Gia Japaridze danas preko telefona zvuči dosta pesimističnije nego uživo u Tbilisiju prije nekoliko mjeseci. Ovaj univerzitetski profesor pomno prati novu seriju protesta u Gruziji. Tokom prvog vala protesta govorio je i učestvovao na njima kada su vlasti usvajale zakon o stranim agentima. Tada je pretučen ispred svoje kuće i sve do novembra je imao zaštitare.
“Sada pokušavam da ne hodam sam, nosim posebnu opremu za samoodbranu i vrlo sam oprezan jer, da budem iskren, svakog trena čekam novi napad”, kaže Japaridze, piše Detektor.
Policijsku brutalnost danas osjete studenti, koji masovno izlaze na proteste zbog odluka vlasti da zemlju udalje od Evropske unije.
Niz događaja koji je moguć i u Bosni i Hercegovini
“Početkom decembra specijalne snage i nasilnici, koje je mobilizirao ‘Gruzijski san’, tukli su i mučili ljude. Zatvoreno je više od 450 demonstranata. Postoje slučajevi i da su ljudi nestajali na dva dana”, kaže Japaridze.
Veliki broj uhapšenih žrtve su torture i završili su u bolnicama. Japaridze se boji i za vlastitu sigurnost. On i drugi sagovornici Detektora iz Gruzije nekoliko mjeseci nakon prvih razgovora kažu da sada jasnije vide niz događaja koji je moguć i u Bosni i Hercegovini.
Nakon brojnih protesta proteklih mjeseci, oni su postali svakodnevnica u Tbilisiju. Ali optimizam i nada tokom prvih protesta u junu zamijenili su zabrinutost i sve veća udaljenost od Evropske unije.
U junu su desetine hiljada ljudi protestovale zbog najava da će se usvojiti zakon o stranim agentima, kopija rješenja koje je 2012. usvojeno u Rusiji i na osnovu kojeg ruske vlasti, na čelu s Vladimirom Putinom, godinama progone svoje protivnike. Uprkos snažnom otporu, vladajuća partija “Gruzijski san” osigurala je dovoljno glasova i usvojila zakon u augustu. Za zemlju koja je kandidatski status za pridruživanje EU dobila u decembru 2023. godine, to je bio korak nazad.
Unija je upozorila gruzijske vlasti da obračun sa aktivistima i nevladinim organizacijama nije prihvatljiv, a SAD su uvele sankcije političarima “Gruzijskog sna”.
Otprilike u isto vrijeme kada i gruzijske, zakon o stranim agentima sličan gruzijskom predložile su i vlasti u Republici Srpskoj, ali su ga u konačnici povukle s dnevnog reda u maju.
Objašnjenja za povlačenje zakona nije bilo, ali je tada predsjednik RS-a Milorad Dodik na društvenim mrežama pisao kako je zakon privremeno povučen, zbog prigovora koji se tiču evropskih normi, te da će biti ponovo vraćen u proceduru nakon dodatnog usaglašavanja.
Maiko Ratiani, zamjenica urednika u Fondaciji za razvoj medija iz Tbilisija, kaže kako je usvajanje zakona o stranim agentima u njenoj zemlji najbolji pokazatelj jačanja ruskog utjecaja.
“Ruski akteri poput Marije Zaharove, Margarite Simonyan i samog Vladimira Putina pohvalili su gruzijsku vladu za ‘hrabrost’ da se suprotstavi zahtjevima EU i SAD-a”, kaže Ratiani.
Za nju nema dokaza da je “Gruzijski san” dobio direktive iz Rusije, ali je očigledno da postoji pomjeranje zemlje ka “ruskoj orbiti”.
“Proruske grupe su pasivne u posljednjih nekoliko mjeseci, jer je vladajuća stranka popunila njihovo mjesto s mnogo više resursa za širenje dezinformacija i pomjeranje zemlje u rusku orbitu”, smatra ona.
Slična zakonska rješenja u Gruziji i entitetu Republika Srpska
Gruzijske vlasti su u oktobru usvojile nacrt zakona o porodičnim vrijednostima i zaštiti maloljetnika, kao i amandmane na 18 zakona koji bi ograničili prava LGBT osoba. Zakon koji treba stupiti na snagu predviđa zabranu organiziranja kulturnih događaja, poput parade ponosa, zabranu operacija za promjenu spola, te navođenja u službenim dokumentima spola koji nije muški ili ženski.
Usvojen je i prijedlog da 17. maj, koji se u Gruziji obilježava kao “Dan porodičnih vrijednosti”, bude proglašen nacionalnim praznikom.
Slična zakonska rješenja, koja ograničavaju LGBT zajednicu u BiH, pojavila su se kao prijedlozi i u Republici Srpskoj, kada je vlada ovog entiteta najavila brisanje termina “rodni identitet” iz Krivičnog zakonika. Civilno društvo u BiH tada je upozorilo kako ove izmjene umanjuju pravnu zaštitu manjinskih, marginalizovanih i ranjivih grupa, te da bi mogle dozvoliti govor mržnje prema transrodnim osobama.
“Taj korak nas udaljava od obećanog evropskog puta koji smo potpisali sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju EU. U tom smislu, EU je donijela direktivu koja je stupila na snagu, gdje je prepoznat rod kao posebno zaštićena karakteristika”, ocijenila je tada za Detektor Tea Pokrajčić, koordinatorica Kuće ljudskih prava Banja Luka.
