Kada Amerikanci pomisle na komunizam u Istočnoj Evropi, oni zamišljaju ograničena putovanja, sivilo betona, očajne muškarce i žene koji stoje u dugim redovima u praznim trgovinama, te službe državne bezbjednosti koje njuškaju po privatnim životima građana. Dok je to većinom tačno, ovaj kolektivni stereotip o životu u komunizmu ne prikazuje cijelu sliku, piše New York Times.
Neki se sjećaju da su žene iz Istočnog bloka uživale mnoga prava i privilegije koji u to vrijeme nisu bili poznati u liberalnim demokratijama, uključujući velika ulaganja države u njihovo obrazovanje i obuku, njihovu potpunu integrisanost u radnu snagu, velikodušne nadoknade tokom porodiljskog odsustva i besplatne vrtiće. Ali jedna prednost nije dobila dovoljno pažnje: žene u komunizmu uživale su više seksualnog zadovoljstva.
Komparativna sociološka studija na Nijemcima iz istočnog i zapadnog dijela provedena nakon ujedinjenja 1990. godine otkrila je da su žene iz Istočne Njemačke imale dva puta više orgazama od žena iz Zapadne Njemačke. Istraživači su se zapanjili nad ovom disproporcijom u seksualnom zadovoljstvu, naročito zbog toga što su žene u Istočnoj Njemačkoj trpile zloglasni dvostruki teret formalnog zaposlenja i kućnih poslova. Za razliku od njih, žene u poslijeratnoj Zapadnoj Njemačkoj ostajale su kući i uživale u svim uređajima koji su im pomagali u kućnim poslovima, a koje je proizvodila zahuktala kapitalistička ekonomija. Ali one su imale manje seksa, manje seksa koji im je pružao zadovoljstvo, od žena koje su morale stajati u redu za toalet papir.
Kako objasniti ovaj aspekt života iza Željezne zavjese?
Uzmimo za primjer Anu Durchevu iz Bugarske, koja je imala 65 godina kada sam je prvi put upoznala 2011. godine. Pošto je živjela 43 godine pod komunizmom, često se žalila da novo slobodno tržište umanjuje sposobnost Bugara da razviju zdrave ljubavne odnose.
“Naravno da su neke stvari bile loše tokom tog vremena, ali moj život je bio ispunjen romantikom”, kazala je ona. “Nakon razvoda, imala sam svoj posao i svoju platu i nije mi bio potreban muškarac da me izdržava. Mogla sam raditi šta sam htjela.”
Durcheva je bila samohrana majka mnogo godina, ali insistira na tome da je njen život prije 1989. godine bio ispunjeniji zadovoljstvom od stresne egzistencije njene kćerke koja je rođena krajem 1970-ih.
“Ona samo radi i radi”, kazala mi je Durcheva 2013. godine, “a kada se vrati kući naveče, previše je umorna da bi bila sa svojim mužem. Ali nema veze, zato što je i on umoran. Oni sjede zajedno pred televizorom kao zombiji. Kad sam ja bila njenih godina, mnogo više smo se zabavljali.”
Prošle godine, u univerzitetskom gradu Jena u bivšoj Istočnoj Njemačkoj, razgovarala sam sa tek vjenčanom tridesetogodišnjakinjom po imenu Daniela Gruber. Njena majka – rođena i odrasla u komunističkom sistemu – pritiskala je Gruber da rodi bebu.
“Ona ne razumije koliko je to teže sada – ženama je bilo mnogo lakše prije rušenja Zida,” rekla mi je, misleći na rušenje Berlinskog zida 1989. ggodine. “Imali su vrtiće i jaslice, i mogle su uzeti porodiljsko odsustvo i da ih posao čeka kada se vrate. Ja radim od ugovora do ugovora i nemam vremena da zatrudnim.”
Ovaj generacijski jaz između majki i kćerki koje su odrasle prije i poslije 1989. godine, potkrepljuje tezu da su žene imale ispunjenije živote tokom komunističke ere. A ovaj kvalitet života dugovale su dijelom činjenici da su ovi režimi smatrali žensku emancipaciju ključnom za napredak naučnih socijalističkih društava, kako su sebe doživljavali.
Iako je istočno-evropskim komunističkim državama bio potreban ženski rad da bi realizovale svoje programe brze industrijalizacije nakon Drugog svjetskog rata, ideološke temelje za jednakost žena i muškaraca položili su August Bebel i Friedrich Engels u 19. vijeku. Nakon Boljševičkog prevrata, Vladimir Lenin i Aleksandra Kollontai omogućili su seksualnu revoluciju u ranim godinama Sovjetskog Saveza, gdje je Kollontai tvrdila da ljubav treba biti oslobođena ekonomskih faktora.
Rusija je ženama dala puno pravo glasa 1917. godine, tri godine prije Sjedinjenih Američkih Država. Boljševici su takođe liberalizovali zakon o razvodu, garantujući reproduktivna prava i pokušali da socijalizuju kućne poslove investirajući u javne praone i narodne kantine. Žene su mobilizovane u radnu snagu i postale su finansijski nezavisne od muškaraca.
