Tim sa više od 70 istraživača, arheologla, antropologa, istoričara i genetičara, analizirao je DNK drevnih stanovnika naših prostora i uporedio ih sa genima današnjih stanovnika, studija je objavljena u žurnalu Cell, a prenosi Telegraf.rs
Prvi milenijum na Balkanskom poluostrvu bio je vreme velikih demografskih, kulturnih i lingvističkih promena, pokazala je multidisciplinarna rekonstrukcija genomske istorije naših prostora. Tim istraživača analizirao je genomske podatke 146 drevnih stanovnika Srbije i Hrvatske, od kojih je trećina iskopana u arheološkom nalazištu Viminacijumu, nekadašnjem rimskom utvrđenju na granici carstva, a onda ih uporedili sa podacima o genomu na Balkanu, piše Phys.org.
Studija objavljena u žurnalu Cell naglašava kosmopolitizam rimske granice i migracija koje su pratile slabljenje rimske vlasti, uključujući i dolazak ljudi koji su govorili slovenskim jezikom. Arheološki DNK otkriva da uprkos nacionalnim državama i granicama, stanovništvo Balkana oblikovali su zajednički demografski procesi.
Ključne stavke studije
■ Pogranični regioni Starog Rima bili su kosmopolitski koliko i centar imperije
■ Slovenski doseljenici učestvuju u nasleđu današnjih balkanskih naroda sa između 30 i 60 odsto
■ Ova studija je model za integraciju arheologije sa genetikom
– Arheogenetika je nezamenjiv dodatak arheološkim i istorijskim dokazima. Nova i bogatija slika se dobija kada sintetišemo pisane izvore, arheološke ostatke poput pogrebnih predmeta i ljudskih ostataka i antički genom – rekao je Kajl Harper, istoričar Starog Rima sa Univerziteta Oklahome.
Masovni dolazak na Balkan sa istoka u rimsko vreme
Kada je Rim osvojio Balkan, pretvorio je ovaj pogranični region u raskrsnicu, koja će eventualno dati 26 rimskih imperatora, uključujući Konstantina Velikog, koji je prebacio prestonicu na istočni Balkan, u Konstantinopolj.
Analize drevnog DNK pokazale su da je tokom perioda pod rimskom vlašću došlo do „velikog demografskog doprinosa“ ljudi poreklom iz Male Azije (Anadolije), koji su ostavili značajan genetski otisak na Balkanu. Ova promena porekla veoma je slična onome što je već dokazano da se dešavalo u samom Rimu, centru carstva, ali je zanimljivo da su se isti procesi dešavali i na periferiji.
Slično poreklo, različiti jezici
Naši rezultati ne pokazuju potpunu demografsku zamenu na Balkanu, jer su značajne proporcije porekla povezanog sa Balkanom gvozdenog doba i Anadolijom prisutni od srednjeg veka do danas, navodi se u studiji.
– Ovi demografski procesi selidbi i mešanja stvorili su današnju balkansku populaciju sa relativno sličnim profilima porekla, koji govore jezike iz različitih porodica, poput romanskog, slovenskog, albanskog i grčkog jezika, što naglašava različite kulturne procese u regionu uprkos mnogim sličnostima u demografskoj istoriji. Zajedno, ovi procesi stvorili su regionalni profil porekla krajem 1. milenijuma koji uglavnom opstaje i danas – pišu naučnici.
Posebno iznenađenje bilo je to što nije pronađen genetski uticaj na Balkan migranata iz Italije.
– Tokom carskog perioda primećen je dolazak ljudi anadolijskog porekla na Balkan, ali ne I populacije koja potiče od ljudi iz Italije. Ovi doseljenici iz Anadolije su se intenzivno integrisali u lokalno društvo. U Viminacijumu, na primer, postoji veoma bogati sarkofag u kome smo otkrili zajedno sahranjene muškarca lokalnog i ženu anadolijskog porekla – rekao je Injigo Olalde, istraživač sa Univerziteta Baskije u Španiji i koautor studije.
Tim je otkrio i sporadične slučajeve dolaska ljudi iz veoma udaljenih regiona, poput adolescenta čiji genetski potpis se poklapa sa onima iz Sudana i koji je tokom detinjstva imao veoma različitu ishranu od ostalih analiziranih individua. Preminuo je u 2. veku i sahranjen je sa uljanom lampom na kojoj je predstavljen orao povezan sa Jupiterom, najvažnijim rimskim bogom.
– Ne znamo da li je bio vojnik, rob ili trgovac, ali genetska analiza pokazuje da je detinjstvo verovatno proveo na prostorima današnjeg Sudana, van granica Rimskog carstva, a onda otišao na daleko putovanje koje je završio u Viminacijumu, u današnjoj Srbiji, na severnoj granici carstva – rekao je Karles Lalueza-Foks, glavni istraživač Instituta evolutivne biologije i direktor Muzeja prirodnih nauka u Barseloni.
Rim je prihvatio „varvare“ mnogo pre propasti
Studija je identifikovala pojedince koji su imali mešano poreklo – sa severa Evrope i iz Kaspijsko-pontijske stepe – i to u 3. veku, mnogo pre kolapsa rimske države. Antropološke analize lobanja pokazuju da su neke od njih namerno deformisane, što je bio običaj pojedinih naroda iz stepe, uključujući i grupe koju su antički pisci nazivali Hunima. Ovi rezultati pokazuju integraciju ljudi koji su bili sa one strane Dunava, koje su nazivali varvarima, u balkansko društvo vekovima pre pada Zapadnog rimskog carstva.
