Nakon masovnih ubistava u Srbiji i serije prijetnji počinjenjem masovnih zločina vatrenim oružjem, vlasti Srbije najavile su zaoštravanje mjera za one koji imaju dozvole za posjedovanje oružja, ali i za one koji su vlasnici ilegalnog naoružanja. U rekordnom roku počela je akcija predaje oružja i municije, pa tako građani od 8. maja do 8. juna mogu anonimno i bez sankcija predati ilegalno oružje. U prvih sedam dana akcije, građani su predali 17.890 komada oružja i minsko-eksplozivnih sredstava, te 762.769 komada municije. S obzirom na to da su građani Srbije treći u svijetu po broju ilegalnih komada oružja, ovaj broj govori o nedovoljnoj zainteresovanosti za predaju ilegalnog oružja. Vlasti su pompezno najavile razoružavanje Srbije, ali pitanje je može li Srbija razoružati svoje građane?
“Vrlo teško. Istraživanje iz 2018. godine, na koju se ovih dana pozivala većina medija, pokazuje da je Srbija treća na svetu po broju oružja u privatnim rukama. Premda je ovakve statističke podatke vrlo teško egzaktno izmeriti, ne trebaju vam nikakva istraživanja da biste bili upoznati sa činjenicom da je Srbija puna najraznovrsnijeg oružja – od pištolja, preko automatskih pušaka, do bombi, granata, zolja, itd. To je nasleđe poslednjeg rata koji se odvijao na prostoru bivše Jugoslavije”, ocjenjuje za BUKU sociolog Miloš Perović.
Akcije razoružavanja nacije srbijanske vlasti vodile su i ranije, ali očigledno neuspješno. Najviše oružja (80 hiljada komada) predato je u akcijama nakon ubistva premijera Zorana Đinđića. No, kasnija istraživanja pokazala su da mnoga domaćinstva i građanstvo i dalje posjeduju zastrašujuće količine oružja, čak više i od Bosne i Hercegovine, na čijoj se teritoriji krajem prošlog vijeka vodio višegodišnji oružani sukob.
Odakle oružje građanima Srbije?
Predrag Petrović, direktor istraživanja u Beogradskom centru za bezbednosnu politiku (BCBP), za BUKU kaže kako veliki broj nelegalnog naoružanja u Srbiji vuče svoje porijeklo, ne samo iz ratova 1990-ih, već i iz prethodnih brojnih oružanih sukoba koji su se desili na ovom prostoru.
“Prema nekim procenama, radi se o čak milion komada raznog naoružanja u nelegalnom posedu građana. Teško je očekivati da država može značajnije da smanji broj ovolikog nelegalnog oružja. Za poslednjih 20 godina, u različitim kampanjama, u Srbiji je legalizovano i predato oko 100.000 komada nelegalnog oružja, što i nije baš neki dobar učinak. U Srbiji je najviše neregistrovanog oružja prikupljeno tokom i posle akcije Sablja nakon ubistva premijera Zorana Đinđića, oko 80 hiljada komada”, rekao je Petrović.
Zašto građani Srbije toliko vole oružje?
Uvjerenja je kako je za ozbiljnije rezultate u rješavanju problema nelegalnog oružja važno da država vodi stalne kampanje i akcije, ali i da radi na smanjenju i otklanjanju razloga zbog kojih građani Srbije čuvaju nelegalno oružje.
“Dva su povezana razloga. Na ovim prostorima su bili brojni oružani sukobi u prethodnih 100 godina što je sve uticalo na to da građani percipiraju okruženje kao nestabilno, te zato i imaju potrebu da drže legalno i nelegalno oružje. Ukoliko imate oružje, sposobni ste da zaštittite sebe i svoju porodicu. Oružje je i simbol moći, pa što ga više imate, vi ste i moćniji. To je vremenom postalo sastavni deo bezbednosne kulture. Za nastanak ovakve kulture ne treba zanemariti i koncept naoružanog naroda i teritorijalne odbrane koji je nastao i negovan u SFRJ”, ocjenjuje Petrović.
