Foto: Institut za nuklearne nauke Vinča
U jednom trenutku istraživači su osjetili snažan miris ozona. Trebalo im je 10 minuta da otkriju izvor ozona, ali do tada su već bili izloženi zračenju.
Vinčanski institut za nuklearne nauke je istraživačka ustanova za nuklearnu fiziku u blizini Beograda. Osim nuklearne fizike, institut se bavi istraživanjima u oblastima fizike, hemije i biologije od svog osnivanja. Ovaj naučni institut je dio Univerziteta u Beogradu.
Institut je osnovan 1948. godine pod nazivom ‘‘Institut za fiziku‘‘. Tokom 1950-ih godina, osnovane su različite istraživačke grupe, a izgrađena su i dva istraživačka reaktora. Institut upravlja sa dva istraživačka reaktora, RA i RB. Ovi istraživački reaktori su isporučeni od strane SSSR-a. Veći od ova dva reaktora imao je snagu od 6.5 MW i koristio sovjetsko isporučeno gorivo sa 80% obogaćenim uranijumom.
Nuklearni istraživački program je završen 1968. godine, dok su reaktori isključeni 1984. godine.
NO, 1958. U VINČI SE DESILO NEŠTO NEPREDVIĐENO
Šest mladih istraživača, svi između 24 i 26 godina, provodili su eksperiment na reaktoru, a rezultati su trebali biti korišteni za diplomski rad jednog studenta. U jednom trenutku, osjetili su snažan miris ozona. Trebalo im je 10 minuta da otkriju izvor ozona, ali do tada su već bili izloženi zračenju.
Pacijenti su prvo liječeni u Beogradu, pod nadzorom dr. Vase Jankovića. Zahvaljujući ličnim vezama direktora Instituta Pavla Savića, koji je bio saradnik Irene i Frederica Joliot-Curie, prebačeni su u Institut Curie u Parizu.
NA OZRAČENIMA JE HITNO PROVEDEN TADA JOŠ EKSPERIMENTALNI ZAHVAT
U Parizu ih je liječio onkolog Georges Mathé. Pet istraživača su bila teško ozračena: Rosanda Dangubić, Života Vranić, Radojko Maksić, Draško Grujić i Stijepo Hajduković, dok je Živorad Bogojević primio nisku dozu zračenja. Mathé je operisao svih petoro, izvodeći prvu uspješnu alogenetsku transplantaciju koštane srži ikada izvedenu na nesrodnim ljudima.
Donatori su bili svi Francuzi: Marcel Pabion, Albert Biron, Raymond Castanier i Odette Draghi, majka četvoro male djece. Peti donator bio je Léon Schwartzenberg, član Mathéovog tima. 11. novembra 1958. godine, Maksić je postao prva osoba koja je primila presadak od nesrodnog donatora (Pabion). Od petoro tretiranih pacijenata, samo je Vranić preminuo. Ostali su se oporavili i vratili u Beograd kako bi nastavili raditi u Vinči ili drugim institutima. Nekoliko godina kasnije, Dangubić je rodila zdravu djevojčicu.
NARAVNO, U SFRJ INCIDENT NIJE DOBIO ZNAČAJNU MEDIJSKU ISPRAĆENOST
Vijesti su kratko prenesene od strane državne agencije Tanjug, ali su informacije o incidentu zatim zataškane. Razlozi uključuju činjenicu da je državna komisija zaključila da je nesreću izazvala nepažnja i nedisciplina istraživača. “Politika” upoznaje 21. novembra jugoslovensku javnost sa uspešnim oporavkom atomista, ali i sa činjenicom da je 16. novembra, u ranim jutarnjim časovima, od posljedica radijacije preminuo jedan od njih, ne navodeći mu ime.
Četiri meseca kasnije, 18. februara 1959. godine, isti list objavljuje da su se posle uspješnog lečenja u Parizu atomisti vratili u zemlju i da su “smješteni na Hematološko odeljenje Interne klinike Vojnomedicinske akademije, gde je preduzeta dalja briga o njihovom zdravstvenom stanju”. I to je bilo sve.
Jugoslavija je tada bila među pet vodećih država na svijetu u razvoju nuklearne energije, pa je imala snage da se njen predstavnik oglasi i na upravo završenom godišnjem zasjedanju Generalne skupštine Ujedinjenih nacija u Njujorku i prenese stav svoje vlade o neophodnosti “trajne obustave eksperimentalnih nuklearnih eksplozija”, piše nationalgeographic.rs.
U takvoj atmosferi “akcident” u Vinči nije odgovarao trenutku, pa je ozračenim atomistima po povratku u zemlju od samog državnog vrha diskretno, preko posrednika, poručeno “da bi svako objavljivanje podataka o tome štetilo ugledu Jugoslavije i da bi se to smatralo neprijateljskim aktom”. Na to je i dodato: “Komentarišite kad prođe tridesetak godina, a sada je bolje da ćutite.”