Parlamentarni izbori u Nizozemskoj donijeli su neočekivani preokret u posljednjem trenutku. Iznenađujuće je pobijedila liberalna, proevropska stranka D66, koju predvodi 38-godišnji Rob Jetten. Prema procjenama, D66 će osvojiti 26 mandata – jednako kao i nacionalistička Stranka za slobodu (PVV) Geerta Wildersa, s kojom ostale partije odbijaju sarađivati. Time je Jetten postao potencijalni kandidat za premijera – i to kao najmlađi i prvi otvoreno gay političar u istoriji zemlje.
Liberalno-progresivni pokret Demokrati 66 (D66), koji je u posljednjim sedmicama kampanje naglo skočio u anketama, osvojio je 16,7 posto glasova, isto kao i Wildersova PVV. Obje stranke sada imaju po 26 mjesta u 150-članom donjem domu parlamenta.
Dok je D66 osvojila 17 mandata više nego ranije, PVV je izgubila 11. Glasači su, čini se, kaznili Wildersa zbog povlačenja iz teško sklapane koalicione vlade Dicka Schoofa.
Poput izbora prije dvije godine, i ovoga puta Nizozemci su jasno izrazili želju za promjenom. Dok je tada trijumfovao Wilders i kratkotrajni pokret Nova društvena pogodba (NSC), sada slavi D66, čiji su rezultati tradicionalno oscilirali.
Lider liberala Jetten, bivši ministar za klimu i energetiku, postao je simbol nove proevropske generacije. Njegova kampanja s optimističnim sloganom „Moguće je“ obećavala je rješenja za stambenu krizu izgradnjom novih gradova i ulaganja u zelenu energiju iz domaćih izvora.
Stranka D66 osnovana je 1966. godine od grupe mladih intelektualaca okupljenih oko novinara Hansa van Mierla, kao odgovor na zamor od tradicionalne politike i zatvorenog sistema velikih stranaka. Cilj joj je bio modernizovati demokratiju, uvesti direktan izbor premijera i povećati uticaj građana na odluke vlasti. Tokom godina, D66 se razvila u stabilnu liberalnu snagu s naglaskom na obrazovanje, ljudska prava, rodnu ravnopravnost i ekologiju.
Od 1970-ih D66 redovno sudjeluje u vladama, često kao jezičak na vagi između ljevice i desnice. Bila je dio kabineta s konzervativcima i socijaldemokratama, a između 2022. i 2024. bila je druga najjača stranka u vladi Marka Ruttea. U evropskoj politici D66 se profilirala kao snažno proevropska partija koja podržava zajedničku odbranu i evropski azilni sistem.
Ako se izborni rezultati potvrde, Jetten ima realnu šansu da postane naredni nizozemski premijer. No, kao i obično, morat će graditi koaliciju s drugim strankama – u parlament je ušlo čak 15 partija, što je posljedica proporcionalnog izbornog sistema bez klasičnog izbornog praga.
Potencijalni partneri mogli bi biti Konzervativna narodna stranka za slobodu i demokratiju (VVD) ili zelene i laburističke stranke (GL-PvdA), koje je na izbore vodio bivši potpredsjednik Evropske komisije Frans Timmermans.
„Pokazali smo da se populističke i ekstremne snage mogu poraziti“, izjavio je Jetten nakon objave rezultata.
Wilders je, međutim, poručio da ne odustaje od politike: „Neću se povući ni kada navršim osamdeset“, rekao je svojim pristalicama. Njegov prelazak u opoziciju vjerovatno znači nastavak oštrih napada na migraciju i Evropsku uniju.
Težak poraz pretrpio je i lijevi blok predvođen Timmermansom, koji je izgubio pet mandata. Bivši eurokomesar najavio je ostavku, uz poruku da je vrijeme da mlađa generacija preuzme odgovornost.
Evropske institucije Jettena vide kao partnera koji bi mogao vratiti Nizozemsku u središte evropske politike. Bruxelles očekuje da će nova vlada zadržati podršku Ukrajini, insistirati na fiskalnoj disciplini i istovremeno ojačati klimatsku politiku.
„Evropi su potrebne hrabre odluke i stabilna vlada“, izjavio je jedan evropski diplomat. Stabilnost će, kako dodaje, biti ključna – jer je posljednja nizozemska vlada formirana tek šest mjeseci nakon izbora.