Rekli ste da bi rad na istraživanju prostora i stanovništva bio istinsko zadovoljstvo da ne donosite sumorne informacije. Koliko su one sumorne?
Prije svega što se tiče Republike Srpske, ona poodavno, već više od dvije decenije bilježi negativne rezultate na polju prirodnog priraštaja. Međutim, negativan prirodni priraštaj je tek vrh ledenog brijega ili neko odloženo shvatanje demografskih problema sa kojima smo se suočavali u prošlosti. Sa druge strane i druga komponenta koja utiče na formiranje broja stanovnika na nekoj teritoriji a to su migraciona kretanja odnosno migracioni saldo, iako ga naša zvanična statistika ne bilježi, a pokazuju to međupopisni podaci, mi imamo negativa migracioni saldo u pogledu spoljnih migracija.Sa jedne strane negativan prirodni priraštaj, i smanjeni broj rođenih, praktički u svakoj slijedećoj generaciji imate manje rođenih nego u prethodnoj što piramidu konstantno sužava a onda i migracije djeluju na generacije koje us rođene nekom posljednjem periodu a i na generacije koje su rođene prije dvije, tri ili četiri generacije s obzirom d asu one najviše zahvaćene odlaskom. Međutim sada odlazaka nije više takvog karaktera da odlaze u 99% slučajeva koji bi radili i ostvarivali prihode negdje u inostranstvu, već prosto u kratkom periodu dolazi do spajanja porodica i praktično kompletne porodice sa djecom odlaze sa ovog prostora. Što se tiče prirodnog kretanja stanovništva, prije svega rađanja, pa je tako u FBIH, u odnosu na Republiku Srpsku, sa nekim vremenskim otklonom, imala neki minus od 1400 – toliko je iblo više umrlih nego rođenih. Poređenja radi, Republike Srpska bilježi gubitke na godišnjem nivou cca 5-6 hiljada…
Šta to znači konkretno?
Svake godine po osnovu prirodnog priraštaja ostanete bez dvije opštine veličine Ljubinja .Ako znamo da godišnje gubimo 5000 stanovnika po tom osnovu i da gubimo 15tak hiljada zbog negativnog migracionog salda, mi ćemo vrlo brzo doći u poziciju da, a ne radi se samo o ukupnom broju stanovnika koji se rapidno smanjuje, nego o strukturi stanovništva – doći ćemo u situaciju da generacije koje budu ulazile u strukturu radno sposobni period svojim porezima i doprinosima neće moći da omoguće javnu potrošnju- nećemo moći da obezbijedimo stabilnost penzionog sistema, održivost zdravstvenog sistema, održivost obrazovnog sistema – generalno i javnih i privatnih usluga koje su potrebne za stanovništvo. Imaćemo naraslo stanovništvo, starije od 65 godina i generalno prijeti da će doći do kraha cjelokupnog sistema…
Ako sam dobro shvatio – postajemo staro društvo
Jeste, postajemo staro. Ono što je bitno da se shvati jesu pojekcije koje je za potrebe populacionog fonda UN-a uradila grupa stručnjaka i one su prezentovane nekad u novembru 2022. godine govore da će BiH 2070.godine, prema nekoj srednjoj projekciji, imati 1,5 miliona stanovnika. Moje iskustvo sa projekcijama broja stanovnika govore da su te projekcije uvijek na nivou pesimistične one najniže projekcije a one govore 1,2 miliona stanovnika, od kojih je preko 42% starijih od 65 godina. Dakle, imate polovinu društva koje je van radnog procesa, van rada. Imajući u vidu i formulu za isplatu penzija po modelu međugeneracijske solidarnosti, imajući u vidu troškove koji stoje na komponenti zdravstvena zaštita, prosto neće biti moguće na takav način organizovati funkcionisanje sistema.
Sada kada je počela nova školska godina suočili smo se sa podatkom da je prvi put broj prvačića u Republici Srpskoj pao ispod 9000. Istovremeno je rečeno da je broj upisanih u srednje škole nešto veći. Šta to znači?
Upisi prvačića su direktna funkcija broja rođenih 6 ili 7 godina ranije. Broj rođenih je u silaznom trendu iz godine u godinu, međutim desi se neka godina kada imate veći broj nego prethodna pa onda nastavlja i dalje da opada. Sada se upisuju 2017. godište u prvi razred, taj broj od 2017. godine pa naovamo je bio stabilno ispod 10 000, to se odražava na broj upisanih par godina poslije. Što se tiče upisanih u srednje škole, to bi trebalo da bude 2008. godište. Čini mi se da je 2007-2008. godine bio taj jedan blagi skok u broju rođenih, vjerovatno se to odrazilo na broj upisanih u srednje škole. Naravno pod pretpostavkom da na te generacije nije uticala spoljna migracija, ali to je jedino demografsko objašnjenje toga. S obzirom da mi nemamo pozitivne trendove u pogledu spoljnih migracija, dakle nemamo neke izvore doseljenika, mi se praznimo kroz migraciona kretanja…
Drugim riječima, niko nam ne dolazi..
Da. Praktično gornji okvir za upisane u svim sljedećim godinama je broj rođenih 6,7 ili 15 godina ranije.
Neki dan se pojavila informacija da od 64 lokalne zajednice u Republici Srpskoj, 10 gradova i 54 opštine, samo su 4 imale prirodni priraštaj, Banjaluka, Istočno Novo Srajevo, Stanari i Petrovac. Šta to govori?
