Vladavina Slobodana Miloševića ostaće upamćena kao vrhunac nacionalističkog zanosa, koji je za mnoge bio jedan od generatora sukoba na prostoru bivše Jugoslavije. O tom vremenu napisane su brojne knjige i studije, i sigurno je da diskusija o njemu još nije završena.
Deset godina kasnije Srbija je podnijela kandidaturu za članstvo u Evropskoj uniji, ima demokratsku vladu i predsjednika, ukinute vize za Evropu, i procjenu da se još uvijek nije oslobodila nacionalizma.
Živimo u posljedicama nekakve nacionalističke politike
Ostaci nekog radikalnog nacionalizma iz devedesetih godina još uvek postoje u Srbiji, kaže za Dojče vele Andrej Nosov iz Inicijative mladih za ljudska prava. Ali, nacionalizam danas više nije pokretač negativnih pojava u društvu i kod političke elite:
„Dakle, on jeste prisutan, on jeste dio nekog našeg javnog mnjenja, i prije svega neki oblici, rekao bih, posljedica takve nacionalističke politike. Kao što su recimo ksenofobija, loš odnos prema institucijama, ili prosto kao jedna kultura nekažnjivosti koju vi osjećate kod naše političke elite i institucija prije svega. U toj mjeri mi zapravo prije živimo u posljedicama nekakve nacionalističke politike, nego što je ona danas glavna ideja vodilja koja pokreće politički život Srbije.“
Sudstvo kao najtvrđi orah došlo na red
Analiza stepena nacionalizma u Srbiji i njegovog uticaja na društvo i demokratske procese, nalazi se u skoro svim godišnjim izvještajima Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji. Predsjednica tog odbora Sonja Biserko kaže za Dojče vele da je nacionalizam dostigao svoj maksimum tokom vladavine Vojislava Koštunice. Nakon izbora 2008. godine, Srbija, po njenim riječima, ulazi u jednu sasvim drugačiju fazu:
„Što ne znači da taj nacionalizam nije tu, ali se probija i neka druga orijentacija, i neka druga očekivanja kod građana. I u tom smislu, država po prvi put pokušava da nekako uvede red u taj opšti haos, i u tu nasilničku sliku koju smo živjeli toliko dugo, što je rezultat i te Miloševićeve politike. U posljednje dvije-tri godine je tako došlo do pomaka u nekim reformskim zahvatima, u vojsci i policiji, i sada, evo, kao najtvrđi orah se pojavljuje sudstvo, odnosno i sudstvo je došlo na red za reformu uz velike otpore koji postoje.“
Svjetska ekonomska kriza je takođe uslovila srpski odmak od nacionalizma, ističe Sonja Biserko, i na neki način dovela do otrježnjenja. Iako otpori i dalje postoje, približavanje Srbije Evropskoj uniji ipak povećava povjerenje građana prema međunarodnoj zajednici, kaže ona:
„Na neki način je to dovelo i do osvješćenja, ne samo građana nego i elite koja je za to odgovorna. Jer, pokazalo se da je Evropska unija alternativa koja ipak Srbiji nudi neka rješenja, i neku vrstu solidarnosti. To je prilika koju bi trebalo iskoristiti, jer sadašnja vlada suočava se sa ogromnom opstrukcijom koju sprovode neki konzervativni elementi srpskog društva.“
Etnička distanca i etnička netrpeljivost više se ne reflektuju kroz svakodnevne incidente, primjećuje Andrej Nosov. Ali, odnos prema drugima još uvijek nije do kraja oslobođen nacionalističkih primjesa:
„Ja ću vas samo podsjetiti na ona istraživanja sa univerziteta o odnosu mladih ljudi, studenata, prema Albancima, Romima, ili recimo pripadnicima gej populacije. Ja to ne bih vezivao isključivo za naciju, i za odnos prema nacijama, nego za tu jednu opštu ksenofobiju i opštu zatvorenost, koja je posljedica cijelog sistema vrijednosti u srpskom društvu.“
Izgubljene generacije…
Iako mnogi nade polažu u mlade generacije, ne može se zaboraviti činjenica da su mladi u Srbiji u velikoj mjeri akteri negativnih trendova. Nasilje na ulicama i sportskim terenima, prijetnje medijima, aktivno učešće u aktivnostima desničarskih organizacija, idolopoklonički odnos prema ratnim zločincima, samo su neki od pokazatelja da mlade generacije zahtjevaju dodatnu pažnju. Andrej Nosov primjećuje da Srbija ima čitavu seriju izgubljenih generacija, i da afirmacija evropskih vrijednosti često izgleda kao uzaludan posao:
„Znate, evropske vrijednosti i priča o Evropi su kod nas kao neki ’gastarbajterski san’. Vrlo malo vi imate konkretnih stvari koje se tiču Evrope, koje su tako uvjerljive i opipljive kao što je to vjerovanje u te heroje i idole. Dakle, nisu samo izgubljene one generacije koje su morale sa 20 ili 23 godine da idu da ratuju, već su to i ove sadašnje generacije koje praktično ne razumiju šta se dogodilo u prošlosti, i zašto nas ta Evropa i taj svijet tako ne vole. I onda vam nacionalizam, Mladić, vjerovanje u ratne heroje, Srpska napredna stranka, i takve stvari budu nekako prirodan odgovor na sva ta pitanja.“
Utisak koji postoji na Zapadu da u Srbiji još uvijek postoji hiper-nacionalizam, odnosi se, prije svega, na odnos prema prošlosti i ratnim zločinima, smatra Nosov. Takav odnos zapravo otežava saradnju sa susjednim zemljama, i predstavlja utočište nacionalističkih snaga.
Suštinski je, kaže on, glavni oslonac nacionalizma još uvijek u političkim partijama, koje i dalje nisu reformisane. Sa druge strane, kao neka vrsta podrške, su srpska crkva, Srpska akademija nauka i umjetnosti, i čitav jedan javni prostor u kome se Srbija vidi kao jedina žrtva u bivšoj Jugoslaviji.
Preuzeto sa www.dw-world.de