Naime, formiranjem višepartijskog sistema tokom 1990. godine, i izborima koji su tada održani, bilo je jasno da fašizam kuca na vrata BiH i da je promolio glavu, bez obzira da li mu je neko odgovorio “da, izvolite”. Mi se, u stvari, sada nalazimo u trećoj fazi razvoja fašizma u Bosni i Hercegovini.
Prva faza se pojavila 1991. i 1992. godine i trajala je do kraja 1995. godine. Ovu fazu možemo označiti kao otvoreni ili “klasični” fašizam, jer su je karakterisale sve odlike koje su bile poznate u “nacizmu”, “španskom” i “italijanskom” fašizmu ispoljene tokom Građanskog rata u Španiji (1936-1939) i Drugog svetskog rata u Evropi. Fašizam je počeo sa formiranjem ekstremnih organizacija (partija, pokreta i građanskih udruženja) koje su praktivkovale versku i nacionalnu “čistortu” i netrpeljivost a nastavilo se sa formiranjem verskih i nacionalističkih vojnih formacija.
Partije su svom verskom i nacionalnom obeležju dodavale sintagmu “demokratski(D)” (SDA,SDS, HDZ, DMZ, PDM,SDP, UDP) kako bi prikrile ekstremističko obeležje i prave namere. Međutim, time su samo potvrdile tezu koju već 30 godina zastupam da su demokratija i fašizam lice i naličje jednog istog političkog, ideološkog, ekonomskog i socijalnog procesa i prakse, kojeg je produkovalo industrijsko društvo i liberalistički fundamentalizam. Oni se naizmenično smenjuju i podupiru vekovima, izazivajući krize, propast, ekonomske i socijalne lomove, “reforme” i “revolucije”. U građanskom ratu, koji je potom usledio, ispoljene su sve najvažnije fašističke odlike: progon ljudi druge veske, nacionalne i kulturne pripadnosti; logori za pripadnike druge nacije i vere; proterivanje ljudi druge nacije i vere iz zajedničkog zavičaja; materijalna razaranja; vojne uprave; širenje militarističkog duha; mitologizacija nacionalnih vođa.
Druga faza fašizacije bosanskohercegovačkog društva počinje tokom 1996. godine i može se označiti kao ekonomski i socijalni fašizam. Ovu fazu karakteriše gubljenje nekih elemenata iz pretkodne faze kao što su progoni ljudi na osnovu etničke i verske pripadnosti; logori i vojna uprava, ali se pojačava mitologizacija ratnih heroja, vojnih i političkih vođa. Ova faza donosi pomalo prikrivenu fašizaciju društva, koja se ogleda u oduzimsnju resursa građanima i proizvodnji masovnog siromaštva. Privatizacija društvene i državne svojine dovodi do opšte pljačke prethodnog, kolektivno stvorenog društvenog bogatstva, privrednih, finansijskih i materijalnih resursa (ono što je preostalo posle ratnih razaranja). Sve se to odvija uz pomoć, organizaciju i nagovor predstavnika tzv. “međunarodne zajednice”. Formira se domaća “kompradorska buržoazija” koja se enormno bogati i preuzima sve ekonomske, finasijske i prirodne resurse, te ih uz pomoć predstavnika međunarodnog monopolskog kapitala i “međunarodne zajednice”, rasdpoređuje i dodeljuje posebnim interesnim grupa i potpuno udaljava od građana BiH. Fašizacija društva se dodatno pojačava kroz potpunu kriminalizaciju, nepotizam i nasilje svih delova svakodnevnog života građana. Nastupa period likvidiranja i međusobnog obračuna političkih i tajkunskih grupa i pojedinaca.
Treća faza u širenju fašizma u Bosni i Hercegovini nastupa posle 2002. godine. Ovu fazu možemo označiti kao puzajući ili kapilarni fašizam. Njega karakteriše stalno produbljivanje etničkih, verskih i kulturnih podela u društvu kroz političke procese, događaje i propagandu, kroz širenje straha od pripadnika druge vere i nacije, kroz pretnje unitrizacijom i separtizmom, kroz širenje opšteg nepoverenja u društvu. Atmosfera straha i nepoverenja se iz političke oblasti širu u obrazovanje i kulturu i doprinosi daljim podelama u društvu, prema principu Frojdovog “narcizma malih razlika”. Svuda se traže razlike, koje treba da opravdaju podele i nepoverenje među etničkim i verskim grupama a svaka sličnost, tolerancija drugog i drugačijeg, približavanje i ispoljavanje zajedništva se diskredituje svim raspolođživim sredstvima. Pod istim krovom (u istom gradu) se organizuju dve škole za dve nacionalne grupe sa različitim programima i nastavnicima. Pišu se udžbenici (iz istorije, ali i drugih predmeta) za osnovce i srednjoškolce u kojima se veličaju “svoji” heroji i junaci a “druga” strana se predstavlja kao skup siledžija i zlikovaca kojih se stalno “treba čuvati”.
Populizam se širi Bosnom i Hercegovinom kao dominantan oblik spontane ali i planirane socijalizacije. Građani se namerno drže u siromaštvu, neznanju, zatucanosti i medijskom mraku, kako bi se populizam lakše širio. Medijma se širi “poplava” raznih “analitičara” i blebetala (što domaćih, što “uvezenih” iz bratskih susednih država) koja sprečavaju i anatemišu svako slobodno mišljenje i kritički stav koji bi se pojavio od ono malo intelektualaca, koji su još preostali nakon silnih pritisaka i hajki kojima su izloženi u prethodnih desetak godina. “Analitičari” su toliko revnosni u glorifikovanju vođa, ideoloških i političkih postupaka vlasti i interesnih političkih i “poslovnih” grupa da, ponekada, toliko tužno gebelsovski izgledaju. Moral, poštenje, pravda, dostojanstvo i odgovornost su već skoro proterani iz bosanskohercegovačkog društva. Time je stvoreno pogodno tlo da društvo ponovo počne da klizi ka gore pomenutoj prvoj fazi fašizacije Bosne i Hercegovine.
Tekst je nastao u okviru javne debate na temu „Postajemo li fašističko društvo?“ koju organizuje Magazin BUKA.
Ostale tekstove iz javne debate možete pročitati OVDJE.
