Nakon dramatičnog obraćanja javnosti i
pričom o ucjenama Srbije, njemačkim investicijama, najboljim rješenjima…
predsjednik Srbije Aleksandar Vučić ponudio je raspravu sa poslaničkim grupama “kako bi ih upoznao sa svime sa čime se
Srbija suočava”. To bi trebalo da se desi na skupštinskoj raspravi
zakazanoj za 2. februara. U međuvremenu u javnosti su procurila dva nacrta Statuta Zajednice srpskih opština na sjeveru
Kosova. Konačno rješenje ZSO trebalo bi da bude objavljeno u ponedjeljak.
Sagovornike BUKE pitamo kakva bi ZSO značila
Srbima na sjeveru Kosova, te šta bi Zapad mogao ponuditi Srbiji, a šta Kosovu u
ovom slučaju.
Predsjednica Helsinškog komiteta za
ljudska prava u Beogradu Sonja Biserko smatra da Beograd i dalje želi u suštini status Republike Srpske
sa idejom da jednog dana može doći i do podjele, ali da takav status ZSO ne
može dobiti.
“Koliko razumem Zapad nikako ne želi
status RS jer bi to vodilo disfunkcionalnosti Kosova. Imaju dovoljno iskustva i
saznanja sa Bosnom. Radi se o samoupravi koja obezbeđuje određene nadležnosti.
Pobrojane su u predlogu koji su napisali u nemačkoj fondaciji Fridrih Ebert”,
kaže Biserko za BUKU.
Novinar Željko Veljković mišljenja je
da će ZSO, kakva god bude, u početku biti ograničeno funkcionalna, te da ne postoji realna šansa da ZSO dobije
autonomiju kao administrativna jedinica u BiH.
“Nakon iskustva sa Dodikovom
Republikom Srpskom, niko normalan ne bi napravio nešto slično. Pritom,
Republika Srpska nastala je u ratu, a međunarodno aminovana sporazumom koji je
za cilj imao zaustavljanje tog rata, pa su sve strane morale dobiti nešto, neku
svoju malu pobedu da bi prestao rat u kojem nije ni moglo biti pobednika. U
ratu na Kosovu, Miloševićeva Srbija je poražena, a Vučićeva Srbija to prihvata
korak po korak već čitavu deceniju. Zajednicu srpskih opština Vučić vidi kao
slamku spasa. Jer kad postane jasno da je sve što su mu tražili dao, nju bi
mogao da pokaže kao pobedu koju je dobio. A ona će imati smisla koliko i same
opštine koje će je činiti. Opštine kojima je, do suludog napuštanja
institucija, suvereno vladala Vučićeva Srpska lista i koje su služile za
zapošljavanje poslušnih. Iz onoga što vidimo kao nekakve predloge Statuta ZSO,
jasno je da to neće biti Republika Srpska. No, zarad ljudi koji u tim opštinama
žive ostaje makar nada da će u nekoj budućnosti ZSO biti deo nekog boljeg ili
bar podnošljivijeg života”, mišljenja je Veljković.
A taj bolji život Srbima sa sjevera
Kosova ne bi donijela ni upostava ZSO po uzoru na entitet u BiH, ni ZSO kao nevladina
organizacija, smatra ovo kosovska političarka Rada Trajković.
“Paralele sa Republikom Srpskom su
nametnuta priča, i niko ozbiljno ne razmatra rešenje nalik na RS za Srbe na
severu. A sa druge strane, postoji niz evropskih rešenja za decentralizaciju
koja niko ne spominje i koja poštuju princip dvojnog državljanstva i podržavaju
lokalni i regionalni razvoj bez promovisanja disfunkcionalnosti. Činjenica
je da i sada – pre formiranja bilo kakve verzije ZSO – sever Kosova već ima
svoje specifičnosti. Za razliku od enklava, tj srpskih opština ispod Ibra, zbog
svog geografskog položaja, opštine na Severu već ubiru deo prihoda od
centralnih kosovskih institucija, poput poreza i carine na robu koje prelazi
administrativnu liniju. Postoji niz privilegija koje su severnim opštinama
zagarantovane Ahtisaarijevim planom, ali su ove privilegije trenutno
iskorišćene na individualnom, opštinskom nivou. Trenutno nema centralnog tela
koje bi rukovodilo i koordinisalo ovim značajnim nadležnostima, i uklopilo ih u
jedinstveni strateški pravac, koji je neophodan pre svega zarad ekonomske
emancipacije i održivosti srpske zajednice. Tu funkciju treba imati upravo ZSO”,
kaže Trajković za BUKU.