– Granice Rimskog carstva razlikuju se od današnjih nacionalnih država. Dunav je bio geografska i vojna granica carstva. Ali je služio i kao ključni komunikacioni koridor propusan za kretanja ljudi koje je privlačilo bogatstvo koje su Rimljani ulagali u pograničnu zonu – rekao je Majkl Mekormik, profesor srednjovekovne istorije na Harvardskom univerzitetu.
Sloveni promenili demografsku kompoziciju Balkana
Rimsko carstvo je izgubilo kontrolu na Balkanu u 6. veku i studija otkriva da se tada dogodio dolazak na Baklan ljudi koji su genetski slični modernoj populaciji istočne Evrope koja govori slovenskim jezicima. Njihov genetski otisak čini između 30 i 60 odsto porekla današnjih balkanskih naroda, što predstavlja jednu od najvećih demografskih promena koja je zabeležena u ranom srednjem veku.
Istraživanje je pokazalo da su prvo sporadično dolazili pojedini migranti, mnogo pre masovne seobe. Primer toga je žena istočnoevropskog porekla sahranjena na carskom groblju. Onda, od 6. veka pa nadalje migranti iz istočne Evrope primećeni su u velikim brojevima. Kao što je tada bio slučaj u anglosaksonskoj Engleskoj, promena populacije u ovom regionu bila je velika i pratila ju je promena u jeziku.
– Prema našim analizama drevnog DNK dolazak populacije koja je govorila slovenski jezik na Balkan trajala je nekoliko generacija i u tome su učestvovale cele porodične grupe, i muškarci i žene – rekao je Pablo Karion, istraživač sa Instituta evolutivne biologije i koautor studije.
Uspostavljanje slovenske populacije na Balkanu bilo je veće na severu, pa je genetski doprinos između 50 i 60 odsto u današnjoj Srbiji, između 30 i 40 odsto u Grčkoj i do 20 odsto na egejskim ostrvima.
– Veliki genetski uticaj slovenskih migracija vidljiv je ne samo u trenutnoj populaciji Balkana koja govori slovenskim jezikom, već i u mestima koja ne govore slovenskim jezikom poput Rumunije i Grčke – rekao je Dejvid Rajh, profesor genetike na Institutu Blavatnik na Medicinskoj školi Harvarda i profesor ljudske evolutivne bilogije na Fakultetu umetnosti i nauka Harvarda.
Bez velikih promena poslednjih 1.000 godina
Da bismo ispitali da li je istočnoevropsko poreklo opstalo u populaciji Balkana i Egeja, pokušali smo modelovanje današnjih grupa korišćenjem istog qpAdm modela koji se koristio za individue iz 8. veka sa istočnoevropskim poreklom, navodi se u studiji.
– Današnji Srbi, Hrvati, Bugari i Rumuni imali su sličnu kompoziciju porekla kao i individue iz 10. veka na lokacijama Timacum Minus, Tragurium ili u nekropoli Rudine u Viminaijumu, sa između 50 i 60 odsto istočnoevropskog porekla pomešanog sa balkanskom populacijom gvozdenog doba i nešto doprinosa iz romanizovane Male Azije, što govori o kontinuitetu populacije tokom poslednjih 1.000 godina. Istočnoevropski signal smanjuje se u južnijim modernim grupama, ali je prisutan i u kopnenoj Grčkoj (30-40%), pa čak i na egejskim ostrvima (4-20%). To potvrđuje informacije analiza i ranijih genettskih studija, sugerišući veliki demografski uticaj na južnom Balkanskom poluostrvu i Egeju – navodi se u studiji objavljenoj u žurnalu Cell.
Na ovoj studiji je sarađivalo više od 70 istraživača, uključujući arheologe, antropologe, istoričare i genetičare.
– Ovaj rad naglašava kako genomski podaci mogu da budu korisni van stalnih debata o identitetu i poreklu koje inspirišu istorijski narativi zasnovani na devetnaestovekovnom nacionalizmu, a koji su doprineli sukobima u prošlosti – rekao je Lalueza-Foks.
Moderni DNK i uticaj nasleđa
Tim je takođe generisao genomske podatke današnjih Srba koji bi mogao da bude upoređen sa drevnim genomom i drugim današnjim grupama u regionu.
– Otkrili smo da ne postoji genomska baza modernih Srba. Zato smo uzeli uzorke od ljudi koji se sami identifikuju kao Srbi na osnovu kulturnih osobina, čak i ako žive u različitim zemljama – Srbiji, Hrvatskoj, Crnoj Gori ili Severnoj Makedoniji – rekao je Miodrag Grbić, profesor Univerziteta Zapadnog Ontarija u Kanadi.
Poređenje tih podataka sa podacima o drugim modernim narodima u regionu, kao i sa pojedincima iz antike, pokazuje da su genomi Hrvata i Srba veoma slični, što ukazuje na zajedničko nasleđe sa sličnom razmerom slovenskog i lokalnog balkanskog porekla.
– Analiza drevnog DNK može da doprinese, kada se analizira zajedno sa arheološkim i istorijskim podacima, bogatijem razumevanju istoriji Balkana. Slika koja se dobija nije slika podela, već zajedničke istorije. Na narode gvozdenog doba širom Balkana na sličan način su uticale migracije tokom Rimskog carstva, a onda i doseljavanje Slovena. Zajedno, ovi uticaji su napravili genetički profil modernog Balkana, bez obzira na nacionalne granice – rekao je Grbić.
U studiji se navodi da ovo istraživanje ima svoja ograničenja, a jedno od njih je to što je kremacija bila dominantan način sahrane u 1. i 2. veku, pa to smanjuje broj uzoraka iz tog vremena. Osim toga, dodaju, uzorci su uzimani više iz urbanih nego iz ruralnih oblasti, što bi moglo da dovede do nešto drugačijih rezultata.
(Telegraf Nauka/Phys.org)