Osim toga, antirodne organizacije u ovom entitetu izborile su se za sprečavanje usvajanja zakona o nasilju nad ženama, a Detektor je u novom istraživanju otkrio kako se ove organizacije sve češće ugledaju na ruski način povećanja nataliteta, kroz zabranu govora o porodicama bez djece ili izričitim stavovima o abortusu.
Zakoni koji narušavaju ljudska prava nisu jedina poveznica BiH i Gruzije, posebno nakon što se sve više gruzijskih zvaničnika počelo pojavljivati na listama sankcija, baš kao i zvaničnici iz RS-a.
Još 7. juna, nakon usvajanja zakona o stranim agentima, SAD su viznim ograničenjima sankcionisale desetine gruzijskih dužnosnika. Iz američke administracije tada su naveli kako je to samo prvi dio sankcija, koje su namijenjene pojedincima odgovornim za podrivanje demokratije u Gruziji, kao i njihovim porodicama.
“To uključuje pojedince odgovorne za podrivanje prava na slobodno okupljanje i udruživanje, nasilne napade na mirne demonstrante, prijetnje predstavnicima civilnog društva i namjerno širenje dezinformacija prema uputama gruzijske vlade”, navedeno je tada iz američkog State Departmenta.
Do danas, ove sankcije nekoliko puta su proširivane, a sankcionisanju gruzijskih zvaničnika pridružila se još i Velika Britanija, te su obuhvatile i visoke dužnosnike, poput ministra unutrašnjih poslova Vaktanga Gomelaurija. Dodatne sankcije dolaze nakon sedmica nasilja nad demonstrantima na ulicama gruzijskih gradova, jer su vlasti ove zemlje prekinule pregovore sa EU, ali i nakon ključnih izbora 26. oktobra, na kojima je “Gruzijski san” ponovo osvojio parlamentarnu većinu i za koje opozicija tvrdi da su pokradeni.
EU i sankcije protiv zvaničnika iz BiH
Evropska unija nije uspjela usvojiti sankcije koje su predviđale suspenziju vizne liberalizacije osobama s diplomatskim pasošima Gruzije, zbog blokada iz Mađarske i Slovačke. Osim neuspjelog uvođenja sankcija, EU je u julu stopirala pristupne pregovore s Gruzijom, a zamrznuto je i više od 100 miliona eura iz fondova namijenjenih ovoj zemlji.
U sličnoj poziciji nalazi se i dio vlasti iz RS-a, čije zvaničnike je američka administracija sankcionisala zbog povezanosti s porodicom Milorada Dodika, ali i učešća u Dodikovom nastojanju da destabilizuje institucije BiH, podriva povjerenje javnosti u državne institucije i vladavinu prava.
EU nikada nije usvojila sankcije protiv zvaničnika iz BiH, uprkos najavama kako bi se takvo nešto moglo dogoditi.
Jedan od glavnih razloga za proteste na ulicama Tbilisija bila je odluka vlasti da suspenduju pregovore sa EU do 2028. godine. Ova odluka stigla je nakon izbora održanih krajem oktobra, na kojima je “Gruzijski san” proglasio pobjedu.
Građani i opozicioni lideri, uključujući i gruzijsku predsjednicu Salome Zourabichvili, polagali su velike nade u ove izbore, očekujući da će pobjeda nad “Gruzijskim snom” vratiti državu na evropski put. Ali partija koju predvodi Bidzina Ivanisvhili, jedan od najbogatijih gruzijskih biznismena, koji je svoje bogatstvo stekao u Rusiji, sredinom novembra odlučila je formirati parlament, uprkos protestima i najavi opozicije da će bojkotovati parlament zbog, kako tvrde, izborne krađe.
Ratiani, čija se fondacija bavi raskrinkavanjem dezinformacija, kaže kako je rusko miješanje u predizborni period bilo očito, te da su registrovali nekoliko portala i Facebook stranica koje su širile proruske vijesti.
Navodi i da su u Gruziju posljednjih nekoliko mjeseci stizali ruski novinari, koji su o aktuelnim događajima širili poruke kakve inače šire Rusija i “Gruzijski san”.
“Prema njima, opozicija planira revoluciju i građanski rat, sa zapadnim novcem, samo radikali izlaze na ulice, demonstranti su nasilni i svi žele da se drugi Euromajdan dogodi u Tbilisiju. Zanimljivo je i da su ruski mediji širili dezinformacije da su ukrajinski aktivisti okupljeni da učestvuju u gruzijskim protestima”, kaže Ratiani.
Dodaje i da su provladini mediji često izvor ovakvih dezinformacija, te da su takve dezinformacione kampanje utjecale na izborne rezultate, ali i povjerenje građana u izbore, medije i nevladine organizacije.
Profesor Japaridze zabrinut je zbog jačanja ruskog utjecaja u Gruziji i BiH, i kaže da svi ovi primjeri pokazuju kako “specijalne ruske operacije” mogu dovesti do destabilizacije. To, smatra, nije samo slučaj u ovim dvjema zemljama, nego i u brojnim drugim evropskim državama, poput Rumunije i Moldavije.