Ja sam 2019. godine govorio, tada sam imao podatke za 2019. godinu i to je bila prva godina u kojoj nijedna lokalna zajednica odnosno grad u Republici Srpskoj nije imao pozitivan prirodni priraštaj. Tada je i Banjaluka zabilježila negativan prirodni priraštaj. Sama činjenica da mi govorimo o godišnjim gibanjima kada dođe do blagog porasta govori o tome da je to anomalija, jer čim ste vi jednoj godini u pozitvnoj zoni a u drugij u negativnoj zoni, znači da nemate stabilnost i da ćete u slijedećoj godini ili dvije potonuti ispod nivoa koji govori o više rođenih nego umrlih. Ono što se događa u lokalnim zajednicama jeste da je povećano umiranje tokom koronavirusne infekcije iz raznoraznih razloga. To je uzrokovalo povećanje mortaliteta među starijim stanovništvom, što se odrazilo na smanjen mortalitet u post kovid periodu, tako da ove cifre koje mi bilježimo se neće zadržati na tom nivou i ponovo će sve te opštine ili biti na nuli. ili će se uloviti u zoni negativnog prirodnog priraštaja.
Rekli ste da su trendovi takvi da ne odlazi samo radno sposobno stanovništvo nego i kompletne porodice. Imamo li mi podatke, bilo kakve, na osnovu trendova, koliko je ljudi stvarno otišlo iz Bosne i Hercegovine, Republike Srpske?
Što se tiče Republike Srpske reći su vam koji je neki gornji okvir. Ne znam koliko je javnost upoznata, Republika Srpska je 1996. godine provela popis izbjeglog i raseljenog stanovništva. Na bazi tih brojki a kasnije je u kalkulaciji uzeto prirodno kretanje stanovništva i unutrašnje migracije i na bazi popisnih rezultata su rađene za svaku godinu. Dakle nije to odokativno već bazirane na tom broju, u popisnoj godini 2013. godine ta procjena je glasila da Republika Srpska ima 1 425 000 stanovnika. Popis 2013. godine je utvrdio 1 170 000. Tih 250 000 razlike, dio otpada na metodološke razlike ta dva popisa, ali najveći dio tog popisa od tih četvrt miliona otpada na spoljne migracije, koje naša zvanična politika ne bilježi.
Znači ako sam dobro shvatio, 250 000 stanovnika je otišlo između 1996. i 2013. godine?
Da, to je gornji okvir. Dio otpada na te metodološke razlike ali najveći dio te cifre jesu spoljne migracije. Od 2013. godine naovamo postoje razne procjene, reći ću vam za nivo BiH a ona je bazirana na procjenama koji kombinuju podatke o izvorištu migracija, i Eurostata i podatke DKP mreže, naše Agencije za rad i zapošljavanje. Procjene govore da u prosjeku , sa većim ili manjim odstupanjem, a odstupanja su nastala samo zbog restrikcija u putovanjima tokom korona virusa 2020. i 2021. godine, godišnje napusti ne manje od 25 000 odseljenih godišnje. Ako uzmemo u obzir da je BiH izgubila cca 100 000 u postpopisnom periodu po osnovu prirodnog kretanja odnosno negativnog prirodnog priraštaja u period 0d 213-2023. godine, a da je u još 250 000 u optimističnoj varijanti izgubila po osnovu spoljnih migracija, mi govorimo o gubitku od preko 350 000 stanovnika.
Znači 10 godina po 25 000 godišnje, 250 000 stanovnika..
250 000 odseljenih stanovnika: Postoje podaci o 700 000 odseljenih. Iako mi taj broj nevjerovatno zvuči, ne bih da ga komentarišem jer ne znam kojom metodologijom su se služili oni koji su iznijeli taj podatak ali taj naš gubitak po pitanju prirodnog kretanja i po pitanju negativnog migracionog salda nije manji od 350 000. To znači da smo mi u desetogodišnjem periodu ostali dobro preko 10% populacije, dakle negdje oko 12 % populacije koju smo zabilježili u popisnoj 2013. godini. Ne treba nam mnogo matematičkog znanja da vidite kakava nam je demografsk budućnost ako imate činjenicu da tako rapidno gubite stanovništvo. Ono što je problem – nije samo ukupan broj stanovnika – nego struktura stanovništva koja odlazi, starosna, obrazovna, polna, obrazovna itd.., i strukture koje se zadržavaju na ovom prostoru. Dakle mi imamo ne samo sa brojem stanovnika, on se smanjuje..
Možda grupo vuči, imaćemo problem sa “kvalitetom” budućeg stanovništva…
Jeste, čak i ako ne bismo uzeli kvalitet. Vama sve i da ostanu najbolji ljekari, najbolji inženjeri, majstori, njih će toliko malo ostati da društvo neće moći da ostvari svoju osnovnu funkciju u smislu liječenja stanovništva, obrazovanja stanovništva, i pružanje najšireg spektra usluga. Na sve i jednom polju ćemo imati ogromne probleme
Kada ste na početku rekli da ćete iznijeti sumorne podatke, nisam znao da će biti ovoliko sumorne. Trebamo se više posvetiti demografiji, demografija je egzaktna nauka, matematika plus minus, nema političke priče. Jednostavno je – ili ćemo nešto raditi ili nas neće biti.
Upravo tako..
Cijeli video pogledajte u videu ispod