Vrlo je važno, dodaje, da se kroz
konstruktivno rješenje za integraciju Srba na sjeveru Kosova takođe omogući da
rukovodioci strateških preduzeća lociranih na sjeveru, poput Gazivoda i Trepče,
reflektuju lokalno stanovništo i odgovaraju njegovoj kompoziciji.
“Idealna situacija bi bila kada bi se
formirali zajednički bordovi Srbije i Kosova zaduženi za menadžment ovih
strateških kompanija. To bi bilo korisno jer je u oba ova slučaja deo kompanija
lociran na Kosovu, a deo u ostatku Srbije. Moramo odstupiti od politizacije
ovih tema i shvatiti da živimo jedni pored drugih, i da su stabilna rešenja,
koja promovišu saradnju, u interesu svih. Kosovo takođe mora odustati od svog
“bežanja” od bilo kakvih veza sa Srbijom. Razumem emocije ljudi, ali nelogično
je i neprirodno podizati barijere jer smo resursima i geografijom upućeni jedni
na druge. Bojim se da neki na Kosovu integraciju Srba na severu i dalje vide
pre kao subjugaciju, gde će etnički Albanci doći na upravljačke pozicije na
severu. Od takve osvetničke politike majorizacije, koja ne vodi nigde, se mora
odustati”, stav je ovo kosovske političarke koja je često na meti SNS-a i
tabloida pod kontrolom vlasti.
Kosovo će morati pristati na ZSO
Premijer Kosova Albin Kurti ranije je
odbijao mogućnost formiranja Zajednice srpskih opština, ali sve su prilike da
će biti primoran da to prihvati.
“Kosovo ne može izbeći SZO jer bi to
značičo miniranje Francusko-nemačkog predloga i ide se na ruku Beogradu koji to
priželjkuje”, mišljenja je Biserko.
Može li Kosovo izbjeći formiranje ZSO
pitali smo i novinara Nove S.
“Ne. To je jasno rekao i američki
posrednik Gabrijel Eskobar. Aljbin Kurti izrastao je u bezskrupuloznog
nacionalistu koji će učiniti sve da izbegne formiranje bilo čega što nosi
prefiks srpskog, ali formiranje ZSO neće uspeti da izbegne”, smatra Veljković.
Trajković takođe vjeruje da Kosovo ne
može izbjeći formiranje ZSO.
“To je obaveza Kosova koja je
potpisana u Briselu, i koja je prošla kroz Skupštinu Kosova, tj kroz izvrsnu i
zakonodavnu vlast Kosova. Jedina teoretska mogućnost da se ZSO ne formira je
izbanje oružanog sukoba i dalje etničko čišćenje Kosova koje bi još više
umanjilo brojčanost naše zajenice. To je, nadam se, nemoguća opcija.”
Iako je situacija na sjeveru Kosova godinama
na ivici eskalacije, a tokom božićnih praznika došlo je do pucnjave na srpske
stanovnike, čini se da će obje strane morati smirivati tenzije. Čini se kao da
su međunarodni faktori odlučni da se konačno riješi problem Kosova i finalizira dijalog Beograda i Prištine
prihvatanjem Prijedloga Njemačke i Francuske. U suprotnom mogle bi uslijediti
sankcije. Nedavno je to u 90-minutnom dramatičnom obraćanju javnosti rekao i
predsjednik Srbije Aleksandar Vučić.
“Ako je izbor da dobijemo sankcije – a
što bi bila gora sankcija od povlačenja investicija – ili da s druge strane
odmah prihvatimo sve što članstvo Kosova u UN-u znači, onda sam za put
kompromisa, ma koliko on bio sporan”, rekao je Vučić. Ovakve najave
nagovještavaju da bi Kosovo moglo dobiti stolicu u UN-u u zamjenu za formiranje
ZSO. No, na to trebaju pristati i Kosovo i Srbija.
“Predlog na stolu podrazumeva članstvo
Kosova u međunarodnim organizacijama mada se eksplicitno ne pominju UN. To je
svakako proces. I za Srbiju bi to bila
šansa da najzad definiše svoje granice,
da prestane da baca novac na propale projekte, da se politički i ekonomski stabilizuje”,
mišljenja je Biserko.
Veljković vjeruje da sada ni jedna ni
druga strana neće reći mnogo, posebno srpska.
“No, obe će se stvari dogoditi, pre
ili kasnije. “
ZSO na mjesto Kosova u UN-u za
Trajković nije jednaka trampa jer je prije svega ZSO već dogovorena i odobrena
od kosovskih institucija pa ne može biti adut u pregovorima, dok ulazak Kosova
u UN ne zavisi samo od Beograda i Prištine.
“Na mestu Beograda i Prištine, ja bih
prestala sa politizacijom i objektifikacijom prava srpske zajednice na Kosovu.