Čini se kako vlasti u praksi održavaju kulturu posjedovanja oružja, a društvo njeguje i tradiciju upotrebe oružja tokom vjerskih praznika, posebno Badnjeg dana, tokom proslava krštenja, vjenčanja i slično. Ukratko, oružje je građanima Srbije sveprisutni rekvizit za proslave.
„Prva pretpostavka rešavanja ovog problema bi bila demilitarizacija društva, a taj proces ne samo da od završetka ratova nije ni pokrenut, nego u poslednjih nekoliko godina svedočimo novom talasu militarizacije srbijanskog društva, odnosno remilitarizaciji, koja se ogleda u permanentnoj nabavci novog naoružanja, kojom se vlasti neprestano hvale, militarističkoj i ultra nacionalističkoj retorici, koja dolazi od najviših predstavnika države, istorijskom revizionizmu, koji je ugrađen u školski sistem, a kojim se slave zločinci i masovne ubice iz Drugog svetskog rata i ovog poslednjeg rata“, mišljenja je Perović.
Sveukupna društvena situacija je, dodaje sagovornik BUKE, takva da njeguje, podržava i hrani prezir, mržnju i sve ono što se može nazvati nasilnim.
„Savremena Srbija, a pod time podrazumevam društvo nastalo na talasu kontrarevolucionarnih procesa pokrenutih na Osmoj sednici Saveza Komunista Srbije, počiva na dve ekstremno desne ideologije kojima je imanentno nasilje svakoj na svoj način, naime, na nacionalizmu i neoliberalizmu. One prividno stoje u protivrečnom odnosu: nacionalizam promoviše kolektivizam, a neoliberalizam promoviše hiperindividualizam, odnosno egoizam. Ovom sumanutom ideološkom miksu koji se savršeno dopunjuje i odlično funkcioniše, zajednički je potpuni prezir prema čoveku. U takvom socijalnom kontekstu, sa traumatičnim nasleđem koje dele svi ljudi koji žive na prostoru bivše Jugoslavije, ljudi su naprosto tempirane bombe koje mogu da eksplodiraju u svakom trenutku. To je vidljivo u svakodnevnom životu, čim izađete na ulice naših gradova i sela“, rekao je Perović za BUKU.
Jasno je da od razoružavanja Srbije, bar ne uskoro, a pogotovo do 8. juna, nema ništa. Ne postoje ozbiljne, jasne i dugoročne kampanje. S druge strane, očito je da vlast nije pretjerano zabrinuta zbog vala nasilja i zločina, jer premijerka na društvenim mrežama ismijava građane koji su izašli na proteste protiv nasilja, a njen potez opravdao je i podržao njen stranački šef i predsjednik Srbije. Struka vjeruje da ne postoji politička volja za ono što se u medijima najavljuje kao mjera vlade – demilitalizacija.
„Problemi poput ovih pojedina društva mogu rešavati konkretnim akcijama i kampanjama u sklopu temeljne i radikalne društvene transformacije. S obzirom da u Srbiji nema političke volje za jednu takvu korenitu društvenu transformaciju, tako da će se ovaj i slični problemi samo perpetuirati“, uvjeren je Perović.
Demilitarizacija nije neizvediva, ali je potrebna angažovanost šireg dijela društva i javnih djelatnika. Uz sve to, potrebno je mijenjati navike i tradiciju građana kojima je normalno da radosne trenutke „začine“ pucnjem iz pištolja ili puške.
„Promena kulturnih obrazaca je veoma teška, ali je moguća. Potrebno je dosta vremena i veoma upornog rada državnih institucija na doslednom sankcionisanju takve prakse, a ne na njihovom tolerisanju. Upravo takve obrasce neretko praktikuju i sami pripadnici organa bezbednosti. Naravno, tu su važni i mediji i udruženja građana koji mogu kroz kampanje podizanja svesti da utiču na promenu ovakvih obrazaca”, zaključuje Petrović.