Tako idu legendarni stihovi pop grupe Zana nastali
prije više od trideset godina. Malo ljudi zna da je stihove ove pjesme napisala
popularna i nedavno preminula Marina Tucaković i da imaju veze sa jednim
bezobraznim ruskim vicem.
Bilo kako bilo, više se ne priča o dolasku jer
su Rusi stigli u Srbiju i Beograd. Godina je 2024.
Ima ih svugdje – u supermarketima, parkovima,
teretanama, restoranima, školama, na splavovima, na takmičenjima u ritmičkoj
gimnastici, itd. Podstanari su u mnogim zgradama, kolege su na mnogim
poslovima. U našu malu zgradu su se uselile dve Ruskinje kao podstanari. Jedna
se preziva Sazonova i to sam vidio na prelijepljenom nazivu interfona. Takva
saznanja su one male životne stvari koje vas naprasno osvijeste. Druga je
nedavno dobila predivnu razglednicu iz Rusije, pa nisam odolio da je ne izvučem
iz otvorenog sandučeta i pogledam izbliza. Nemojte reći nikom.
Neki pedantniji bi izlaganje počeli podacima da
je nakon početka rata u Ukrajini u Srbiju u sledećih godinu dana stiglo i
zvanično se registrovalo oko 140 hiljada novih ljudi. Oko 130 hiljada ruskih
državljana i desetak hiljada Ukrajinaca. Danas, sredinom 2024. godine taj
ukupan broj se procjenjuje na dvjesta, pa čak i tri stotine hiljada ljudi. Zanimljivo bi bilo vidjeti statistiku koja
mjeri uticaj dolaska ovog stanovništva na rast srpskog BDP-a, kao i rast ukupne
potrošnje. U svakom slučaju, demografsko krvarenje Srbije je na trenutak
prekinuto ovom dobrovoljnom i neplaniranom migracijom, a potrošnja i ekonomski
potencijal zemlje uvećan.
***
Puno puta smo čuli frazu da se istorija
ponavlja, ali teško se oteti utisku da je prije otprilike stotina godina već
postojalo spontano i masovno preseljenje Rusa, Jermena, Gruzina, Jevreja i
drugih naroda kao posljedica Oktobarske revolucije i preuzimanja vlasti od
strane boljševika, kako kažu. Osvježavanju sjećanja na ovaj zanimljivi fenomen
doprinijeo je i Bjelogrlić serijom Senke nad Balkanom i plastičnim
prikazom Belogardejaca, ali i kulturnog pečata koji su ostavili ovi
novonaseljeni žitelji tadašnje Kraljevine SHS. Neki izvori kažu da se tadašnji
ruski emigranti nisu naročito zanimali za politički život Srbije. Čini se da je
slična situacija i danas. Kažu i da su tada najveći doprinos dali u
arhitekturi, kulturi i nauci, a da je veliki broj radio i u ondašnjoj državnoj
administraciji. Danas je situacija malo drugačija zbog tehnološkog napretka
tako da je većina novopridošlica sa sobom donijela sopstvene poslove koji se i
iz Srbije mogu „remote“ raditi. Uglavnom vezano za IT industriju i usluge. Tu
se jasno osjeća duh novog vremena.
I prije stotinjak godina radili su sve ostale
moguće poslove – konobarisali, trgovali, vozili, usluživali, ali činjenica je i
da je više od polovine bila visoko obrazovana. Time su zaista predstavljali
ogromnu intelektualnu i radnu snagu koja je Srbiji u to vreme itekako bila
potrebna, kaže moj drugar Milan Prosen, istoričar umetnosti i profesor
na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu.
Interesantna je tadašnja
priča arhitekte Viktora Lukomskog čija se jedina preostala fotografija čuva u
Istorijskom arhivu Beograda. On u Srbiji nije imao rodbine, pa ga je sahranu
organizovalo i platilo preduzeće u kom je radio. Rođaci su ostali u Rusiji
odakle je pobjegao poslije Oktobarske revolucije 1917. godine, priključivši se
desetinama hiljada ljudi koji su, uglavnom zbog ideoloških neslaganja i straha
od političke osvete, napustili zemlju. Ima li sličnosti sa današnjim vremenom?
Sigurno.
