Policija i obavještajne službe u Srbiji koriste napredne mobilne forenzičke proizvode i ranije nepoznati špijunski softver za ilegalno praćenje novinara, aktivista za zaštitu životne sredine i aktivista za građanska prava, navodi se u izvještaju Amnesti internešenela, a prenosi britanski list Gardijan.
Izvještaj pokazuje kako se mobilni forenzički proizvodi izraelske firme Cellebrite koriste za otključavanje i izvlačenje podataka sa mobilnih uređaja pojedinaca, koji su zaraženi novim Android špijunskim sistemom, NoviSpy.
Srpske vlasti koriste „tehnologiju nadzora i taktiku digitalne represije kao instrumente šire državne kontrole i represije usmjerene protiv civilnog društva“, kaže Dinušika Disanajake iz Amnesti internešenela, autorica izvještaja.
Disanaiake, zamjenica regionalnog direktora Amnestija za Evropu, kaže da izvještaj pokazuje kako proizvodi kompanije Cellebrite, koje koriste policija i obaveštajne službe širom svijeta, mogu predstavljati „ogroman rizik“ za aktiviste „kada se koriste van stroge zakonske kontrole“.
Cellebrite-ovi alati za agencije za sprovođenje zakona i organe vlasti omogućavaju izdvajanje podataka sa niza uređaja, uključujući nedavne Android i iPhone mobilne telefone, i mogu ih otključati bez pristupa lozinki uređaja.
NoviSpi, iako je tehnički manje napredan od visoko invazivnog špijunskog softvera kao što je Pegasus, ipak dozvoljava vlastima u Srbiji da snime osjetljive lične podatke sa ciljanog telefona i omogućava daljinsko uključivanje mikrofona ili kamere telefona.
Izvještaj dokumentuje kako su srpske vlasti koristile proizvode Cellebrite da bi omogućile NoviSpi špijunski zaraze mobilnih telefona novinara i aktivista, uključujući – u najmanje dva navrata – tokom razgovora u policiji.
Istraživačkog novinara Slavišu Milanova policija je nakratko privela u februaru ove godine pod izgovorom testa za vožnju u alkoholisanom stanju. Njegov Android telefon je bio isključen kada ga je predao i nikada mu nisu tražili lozinku.
Nakon puštanja na slobodu, Slaviša je primijetio da je njegov telefon, ostavljen na prijemu policijske stanice, izgledao kao da je neko nešto radio na njemu, te da su mu podaci isključeni. Analiza Amnestijeve laboratorije pokazala je da ga je proizvod Cellebrite otključao i da je NoviSpy instaliran.
Pronađeni su i forenzički dokazi koji pokazuju da su proizvodi kompanije Cellebrite korišćeni za otključavanje telefona aktiviste za zaštitu životne sredine Nikole Ristića, koji je kasnije takođe zaražen NoviSpy.
Donča O Sirbhail, šef Laboratorije za bezbjednost Amnestija, rekao je da dokazi „pokazuju da je NoviSpy instaliran dok je srpska policija posjedovala Slavišin uređaj, a da je zaraza zavisila od upotrebe naprednog alata kao što je Cellebrite UFED“.
Amnesti „pripisuje špijunski softver NoviSpy Srpskoj bezbjednosno-informativnoj agenciji (BIA)“, rekao je Sirbhail. Drugi aktivisti, uključujući i člana centra Krokodila, koji promoviše pomirenje na Zapadnom Balkanu, bili takođe meta špijuniranja.
Amnesti je saopštio da je obavijestio Android i Gugl o NoviSpy prije objavljivanja izvještaja i da je špijunski softver uklonjen sa pogođenih Android uređaja. Gugl je takođe poslao upozorenja o „napadima koje podržava vlada“ i mogućim ciljevima, navodi se u saopštenju.
Aktivisti na meti špijunskog softvera Pegasus u Srbiji rekli su da su zaprepašteni. „Ovo je neverovatno efikasan način da se potpuno obeshrabruje komunikacija među ljudima“, rekao je jedan aktivista, koji je tražio da ostane anoniman. „Sve što kažete može biti upotrebljeno protiv vas, što parališe i na ličnom i na profesionalnom nivou“.
Drugi je rekao da je rezultat svega „ili se odlučite za autocenzuru ili progovorite bez obzira na to – u tom slučaju morate biti spremni da se suočite sa posledicama“.
NSO grupa, koja je razvila Pegasus, nije potvrdila da je Srbija kupac, ali je rekla da „ozbiljno shvata svoju odgovornost da poštuje ljudska prava i da je snažno posvećena izbjegavanju izazivanja negativnih uticaja na ljudska prava, doprinosa ili direktnog povezivanja sa njima“. Rečeno je da su pregledali sve vjerodostojne navode o zloupotrebi njihovih proizvoda.
Cellebrite nije dao nikakav odgovor ili komentar na izvještaj, koji je poslat prije objavljivanja, saopštio je Amnesti. Srpske vlasti takođe nisu odgovorile na zahtjeve za komentar.
Tokom procesa istraživanja, izraelska kompanija je poslala Amnestiju kratak odgovor u kojem se navodi da to nije kompanija za nadzor i da nije obezbijedila tehnologiju sajber-nadzora ili špijunski softver.
Cellebrite je rekao da je njegov proizvod „digitalna istražna platforma koja oprema agencije za sprovođenje zakona tehnologijom potrebnom za zaštitu i spasavanje života, ubrzanje pravde i očuvanje privatnosti podataka“.
Dodaje se da su njegovi proizvodi „striktno licencirani za zakonitu upotrebu, zahtijevaju nalog ili saglasnost da pomognu agencijama za sprovođenje zakona u zakonskim istragama nakon počinjenih krivičnih djela“.
Amnesti je rekao da iako ovo može biti namijenjena upotreba proizvoda, istraživanje je jasno pokazalo da se oni mogu zloupotrebiti „da bi se omogućilo postavljanje špijunskog softvera i prikupljanje podataka sa mobilnih telefona van opravdanih krivičnih istraga“.
U izvještaju se navodi da Cellebrite i druge digitalne forenzičke kompanije „moraju sprovesti adekvatnu pažnju kako bi osigurali da se njihovi proizvodi ne koriste na način koji doprinosi kršenju ljudskih prava“.