Od kako znam za sebe, Nova godina je bila najslavljeniji i najveći praznik na "našim" prostorima – od SFRJ, pa do ove naše današnje Srbije. Čak, čini mi se, više nego bilo koji verski praznik.
Doček Nove 1956. godine tokom zvanične posete Egiptu, Luksor, hotel "Winter Palace'' (Jovanka Broz i Tito). Sve fotografije iz arhiva Muzeja istorije Jugoslavije
Nova godina je kao jugoslovenski praznik bila "bitan elemenat kolektivnog nadnacionalnog identiteta u procesu sveobuhvatne transformacije društva, kreiranja novog čoveka socijalizma i stvaranja osećaja pripadnosti jednoj zajednici svih stanovnika Jugoslavije, bez obzira na veroispovest i nacionalnost". Njeno proslavljanje je uticalo na potiskivanje tradicije obeležavanja verskog praznika Božića i Nova godina je vremenom postala pravi narodni praznik.
Tito je iz godine u godinu organizovao svečane proslave za svoje najbliže saradnike, porodicu, prijatelje, a pored toga je posećivao i masovne javne događaje, organizovana je šetnja gradskim ulicama, pa čak i vožnja gradskim prevozom kada su i oni koji nisu bili Titovi najbliži saradnici imali priliku da Predsedniku čestitaju Novu godinu.
O tome ko su sve bili gosti, zabavljači, šta je bilo na meniju i kako se slavila Nova godina u Titovim krugovima, u posebnom razgovoru za VICE su govorili Ana Panić i Radovan Cukić iz Muzeja istorije Jugoslavije.
Doček Nove 1957. godine, Ljubljana (Jovanka Broz i Tito)
VICE: Zašto su Nova godina i njeno obeležavanje bili toliko važni i veliki u Jugoslaviji?
Ana Panić i Radovan Cukić: Nova godina je proglašena je državnim praznikom tek zakonom o državnim praznicima iz 1955. godine, dok je u prethodnom zakonu iz 1929. godine, pomenuta samo kao verski praznik za katolike.
Kombinacijom propagande i prinude u toku nekoliko posleratnih godina, proslavljanje Nove godine je dobrim delom potisnulo tradiciju proslavljanja verskog praznika – Božića i ustalilo se kao pravi narodni praznik. Deda Mraz je bio nepoželjan u prvim godinama socijalizma, osuđivan kao boljševičko-klerikana tvorevina. Dovođen je u vezu sa, pre svega, Kraljem zime, na ruskom „Ded Moroz", koji potiče još iz paganske tradicije.
Antifašistički front žena, kao najmanje politizovana masovna organizacija koja je bila zadužena za zbrinjavanje dece, rad sa ženama i slično, krajem 1948. delegiran je da promoviše Novu godinu kao budući „narodni običaj". Insistiralo se na Novoj godini kao dečjem prazniku, čak je i 31. decembar proglašen Danom dečje radosti kako bi u delu zemlje sa većinskim katoličkim stanovništvom deci zamenio Božić, a vlast je naredila da se jelke, slatkiši i igračke povuku iz radnji i puste ponovo u prodaju direktno pred Novu godinu na Dan dečje radosti.
Centralna ličnost je trebalo da postane devojka u narodnoj nošnji kao personifikacija Nove godine koja donosi budućnost ili stari Partizan koji održava kontinuitet revolucionarnih tradicija. Ipak, vetrovi koji su od sredine pedesetih duvali uticali su na promenu klime, pa je uz modernizaciju i libezralizaciju društva, pojavu robnih kuća i uplivom potrošačkog društva i konzumerizma i lik Deda Mraza bio čest i rado viđen gost na novogodišnjim proslavama u firmama i vrtićima.
Doček Nove 1957. godine, Ljubljana (Pored Tita i Jovanke su Miha Marinko i njegova supruga Marija; najviši čovek u pozadini je Franc Leskošek)
Gde, kako i sa kim je Tito obično slavio i voleo da slavi Novu godinu?
