Oko francuskog projekta litijuma vrijednog milijardu evra, pet mjeseci vodila se burna javna debata koja je završena podijeljenim mišljenjima i bez konsenzusa u javnosti o tom pitanju, uprkos tome što EU insistira na domaćoj proizvodnji kritičnih sirovina.
Višemjesečna debata o potencijalno najvećem francuskom rudniku litijuma posljednjih decenija, vođena je u Alijeu nekadašnjem industrijskom srcu regije Overnja-Rona-Alpi, u kojoj učestvovalo i lokalno stanovništvo.
Tokom više od 40 događaja koje je organizovala Nacionalna komisija za javnu debatu, mještani su izrazili svoju zabrinutost u vezi sa potencijalnom kontaminacijom vode, velikom potrošnjom energije i hemikalija koje bi se koristile u procesu rudarenja i obrade materijala. Pojedini su osporavali i neophodnost projekta povjerenog francuskoj rudarskoj kompaniji Imeris
Kompanija Imeris za cilj ima da isporuči dovoljno litijuma za proizvodnju baterija za više od 660.000 električnih vozila godišnje, počevši od 2028. godine. Ležište litijuma otkriveno je prije dvije godine u malom mjestu Ešasije, u Alijeu. Ranije je na lokalitetu Beauvoir u Ešasiju bio iskopavan mineral kaolin, koji se koristio za posuđe i pločice. Ovde Imeris planira da izvuče granit pod zemljom i da iz njega izoluje liskun bogat litijumom.
Prema pisanju Le Monda, Imerisov projekat za iskopavanje litijuma, koji se zove Emili, dio je francuske politike koja ima za cilj izgradnju novog nacionalnog sektora strateških minerala i metala kako bi se smanjila zavisnost od uvoza, prije svega iz Kine. Francuska vlada je, inače, u službenom glasniku 7. jula, objavila je odluku da se Emili proglasi projektom od velikog nacionalnog značaja, iako o tome još nema konsenzusa u javnosti.
Fokus EU okrenuo se ka litijumu shodno odluci da se zabrani prodaja novih automobila sa unutrašnjim sagorijevanjem do 2035. godine, u pokušaju da smanji emisiju gasova staklene bašte. Da bi povećale domaću ekstrakciju litijuma, kompanije sprovode planove za otvaranje novih rudnika u zemljama poput Njemačke, Austrije i Portugala – koji je trenutno jedini značajan proizvođač litijuma.
Uprkos zabrinutosti konceptima suvereniteta i energetske nezavisnosti evropskih političara, širom evropskog kontinenta javlja se otpor iskopavanju litijuma. Euronjuz, primjera radi, piše da su protesti protiv iskopavanja litijuma u Srbiji bili najizraženiji primjer tog otpora. I među francuskim lokalnim stanovništvom prisutna je zabrinutost, a mišljenja su podijeljena, pokazuje izvještaj Nacionalne komisije za javnu debatu. Javna debata je, inače, brojala preko 3.600 učesnika.
U izvještaju se navodi da je mještane zabrinuo i sam obim projekta – vrijedan je milijardu evra, očekuje se da će rudnik raditi 25 godina, da će proizvoditi dovoljno litijuma za pogon više od 660.000 električnih vozila godišnje i uključujući postrojenja za vađenje i drobljenje litijumove rude u Ešasiju, željezničke platforme za utovar u naselju Sen Bone de Rošfor i fabrike za preradu litijuma u opštini Sen Viktor grada Monlison.
Ali, prije nego što bilo koji od ovih koraka bude pokrenut, Imeris, operater električne mreže RTE i francuska vlada, moraju da odgovore na dugačku listu preporuka do kraja godine. Preporuke, između ostalog, podrazumijevaju da akteri navedu preduzete mjere kako bi se ispunili evropski ciljevi za reciklažu baterija, kao i diskusiju o mogućnosti uključivanja građana u projekat.
“Teško je imati povjerenja”
Lokalno stanovništvo je takođe zatražilo studije o više od deset potencijalnih uticaja rudnika na aspekte kao što su kvalitet vazduha, sigurnost skladištenja otpada pod zemljom i turizam u regionu.
