Nakon dramatičnog obraćanja javnosti i pričom o ucjenama Srbije, njemačkim investicijama, najboljim rješenjima… predsjednik Srbije Aleksandar Vučić ponudio je raspravu sa poslaničkim grupama “kako bi ih upoznao sa svime sa čime se Srbija suočava”. To bi trebalo da se desi na skupštinskoj raspravi zakazanoj za 2. februara. U međuvremenu u javnosti su procurila dva nacrta Statuta Zajednice srpskih opština na sjeveru Kosova. Konačno rješenje ZSO trebalo bi da bude objavljeno u ponedjeljak.
Sagovornike BUKE pitamo kakva bi ZSO značila Srbima na sjeveru Kosova, te šta bi Zapad mogao ponuditi Srbiji, a šta Kosovu u ovom slučaju.
Predsjednica Helsinškog komiteta za ljudska prava u Beogradu Sonja Biserko smatra da Beograd i dalje želi u suštini status Republike Srpske sa idejom da jednog dana može doći i do podjele, ali da takav status ZSO ne može dobiti.
“Koliko razumem Zapad nikako ne želi status RS jer bi to vodilo disfunkcionalnosti Kosova. Imaju dovoljno iskustva i saznanja sa Bosnom. Radi se o samoupravi koja obezbeđuje određene nadležnosti. Pobrojane su u predlogu koji su napisali u nemačkoj fondaciji Fridrih Ebert”, kaže Biserko za BUKU.
Novinar Željko Veljković mišljenja je da će ZSO, kakva god bude, u početku biti ograničeno funkcionalna, te da ne postoji realna šansa da ZSO dobije autonomiju kao administrativna jedinica u BiH.
“Nakon iskustva sa Dodikovom Republikom Srpskom, niko normalan ne bi napravio nešto slično. Pritom, Republika Srpska nastala je u ratu, a međunarodno aminovana sporazumom koji je za cilj imao zaustavljanje tog rata, pa su sve strane morale dobiti nešto, neku svoju malu pobedu da bi prestao rat u kojem nije ni moglo biti pobednika. U ratu na Kosovu, Miloševićeva Srbija je poražena, a Vučićeva Srbija to prihvata korak po korak već čitavu deceniju. Zajednicu srpskih opština Vučić vidi kao slamku spasa. Jer kad postane jasno da je sve što su mu tražili dao, nju bi mogao da pokaže kao pobedu koju je dobio. A ona će imati smisla koliko i same opštine koje će je činiti. Opštine kojima je, do suludog napuštanja institucija, suvereno vladala Vučićeva Srpska lista i koje su služile za zapošljavanje poslušnih. Iz onoga što vidimo kao nekakve predloge Statuta ZSO, jasno je da to neće biti Republika Srpska. No, zarad ljudi koji u tim opštinama žive ostaje makar nada da će u nekoj budućnosti ZSO biti deo nekog boljeg ili bar podnošljivijeg života”, mišljenja je Veljković.
A taj bolji život Srbima sa sjevera Kosova ne bi donijela ni upostava ZSO po uzoru na entitet u BiH, ni ZSO kao nevladina organizacija, smatra ovo kosovska političarka Rada Trajković.
“Paralele sa Republikom Srpskom su nametnuta priča, i niko ozbiljno ne razmatra rešenje nalik na RS za Srbe na severu. A sa druge strane, postoji niz evropskih rešenja za decentralizaciju koja niko ne spominje i koja poštuju princip dvojnog državljanstva i podržavaju lokalni i regionalni razvoj bez promovisanja disfunkcionalnosti. Činjenica je da i sada - pre formiranja bilo kakve verzije ZSO - sever Kosova već ima svoje specifičnosti. Za razliku od enklava, tj srpskih opština ispod Ibra, zbog svog geografskog položaja, opštine na Severu već ubiru deo prihoda od centralnih kosovskih institucija, poput poreza i carine na robu koje prelazi administrativnu liniju. Postoji niz privilegija koje su severnim opštinama zagarantovane Ahtisaarijevim planom, ali su ove privilegije trenutno iskorišćene na individualnom, opštinskom nivou. Trenutno nema centralnog tela koje bi rukovodilo i koordinisalo ovim značajnim nadležnostima, i uklopilo ih u jedinstveni strateški pravac, koji je neophodan pre svega zarad ekonomske emancipacije i održivosti srpske zajednice. Tu funkciju treba imati upravo ZSO”, kaže Trajković za BUKU.