Društvo mu je na prvom mestu bila supruga Jovanka, kao i najbliži politički saradnici. Mesto proslave je značilo i da je najčešće bio okružen političkim rukovodstvom republike u kojoj se zatekao. Nekada su tu bili i neki od ličnih prijatelja, poput Antuna Augustinčića, Miroslava Krleže, Vladimira Popovića ili doktora Bogdana Brecelja, a u poslednjim godinama i članovi porodice, sinovi i unuci.
Prvih godina posle rata, Tito je Novu godinu dočekivao u užem krugu saradnika i prijatelja i njihovih supruga, najčešće u Rezidenciji u Užičkoj 15, a svakog 1. januara na radiju je prenošena poruka kojom je građanima čestitao nastupajuću godinu. Takvom dočeku 1952. prisustvovali su recimo Aleksandar Ranković, Milovan Đilas, Mijalko Todorović, Petar Stambolić, Slobodan Penezić, Milentije Popović i Vladimir Dedijer.
(Skrozlevo je Zora Nikezić, supruga Marka Nikezića tadašnjeg ambasadora FNRJ u Egiptu; desno od Tita je potpredsednik Egipta Husein el Šafei sa suprugom)
Tito je dočeke provodio najčešće u Srbiji (pored Beograda, jednom u Novom Sadu i jednom u Karađorđevu), Sloveniji i Hrvatskoj, gde je inače najviše boravio. 1961. je dočekao u Sarajevu, a 1973. u Miločeru, što su jedina dva izuzetka. Omiljeno mesto za slavlje bili su Brioni gde je dočekao čak 7 Novih godina. Najčešće su svečane večere bile organizovane u Beloj vili ili hotelu „Istra", a 1979. godine u hotelu „Neptun".
Za doček 1955. i 1956. Tito se našao van granica zemlje, pa je Novu 1955. proslavio na brodu „Galeb", gde mu je organizovan intiman doček tokom posete Indiji, a Novu 1956. u hotelu „Winter Palace" u Luksoru, tokom posete Egiptu. Trebalo je pronaći adekvatno mesto, što nije bilo tako jednostavno jer je hotel u kome je Josip Broz sa pratnjom bio smešten bio dosta star i pretila je opasnost da se soba sruši ako se u njoj pokreće tridesetak ljudi. Alternativno rešenje je bio bar u prizemlju hotela, nezgodan zbog velikog broja redovnih turista. Isto se desilo 1959. kada je Novu godinu dočekao u Tampaksiringu, tokom posete Indoneziji, u društvu predsednika Sukarna. Takvim dočecima su naravno prisustvovali članovi zvanične delegacije i pratnje, kao i mornari i posada „Galeba".
Doček Nove 1959. godine tokom zvanične posete Indoneziji, Tampaksiring. (Desno od Jovanke Broz je Hartini Sukarno, supruga predsednika Indonezije Sukarna, okolo su članovi posade i mornari sa "Galeba")
U godinama kada je doček organizovan u Beogradu, Zagrebu, Ljubljani i Sarajevu dodavana je izvesna doza demokratičnosti, pošto su posećivani i neki od masovnih dočeka, organizovana šetnja ulicama grada ili čak vožnja gradskim prevozom, kao u Sarajevu 1961. Glavna mesta proslave u tim prilikama bile su zgrade izvršnih veća republika, a obavezno bi se posećivali domovi armije, nekada i radni kolektivi. Krug zvanica tada je obuhvatao pored političke i kulturnu elitu, oficire, omladince… Bile su to prilike da i oni koji nisu u najužem krugu političke moći čestitaju predsedniku i njegovoj supruzi Novu godinu, ili čak odigraju jedan ples.
Ko je sve zabavljao Tita i njegove goste na ovim proslavama?