U Centralnoj Aziji 1920-ih godina, ruske žene su se borile za oslobođenje muslimanskih žena. Ova kampanja vođena s vrha naišla je na reakciju lokalnih patrijarhalnih muškaraca koji nisu htjeli da njihove sestre, supruge i kćerke budu oslobođene iz okova tradicije.
Tokom 1930-ih godina, Joseph Stalin dosta je unazadio rana dostignuća Sovjetskog Saveza u oblasti ženskih prava – zabranjujući abortus i promovišući nuklearnu porodicu. Međutim, nedostatak muške radne snage nakon Drugog svjetskog rata podstakao je druge komunističke vlasti da provedu razne programe za žensku emancipaciju, uključujući istraživanja o misterijama ženske seksualnosti finansirana od strane države. Većina žena iz Istočne Evrope nisu mogle putovati na Zapad ili čitati nezavisnu štampu, ali naučni socijalizam jeste imao svoje prednosti.
“Već 1952. godine čehoslovački seksolozi počeli su raditi istraživanje o ženskom orgazmu, a u 1961. godini održali su konferenciju u potpunosti posvećenu toj temi. Katerina Liskova, univerzitetska profesorica iz Češke Republike mi je rekla: “Fokusirali su se na važnost jednakosti između muškaraca i žena kao ključni element ženskog zadovoljstva. Neki su čak tvrdili da muškarci moraju dijeliti kućne poslove i odgoj djece, inače neće imati dobar seks.”
Agnieszka Koscianska, profesorica antropologije na Univerzitetu u Varšavi, kazala mi je da poljski seksolozi prije 1989. godine “nisu ograničavali seks na tjelesno iskustvo i naglašavali su važnost društvenog i kulturnog konteksta za seksualno zadovoljstvo.” To je bio odgovor državnog socijalizma na ravnotežu između posla i privatnog života: “Čak i najbolja stimulacija, tvrdili su oni, neće pomoći da se postigne zadovoljstvo ako je žena pod stresom ili preumorna od posla, zabrinuta za svoju budućnost i finansijsku stabilnost.”
U svim državama Varšavskog pakta, nametanje jednopartijskog pravila ubrzalo je temeljnu reforum zakona koji su se odnosili na porodicu. Komunisti su investirali velike resurse u obrazovanje i obuku žena i garantovali im zaposlenje. Državni ženski odbori nastojali su da prevaspitaju dječake da prihvate djevojčice kao ravnopravne drugove, i pokušali su da ubijede svoje sunarodnike da je muški šovinizam ostatak predsocijalističke prošlosti.
Iako je rodnozasnovana razlika u visini plata i podjela poslova još uvijek postojala, i iako komunisti nikada nisu u potpunosti reformisali domaći patrijarhat, komunistkinje su uživale određen stepen samodovoljnosti koje je malo žena na Zapadu moglo i zamisliti. Žene iz Istočnog bloka nisu se morale udavati ili imati seks za novac. Socijalistička država zadovoljila je njihove osnovne potrebe i države kao što su Bugarska, Poljska, Mađarska, Čehoslovačka i Istočna Njemačka posvetile su dodatne resurse za podršku samohranim majkama, razvedenim ženama i udovicama. Sa izuzetkom Rumunije, Albanije i Staljinovog Sovjetskog Saveza, većina istočnoevropskih zemalja garantovala je pristup seksualnom obrazovanju i abortusu. To je smanjilo broj neželjenih trudnoća i ekonomskih i drugih posljedica.
Neke liberalne feministkinje na Zapadu nevoljko su priznale ova postignuća, ali su bile kritične po pitanju postignuća socijalističke države, jer one nisu nastale iz nezavisnih ženskih pokreta, već su predstavljale emancipaciju nametnutu sa vrha. Politički programi koji kreću od vrha ka dolje, a koji nastoje da nametnu univerzalni set vrijednosti kao što su jednaka prava za žene davno su prevaziđeni, smatraju one.
Rezultat je, nažalost, takav da su mnoga dostignuća ženske emancipacije u zemljama bivšeg Varšavskog pakta izgubljena ili unazađena. Gore pomenute žene rođene poslije 1989. godine sada se muče da riješe probleme u vezi sa balansom između posla i privatnog života koje su nekad komunističke vlade riješile za njihove majke.
“Republika mi je dala slobodu”, Durcheva mi je jednom rekla, misleći na Narodu Republiku Bugarsku. “Demokratija mi je uzela dio te slobode.”
Što se tiče Gruber, ona nema iluzija u vezi sa brutalnošću istočnonjemačkog komunizma; ona bi samo željela da stvari nisu toliko teže sada.”
Zato što su postigle rodnu jednakost – na poslu, kod kuće, u spavaćoj sobi – i bile spremni da je koriste, komunističke žene koje su okupirale pozicije u državnom aparatu mogle bi biti nazvane kulturnim imperijalistima. Ali emancipacija koju su nametnule radikalno je promijenila milione života širom svijeta, uključujući one mnogih žena koje su još uvijek među nama kao majke i bake žena koje sada žive u demokratskim članicama Evropske unije. Insistiranje drugova na vladinoj intervenciji može se činiti kao vladavina čvrstom rukom našim postmodernim senzibilitetima, ali neophodne društvene promjene – koje ubrzo počnu da se percipiraju kao prirodan poredak stvari — ponekad je potrebno emancipatorski nametnuti sa vrha.
