaveze odnosno kontrole, prije nego što proizvodi stignu na tržište. Između ostalog, ispitao bi se kvalitet podataka koji se koriste za obuku sistema vještačke inteligencije (loše obučeni sistemi mogu da proizvedu pristrasne rezultate), odredbe o transparentnosti za kupce i nivoe ljudskog nadzora. Programeri vještačke inteligencije takođe bi imali obavezu nadgledanja kada proizvod dođe na tržište.
Iz perspektive radnika, zakon o vještačkoj inteligenciji ne reguliše to kako šef može da je koristi, ukazuje Aida Ponce del Kastiljo iz Evropskog sindikalnog instituta.
„To je propuštena prilika“, kaže ona za DW. Obaveze imaju samo prodavci tehnologije.
Određene tehnologije su potpuno zabranjene zakonom o vještačkoj inteligenciji, kao što je sistem „društvenog bodovanja“, recimo onaj koji se na primjer koristi u Kini. Ali to i nema nekog velikog uticaja na radno mjesto.
Drugi dio zakona o vještačkoj inteligenciji koji je u pripremi je Direktiva o radu na digitalnim platformama (Platform Work Directive), objašnjava Ponce. Tamo postoji posebno poglavlje o algoritamskom upravljanju, ali pokriva samo oko 28 miliona radnika u EU koji rade u tom sektoru. Predloženi zakon, prema Evropskoj komisiji, „povećava transparentnost u korišćenju algoritama od strane digitalnih platformi, obezbjeđuje ljudski nadzor poštovanja radnih uslova i daje pravo na osporavanje automatizovanih odluka.“
“Ti nacrti zakona – oba još na putu kroz zakonodavni proces EU – trebalo bi da daju radnicima instrumente da izazovu potencijalno problematičnu upotrebu vještačke inteligencije od strane svojih šefova”, rekla je Ponce, upozoravajući da je oni neće potpuno zabraniti.
Jedna od dvije stvari za koje vjeruje da bi trebalo da budu zabranjene jeste tehnologija čitanja emocija (jedan od najspornijih oblika vještačke inteligencije). Mnogi stručnjaci sumnjaju da su emocije dovoljno jednostavne ili univerzalne za mjerenje.
Drugi je suspenzija naloga za radnike koji nisu stalno zaposleni, na primer vozači „Ubera“.
„Ne želim da kažem da je vještačka inteligencija loša. Posvetila sam 20 godina svog života proučavanju tehnologija i uvijek se radi o upravljanju rizicima za ljude“, rekla je Ponce.
Osjećanja bivšeg vozača dostave Rodrigeza o „robotu“ dovoljno su jasna: on je uvjeren da bi trebalo mnogo više regulisati to šta firme smiju, a šta ne. Firma ga je na kraju i otpustila. Ali to ga, kaže, ne brine. Sklopio je ugovor o obuci za posao iz snova. Postaće mašinovođa.DW/Vijesti