U kulturno umetničkom i zabavnom programu učestvovali su istaknuti estradni, dramski i muzički umetnici iz cele zemlje. Izbor zabavljača zavisio je dobrim delom od toga u kom mestu, odnosno kojoj republici je doček priređivan. Repertoar onih koji su pevali ili glumili za Tita i ostale goste na ovim dočecima je dosta širok. Prema tome koliko su se puta pojavljivali u ovim prilikama, daju se naslutiti i Titovi favoriti.
Doček Nove 1977. godine, Novi Sad, hotel "Park" (desno od Tita je predsednik opštine NoviSad Jovan Dejanović, a iznad Janika Balaž)
Nekoliko puta je tako goste na dočeku zasmejavala glumica Nela Eržišnik, a isti posao ranije i kasnije su radili i Frane Milčinski Ježek, Ivo Serdar, Miodrag Petrović-Čkalja i Miodrag-Mija Aleksić. Glumci su čitali i komentarisali šaljivu poštu, društvenu igru za koju su dopisnice gostima delile devojke tokom muzičkih nastupa.
Za muzički program bivali su zaduženi Nada Mamula, Nikola Karović, Dubravka Nešović, Đorđe Marjanović, Tereza Kesovija, Arsen Dedić, Miro Ungar, ansambl „Avsenik", Ema Prodnik, Janika Balaž, Predrag Živković-Tozovac, Gertruda Munitić, te neizbežni orkestar Garde JNA.
Na dočeku Nove 1977. godine u hotelu „Park" u Novom Sadu učestvovali su vojvođanski tamburaši, Zvonko Bogdan, ali i instrumentalno-vokalni sastav „Lole" iz Beograda, Neda Ukraden, Leo Martin, Ljiljana Čavoli, Mira Banjac, Boris Dvornik i mnogi drugi. Za scenario dočeka je bio zadužen Pero Zubac, a režirao je Jovan Ristić sa Televizije Beograd. Na Brionima 1978. goste su između ostalih zabavljali Zdravko Čolić i Lokice, Mija Aleksić, Nedeljko i Dušica Bilkić, ali i Živan Saramandić.
Doček Nove 1979. godine, Brioni, Bela vila (Lokice i Zdravko Čolić)
Ko je bio zadužen za osmišljavanje programa ovih zabava, jelovnika, muzike? Koliko je sam Tito odlučivao o svemu tome?
Glavnu ulogu u organizaciji je imao protokol Predsednika republike, a u situacijama kada su dočeke organizovale republičke i pokrajinske vlade, predloge su davali republički i pokrajinski protokoli. Tito je svakako kao i u ostalim stvarima bio upoznavat sa planovima preko Kabineta Predsednika i verovatno je i po tim pitanjima davao i svoje mišljenje.
Dokumenti iz Arhiva Jugoslavije koji govore o protokolu i vrlo detaljnoj organizaciji i planiranju dočeka Nove godine predsednika SFRJ pokazuju nam liste gostiju sa rasporedom sedenja i nastupanja te večeri, a u nekim slučajevima i predlog jelovnika, kao što je na primer doček 1978. godine u hotelu "Neptun" na Brionima kada je na meniju bilo predjelo pod nazivom Brionska uvertira, zatim bogati konsome i morski cvet, glavno jelo je bilo svečani potpuri sa novogodišnjim prasetom koje je pratila salata i na kraju desert "Moj san" i mandarine sa Vange.
Doček Nove 1958. godine, Ljubljana, klub poslanika Slovenije (Tito i Marija Šlander-Marinko)
Pila su se domaća vina Istarska Malvazija, beli Burgundac Kutjevo, Blatina Mostar i Dalmatinski Postup. Godinu dana ranije, za doček 1977. godine u hotelu "Park" u Novom Sadu na meniju je bila Vojvođanska zakuska kao predjelo (domaća dimljena šunka, slovački kulen, somborski sir), supa od morke sa domaćim rezancima i knedlama od džigerice, kuvani smuđ u sosu holandez, ćureće, praseće i teleće pečenje sa flekicama, podvarkom i pečenim krompirom kao prilogom, mešana salata i kao desert Bačka štrudla sa bundevom, višnjama, orasima i jabukama. Pila su takođe domaća vina Rizling Sremski Karlovci i Burgundac crni Kutjevo, a kao dižestiv Maraskino, Cointreau i Grand-Marnier.