– Nadam se da će Imeris i RTE uložiti napor da brzo odgovore na ova pitanja i uzmu u obzir želje i zahtjeve ljudi – rekao je Antoan Buskalja, čiji roditelji žive blizu Sen Viktora. Uzimajući u obzir kritike na račun drugih Imerisovih rudarskih projekata u inostranstvu, dodao je da je “teško imati povjerenja”.
U izvještaju se navodi da je javnost izrazila brojne zabrinutosti u vezi sa potencijalnim uticajem projekta na lokalnu sredinu. Na primjer, mještani Sen Bonea u kome će se nalaziti željezničke platforme za utovar, tvrde da žele da sačuvaju svoj ruralni identitet “zelenog utočišta”, te da ne želi zagađujuće privredne aktivnosti u toj oblasti, prenosi Euroaktiv.
Drugo veliko pitanje i zabrinutost je šta će biti sa 1.350.000 tona ostataka iz rudnika u Ešasijeu i 600.000 do 800.000 tona iz fabrike za preradu. Projektanti predlažu da se tim materijalom zatrpaju neiskorišćena rudnička okna, ali lokalno stanovništvo traži više garancija o vodootpornosti tunela, kako bi se izbjegla kontaminacija lokalnih vodnih resursa. Još jedno pitanje koje zabrinjava poljoprivrednike i lokalno stanovništvo, jeste količina vode neophodne za ostvarenje projekta – procjenjuje se da je potrebno oko 1.200.000 kubnih metara iz dva lokalna riječna sliva koja već pate od hronične nestašice vode.
Debata je takođe istakla različite percepcije javnosti o rudarskim projektima uopšteno. Dok su neki učesnici tvrdili da klimatske promjene opravdavaju povećanu proizvodnju litijuma u Francuskoj, drugi su bili skeptičniji, zalažući se za manju potrošnju energije i kritikujući uticaj konzumerizma na živi svijet.
– Za neke je rudarstvo ‘staromodno’ i zastarjelo, suštinski opasno i zagađujuće. Sa druge strane, neki vjeruju da bi tehničke inovacije mogle da omoguće napredovanje rudarstva i smanje njegove uticaje – navodi se u izvještaju.
Inače je, u izjavi za Euronjuz, Imeris pohvalio diskusije tokom debate i govorio o “zajedničkom cilju… da se odgovori na izazove ekološke tranzicije na najodgovorniji i najprimjerniji način”. Rečeno je da će kompanija “primiti k znanju zaključke debate”.
“Projekat od nacionalnog interesa”
U preporukama Nacionalne komisije za javnu debatu, Imeris, RTE i francuska vlada, pozivaju se da “iznesu kriterijume za donošenje odluka o dubini i trajanju rada rudnika, ravnoteži električne mreže i ukupnom karbonskom otisku”. Od Imerisa se traži i da podijeli podatke o rizicima i da u saradnji sa zainteresovanim stranama izradi plan upravljanja tim rizicima.
Rudarska kompanija se poziva da podijeli više podataka, uključi lokalno stanovništvo u upravljanje projektom i obezbijedi obuku lokalcima koji traže posao. Nacionalna komisija za javnu debatu takođe poziva vladu da proširi debatu o svojoj strategiji za nabavku kritičnih materijala, rudarskim aktivnostima. Za odgovore na ove preporuke dat je rok od tri mjeseca, prenosi NIN.
No, uprkos sumnjama u projekat koje su izrazili lokalci, francuska vlada već je preduzela korake da ga ubrza. U julu je planove označio kao projekat od velikog nacionalnog interesa, što Imerisu omogućava da brže dobije administrativno odobrenje, jer Francuska smatra da je to važno za ekološku tranziciju ili nacionalni suverenitet. U slučaju litijuma – oba.
Uprkos opsežnim preporukama koje su proizašle iz lokalnih debata, neki kritičari su uvjereni da njihova neobavezujuća priroda neće uticati na vladinu podršku rudniku.
– Učiniće da sve izgleda kao da je već odlučeno, kako ne bi bilo potrebe da se ljudi mobilišu – kaže za Euronjuz aktivista Džulijen Hokhart, čija je organizacija uspješno zaustavila nove prijedloge za iskopavanje zlata u blizini. Sada žele da zaustave litijum.