Vrlo je važno, dodaje, da se kroz konstruktivno rješenje za integraciju Srba na sjeveru Kosova takođe omogući da rukovodioci strateških preduzeća lociranih na sjeveru, poput Gazivoda i Trepče, reflektuju lokalno stanovništo i odgovaraju njegovoj kompoziciji.
“Idealna situacija bi bila kada bi se formirali zajednički bordovi Srbije i Kosova zaduženi za menadžment ovih strateških kompanija. To bi bilo korisno jer je u oba ova slučaja deo kompanija lociran na Kosovu, a deo u ostatku Srbije. Moramo odstupiti od politizacije ovih tema i shvatiti da živimo jedni pored drugih, i da su stabilna rešenja, koja promovišu saradnju, u interesu svih. Kosovo takođe mora odustati od svog “bežanja” od bilo kakvih veza sa Srbijom. Razumem emocije ljudi, ali nelogično je i neprirodno podizati barijere jer smo resursima i geografijom upućeni jedni na druge. Bojim se da neki na Kosovu integraciju Srba na severu i dalje vide pre kao subjugaciju, gde će etnički Albanci doći na upravljačke pozicije na severu. Od takve osvetničke politike majorizacije, koja ne vodi nigde, se mora odustati”, stav je ovo kosovske političarke koja je često na meti SNS-a i tabloida pod kontrolom vlasti.
Kosovo će morati pristati na ZSO
Premijer Kosova Albin Kurti ranije je odbijao mogućnost formiranja Zajednice srpskih opština, ali sve su prilike da će biti primoran da to prihvati.
“Kosovo ne može izbeći SZO jer bi to značičo miniranje Francusko-nemačkog predloga i ide se na ruku Beogradu koji to priželjkuje”, mišljenja je Biserko.
Može li Kosovo izbjeći formiranje ZSO pitali smo i novinara Nove S.
“Ne. To je jasno rekao i američki posrednik Gabrijel Eskobar. Aljbin Kurti izrastao je u bezskrupuloznog nacionalistu koji će učiniti sve da izbegne formiranje bilo čega što nosi prefiks srpskog, ali formiranje ZSO neće uspeti da izbegne”, smatra Veljković.
Trajković takođe vjeruje da Kosovo ne može izbjeći formiranje ZSO.
“To je obaveza Kosova koja je potpisana u Briselu, i koja je prošla kroz Skupštinu Kosova, tj kroz izvrsnu i zakonodavnu vlast Kosova. Jedina teoretska mogućnost da se ZSO ne formira je izbanje oružanog sukoba i dalje etničko čišćenje Kosova koje bi još više umanjilo brojčanost naše zajenice. To je, nadam se, nemoguća opcija.”
Iako je situacija na sjeveru Kosova godinama na ivici eskalacije, a tokom božićnih praznika došlo je do pucnjave na srpske stanovnike, čini se da će obje strane morati smirivati tenzije. Čini se kao da su međunarodni faktori odlučni da se konačno riješi problem Kosova i finalizira dijalog Beograda i Prištine prihvatanjem Prijedloga Njemačke i Francuske. U suprotnom mogle bi uslijediti sankcije. Nedavno je to u 90-minutnom dramatičnom obraćanju javnosti rekao i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić.
“Ako je izbor da dobijemo sankcije – a što bi bila gora sankcija od povlačenja investicija – ili da s druge strane odmah prihvatimo sve što članstvo Kosova u UN-u znači, onda sam za put kompromisa, ma koliko on bio sporan”, rekao je Vučić. Ovakve najave nagovještavaju da bi Kosovo moglo dobiti stolicu u UN-u u zamjenu za formiranje ZSO. No, na to trebaju pristati i Kosovo i Srbija.
“Predlog na stolu podrazumeva članstvo Kosova u međunarodnim organizacijama mada se eksplicitno ne pominju UN. To je svakako proces. I za Srbiju bi to bila šansa da najzad definiše svoje granice, da prestane da baca novac na propale projekte, da se politički i ekonomski stabilizuje”, mišljenja je Biserko.
Veljković vjeruje da sada ni jedna ni druga strana neće reći mnogo, posebno srpska.
“No, obe će se stvari dogoditi, pre ili kasnije. “
ZSO na mjesto Kosova u UN-u za Trajković nije jednaka trampa jer je prije svega ZSO već dogovorena i odobrena od kosovskih institucija pa ne može biti adut u pregovorima, dok ulazak Kosova u UN ne zavisi samo od Beograda i Prištine.