Šta je najkarakterističnije za Titove proslave Nove godine?
Bilo da su u pitanju oni javni dočeci u organizaciji republičkih vlada ili oni organizovani u rezidencijalnim kompleksima, na fotografijama se primećuje da novogodišnje toalete i odela dopunjuju maštoviti rekviziti, poput kartonskih kapa i šešira. Bili su to klasični meksički sombrerosi, ili kaubojski šeširi, dok su tokom dočeka u Tampaksiringu gosti nosili tradicionalne indonežanske kape.
Doček Nove 1964. godine, Brioni, hotel "Istra"
Nekada su bili malo maštovitiji, pa je predsednik sarajevske opštine Ljubo Kojo na dočeku Nove 1961. nosio na glavi kapu u obliku tramvaja, što je svakako bila aluzija na uvođenje tramvaja u gradski prevoz Sarajeva. Istim su se inače i gosti provozali to veče. Iste godine bosanski političar Šefket Maglajlić na glavi je nosio kapu u obliku velike ribe, a Aleksandar Ranković je godinu ranije nosio nešto što naliči papskoj tijari. Tita vidimo i sa „ludim šeširima", uz okićenu jelku i neizbežne konfete, ali nigde i Predsednika u blizini Deda Mraza.
Zahvaljujemo se Ani i Radovanu iz Muzeja istorije Jugoslavije, a vi pogledajte još fotografija sa Titovih Novih godina.
Pratite VICE na Facebooku, Twitteru i Instagramu
Doček Nove 1962. godine, Brioni, Bela vila (Pored Jovanke i Tita je Jovankina sestra Zora Budisavljević)
Doček Nove 1973. godine, Miločer, hotel "Maestral"
Doček Nove 1955. godine ” tokom zvanične posete Indiji, brod “Galeb, Kalkuta.
Doček Nove 1952. godine, Beograd, Užička 15 (Tito pleše sa Lepom Perović, suprugom Koče Popovića, a desno su Milovan Đilas i Olga Kreačić; na stepeništu sede Slobodan Penezić-Krcun i Milentije Popović).
Doček Nove 1956. godine tokom zvanične posete Egiptu, Luksor, hotel "Winter Palace'' (Levo od Tita je Petar Stambolić)
Doček Nove 1958. godine, Ljubljana, klub poslanika Slovenije (pored Tita su Pepca i Edvard Kardelj)
Doček Nove 1956. godine tokom zvanične posete Egiptu, Luksor, hotel "Winter Palace'' (Jovanka Broz i Tito)
Doček Nove 1960. godine, Beograd, Izvršno veće Srbije (Oko stola sede Aleksandar Ranković, Stanka Veselinov-supruga Jovana Veselinova, Edvard Kardelj, Jovanka Broz, Tito, Pepca Kardelj i Jovan Veselinov)
Doček Nove 1959. godine tokom zvanične posete Indoneziji, Tampaksiring. (Tito pleše sa suprugom premijera Indonezije Džuande Kartaviđaja)
Doček Nove 1960. godine, Beograd, šetnja ulicama grada (Jovanka Broz i Tito)
Doček Nove 1961. godine, Sarajevo, Omladinski dom
Doček Nove 1960. godine, Beograd, Izvršno veće Srbije (Pored Jovanke i Tita je Pepca Kardelj)
Doček Nove 1962. godine, Brioni, Bela vila (Skroz levo je supruga Mladena Ivekovića, a skroz desno doktor Bogdan Brecelj)
Doček Nove 1962. godine, Brioni, Bela vila (Skroz levo je Kiro Gligorov, a skroz desno je njegova supruga Nada; pored jelke je Nada Komar, supruga Slavka Komara)
Snimanje novogodišnje poruke za Novu 1963. godinu, Beograd, Užička 15.
Ostatak teksta možete pročitati na VICE