Među njih četrdesetak hiljada, uglavnom vojnih lica i
intelektualaca, on je pripadao jednom značajno užem krugu arhitekata, slikara i
drugih umjetnika koji su kroz 20. vijek promijenili mapu Beograda. Pored
pomenutog arhitekte, tu su još i Nikolaj Krasnov, Nikolaj Vasiljev, Vasilij fon
Baumgarten, Vasilij Androsov, Sergej Smirnov, Georgij (Đorđe) Kovaljevski i
Vladimir Zagorodnjuk. Možda najpoznatiji među njima je general Vronski koji je
kasnije, pod neki kažu misterioznim okolnostima, preminuo u Briselu 1928.
godine.
Period između dva svjetska rata je najintenzivniji
period rada ruskih emigranata u Beogradu, kada su učestvovali u izgradnji i
ukrašavanju Dvorskog kompleksa na Dedinju, Generalštaba, Narodne skupštine,
Narodnog pozorišta, Glavne pošte i drugih javnih zgrada. Izvori kažu da su radili
i na izgradnji Patrijaršije i nekoliko crkava u Beogradu.
Interesantno je da su Ameri tokom bombardovanja
Srbije i Crne Gore 1999. godine srušili zgrade Generalštaba i da se danas vodi
živa polemika da li je Vlada poklonila ovaj simbol tim istim Amerikancima.
Srbija, zemlja čuda, na razmeđi velikih sila ..
***
U Srbiji je ruski sentiment i dalje visoko
prisutan. Ljudi po dubini vole i cijene Rusiju, ruski duh i kulturu. Koliko je
to objektivno i da li oni u stvari cijene svoju sliku (ili predrasudu) o
današnjim Rusima, njihovoj kulturi i duhu, e o tom bi se moglo dobrano
polemisati.
Apsurd najnovijeg dolaska Rusa u Beograd i
Srbiju se ogleda u tome da to uglavnom nisu oni Rusi ili slika Rusa koja se
našem narodu dopada – produhovljeni, nematerijalni, patrijarhalni,
tradicionalni. Stigli su nam takozvani MTV
Rusi – istetovirani, vrijednosno zapadnjački orijentisani, introvertni,
arogantni, pomalo blesavi i nerazumljivi ovdašnjem življu. Uglavnom netradicionalni
i slobodni, ako se to može tako okarakterisati. Naravno, ima dosta običnih
porodica sa malom djecom, samaca, ali i gej parova, osobenjaka, karijerista,
dezertera koji bježe od vojne obaveze. Drugim riječima – sataraš svega i
svačega. Moje komšinice, djevojke od dvadeset do trideset godina na primjer,
tuku pivu radnim danom od podne i tetovirane su svugdje, vjerujte. Čime se bave
i šta planiraju u životu, nemam pojma. Sve je to za mene jedna velika
misterija.
Mislim da se većina onih koja je odlučila da
napusti Rusiju od početka rata u Ukrajini nadala da će oluja brzo da prođe i da
će nastaviti sa sopstvenim životima tamo gdje su stali. Prošlo je već dve godine
i kusur od tog trenutka i nešto što je bilo privremeno, postalo je stalno. A to
može da kreira razne vrste izazova i problema.
Danas Rusi u Beogradu koriste Yandex za prevoz,
imaju svoje frizerske salone i kozmetičare, prave koncerte sa popularnim ruskim
umjetnicima koji gostuju ovde i vode jedan prilično bogat kulturni i društveni
život. Kao što rekoh, pomalo su zatvoreni u sebe, ali i solidarni jedni sa
drugima. To je normalno i razumljivo. Srbija i Beograd mogu biti ponosni kako
su ih prihvatili u trenutku kada ih je čitav zapadni svijet satanizovao. Ovdje su
slobodni, kao i Ukrajinci i to je zaista velika stvar. Otvorena avionska linija
sa Moskvom čini da se porodice viđaju i sastaju. Znam čak i slučaj da je
kolegina supruga iz Švedske dolazila u Beograd da se vidi sa porodicom iz
Rusije nakon dvije godine. To je dirljivo i normalno. Naravno, pričamo o
običnim malim ljudima i njihovim sudbinama. Ne o režimima i vlastodršcima.
Pitanje koje lebdi u vazduhu je da li će kao i
prije sto godina da ostave dugotrajan pečat na grad i zemlju ili će migrirati na Kipar i Tursku, možda dalje u
Aziju, teško je procijeniti.
Mi dobro znamo da je Balkan Balkan, ali je istovremeno
i Evropa. I onda dolazimo na sentencu koju je davno ispalio mudri i dugotrajući
srpski političar – „Spasa nam nema, propasti nećemo.“
Takva nam je valjda sudbina ..