Mi nismo moneta za političko potkusurivanje već se naše prisustvo treba
percipirati kao demokratsko i kulturno bogatstvo Kosova. Ja bih se, stoga, pre
okrenula funkcionalnoj saradnji na ekonomskom planu, kao i zajedničkim
projektima za trajno očuvanje srpskog kulturnog identiteta i baštine na Kosovu”,
poručuje Trajković.
Sankcije bi bile nonsens
Vučić je govorio i o posljedicama
neprihvatanja sporazuma, što se tumači kao korištenje straha, starog Vučićevog
oružja, a Veljković kaže da nije siguran da su sve prijetnje o kojima je
govorio Vučić stvarno iznesene.
“Pored mogućih sankcija o kojima je
Vučić govorio, navodno se sprema i mini Marshall Plan za ceo region”, kaže
Biserko.
Trajković je mišljenja da ako Srbiji
zaista prijete neke posljedice od strane međunarodne zajednice, onda je urgentnije
zbog neusklađivanja srpske spoljne politike sa EU povodom ruske agresije na
Ukrajinu.
“Niko Srbiju neće sankcionisati da bi
je prisilio da se odrekne teritorije koju ona smatra svojom po svom važećem
Ustavu. To je jednostavno nonsens. Ali činjenica je da je sâm Vučić svojom
nespremnošću da se jasno odredi prema Rusiji uvezao pitanje Kosova sa pitanjem
harmonizacije Srbije sa spoljnom politikom EU. Upravo on je dozvolio
infiltriranje i delovanje različitih destabilizujućih elemenata na severu
Kosova, i otvorio prostor Rusiji da preko kosovske krize zadobije
destabilizujući potencijal u regionu. Iz te brljotine se on sad pokušava izvući”,
stava je Trajković.
Zašto Vučić traži mišljenje poslaničkih grupa?
Iako je za provedbu bilo kojeg plana
Vučiću dovoljna samo unutarstranačka podrška ovaj put opredijelio se i za
mišljenje svih parlamentarnih stranaka. Da li je iznošenje sporazuma pred skupštinu,
bijeg od odgovornosti ili formalnost?
“Otpor je veliki, ali on je već
obezbedio podršku u svojoj partiji što znači u skupštini. Skoro cela opozicija,
akademska zajednica svi su protiv. Vučićevi tabloidi počinju da menjaju
narativ”, dodaje Biserko.
Uvlačenje Skupštine Srbije u pitanje
Kosova za Trajković je samo formalnost.
“Skupšina Srbije nije reprezentativna
institucija već je većinski popunjena režimskim poslanicima koji bi bez ikakve
diskusije legitimizovali svaku i najbanalniju odluku Aleksandra Vučića. Ovaj
performans samo simulira postojanje institucija u Srbiji”, kaže Trajković.
Ovaj Vučićev potez Veljković smatra
dijelom kuvanja javnosti i postepenog pripremanja za potpisivanje koje slijedi.
“Potpisivanje nečega čime bi se Srbija
odrekla Kosova, ali što sigurno neće potpisati on. Ostaje da vidimo hoće li se
sakriti iz Skupštine, premijerke ili će odluku prepustiti narodu ukoliko
proceni da je isti dovoljno skuvan”, rekao je Veljković koji godinama prati
dijalog Beograda i Prištine.
Do dogovora će se morati doći, samo je
pitanje vremena. Dok obje strane tvrde pazar, pitanje je kako će na Kosovu
izgledati dan poslije potpisivanja sporazuma i šta će se promijeniti.
Za Biserko je to nulta tačka i početak
normalizacije, za Veljkovića će sve biti isto, dok Trajković smatra da taj dogovor
ne smije doći preko noći.
“Ako ne dođe do promene mentaliteta i
ne probudi se iskrena volja za suživot, ništa se neće promeniti. Štaviše, ja se
bojim da dogovor – ukoliko do njega dođe naglo, kao grom iz vedra neba – moze
dovesti do destabilizacije na terenu”, mišljenja je Trajković.
“Sutradan će skoro sve biti isto. Samo će i Srbi severno od
Ibra živeti u potpunosti u kosovskom sistemu ko što danas žive oni južno od
Ibra. Najvažnije će biti da se, i jedni i drugi, izbore da žive bolje nego danas
kada su zlostavljani od prištinskih, zloupotrebljavani od institucija iz
Beograda. Promjene će trajati godinama”, kaže Veljković.
Dok Vučić priprema teren, horski
praćen pisanjima tabloida, kao da do dogovora može doći ubrzo, građani na
Kosovu ne vjeruju da će se dogovor postići tako brzo. I ako do dogovora dođe,
godine podizanja tenzija, kreiranje atmosfere straha i označavanje
neprijatelja, otežaće brzu normalizaciju odnosa.