“Na mestu Beograda i Prištine, ja bih prestala sa politizacijom i objektifikacijom prava srpske zajednice na Kosovu. Mi nismo moneta za političko potkusurivanje već se naše prisustvo treba percipirati kao demokratsko i kulturno bogatstvo Kosova. Ja bih se, stoga, pre okrenula funkcionalnoj saradnji na ekonomskom planu, kao i zajedničkim projektima za trajno očuvanje srpskog kulturnog identiteta i baštine na Kosovu”, poručuje Trajković.
Sankcije bi bile nonsens
Vučić je govorio i o posljedicama neprihvatanja sporazuma, što se tumači kao korištenje straha, starog Vučićevog oružja, a Veljković kaže da nije siguran da su sve prijetnje o kojima je govorio Vučić stvarno iznesene.
“Pored mogućih sankcija o kojima je Vučić govorio, navodno se sprema i mini Marshall Plan za ceo region”, kaže Biserko.
Trajković je mišljenja da ako Srbiji zaista prijete neke posljedice od strane međunarodne zajednice, onda je urgentnije zbog neusklađivanja srpske spoljne politike sa EU povodom ruske agresije na Ukrajinu.
“Niko Srbiju neće sankcionisati da bi je prisilio da se odrekne teritorije koju ona smatra svojom po svom važećem Ustavu. To je jednostavno nonsens. Ali činjenica je da je sâm Vučić svojom nespremnošću da se jasno odredi prema Rusiji uvezao pitanje Kosova sa pitanjem harmonizacije Srbije sa spoljnom politikom EU. Upravo on je dozvolio infiltriranje i delovanje različitih destabilizujućih elemenata na severu Kosova, i otvorio prostor Rusiji da preko kosovske krize zadobije destabilizujući potencijal u regionu. Iz te brljotine se on sad pokušava izvući”, stava je Trajković.
Zašto Vučić traži mišljenje poslaničkih grupa?
Iako je za provedbu bilo kojeg plana Vučiću dovoljna samo unutarstranačka podrška ovaj put opredijelio se i za mišljenje svih parlamentarnih stranaka. Da li je iznošenje sporazuma pred skupštinu, bijeg od odgovornosti ili formalnost?
“Otpor je veliki, ali on je već obezbedio podršku u svojoj partiji što znači u skupštini. Skoro cela opozicija, akademska zajednica svi su protiv. Vučićevi tabloidi počinju da menjaju narativ”, dodaje Biserko.
Uvlačenje Skupštine Srbije u pitanje Kosova za Trajković je samo formalnost.
“Skupšina Srbije nije reprezentativna institucija već je većinski popunjena režimskim poslanicima koji bi bez ikakve diskusije legitimizovali svaku i najbanalniju odluku Aleksandra Vučića. Ovaj performans samo simulira postojanje institucija u Srbiji”, kaže Trajković.
Ovaj Vučićev potez Veljković smatra dijelom kuvanja javnosti i postepenog pripremanja za potpisivanje koje slijedi.
“Potpisivanje nečega čime bi se Srbija odrekla Kosova, ali što sigurno neće potpisati on. Ostaje da vidimo hoće li se sakriti iz Skupštine, premijerke ili će odluku prepustiti narodu ukoliko proceni da je isti dovoljno skuvan”, rekao je Veljković koji godinama prati dijalog Beograda i Prištine.
Do dogovora će se morati doći, samo je pitanje vremena. Dok obje strane tvrde pazar, pitanje je kako će na Kosovu izgledati dan poslije potpisivanja sporazuma i šta će se promijeniti.
Za Biserko je to nulta tačka i početak normalizacije, za Veljkovića će sve biti isto, dok Trajković smatra da taj dogovor ne smije doći preko noći.
“Ako ne dođe do promene mentaliteta i ne probudi se iskrena volja za suživot, ništa se neće promeniti. Štaviše, ja se bojim da dogovor - ukoliko do njega dođe naglo, kao grom iz vedra neba - moze dovesti do destabilizacije na terenu”, mišljenja je Trajković.
“Sutradan će skoro sve biti isto. Samo će i Srbi severno od Ibra živeti u potpunosti u kosovskom sistemu ko što danas žive oni južno od Ibra. Najvažnije će biti da se, i jedni i drugi, izbore da žive bolje nego danas kada su zlostavljani od prištinskih, zloupotrebljavani od institucija iz Beograda. Promjene će trajati godinama”, kaže Veljković.
Dok Vučić priprema teren, horski praćen pisanjima tabloida, kao da do dogovora može doći ubrzo, građani na Kosovu ne vjeruju da će se dogovor postići tako brzo. I ako do dogovora dođe, godine podizanja tenzija, kreiranje atmosfere straha i označavanje neprijatelja, otežaće brzu normalizaciju odnosa.
