Poput mnogih svojih američkih pandana, ruski naučni čudotvorac koji je postao izuzetno uspješan „digitalni populista“ gaji duboko nepovjerenje prema državnim ograničenjima, piše Gardijan.
Tehnološki vizionar, disident Kremlja, agent FSB-a, apsolutista slobode govora, zdravstveni guru. Ovo su samo neke od etiketa koje su obožavaoci i kritičari tokom protekle decenije prikačili Pavlu Durovu.
Tehnološki preduzetnik rođen u Rusiji osnovao je rusku verziju Fejsbuka, a potom stvorio aplikaciju za razmjenu poruka Telegram, pokrenuo kripto-ekosistem i stekao bogatstvo vrijedno više milijardi dolara, sve vrijeme se iznova sukobljavajući sa vlastima u Rusiji i širom svijeta.
Ipak, veliki dio Durovljeve stvarne priče – i logike koja ga pokreće – ostaje nejasan.
Nova biografija želi to da promijeni.
“Populista”, knjiga nezavisnog ruskog pisca Nikolaja Kononova, prati uspon 41-godišnjeg Durova od školskog naučnog talenta iz Sankt Peterburga do osnivača Telegrama, jedne od najuticajnijih komunikacionih platformi na svetu, koja ima više od milijardu korisnika.
Kononov opisuje knjigu kao rezultat 14-godišnjeg pokušaja da mapira Durovljevu strategiju i način razmišljanja, oslanjajući se na razgovore sa samim Durovom i ljudima koji su s njim radili, kao i sa rivalima i kritičarima.
Naslov knjige, kaže autor, odnosi se na nit koja se provlači kroz Durovljev život: njegovu želju da se direktno obraća milionima korisnika Telegrama, zaobilazeći institucije, medije i svaki sistem predstavljanja.
„Durov je jedan od prvih digitalnih populista“, rekao je Kononov u intervjuu, objašnjavajući da je „od samog početka, čim je počeo da pravi svoje digitalne proizvode, u njih ugradio mogućnost da piše i prenosi svoje ideje direktno publici“.
I VKontakte, Durovljev prvi poduhvat, i Telegram su u pojedinim trenucima slali poruke koje je Durov direktno upućivao svim korisnicima, uključujući i one koji se za to nisu prijavili, iznoseći svoj libertarijanski pogled na svet.
„On sebe vidi kao vizionara. I očigledno želi da ga čuju“, rekao je autor.
Ta strategija pomogla je promociji Durovljevog ključnog obećanja – gotovo apsolutne slobode izražavanja – čak i dok je Telegram postajao omiljeni alat disidenata, ekstremista, prevaranata i ratnih propagandista.
Ako je Durovljev javni imidž izgrađen na libertarijanizmu, Kononov kaže da njegov privatni stil upravljanja pokazuje suprotno: moć koncentrisanu u rukama jednog čoveka, sa malo vidljivih kontrola.
„On je u suštini jedina osoba koja donosi sve odluke o proizvodu u Telegramu“, rekao je Kononov. „Marketing, PR – to je predstava jednog čoveka.“
Portret koji autor oslikava jeste portret tehnološkog osnivača čiji se pogled na svijet tokom godina nije mijenjao, ostajući najudobnije smješten u ultra-libertarijanskoj, antiinstitucionalnoj struji desnice koja je često mizogina i povremeno sklona teorijama zavjere.
„Najviše me je iznenadilo to što se Durov nije promijenio niti evoluirao tokom svih godina u kojima sam ga intervjuisao“, rekao je Kononov.
Durov, piše Kononov, nije izuzetak, već dio šireg novog talasa mogula – najvidljivijeg u SAD – koji spajaju tehnološku dominaciju sa prenaglašenim osjećajem lične mitologije i dubokim nepovjerenjem prema državnim ograničenjima.
Poput Elona Maska, Pitera Tila i Džefa Bezosa, pokazao je snažno interesovanje za nauku o dugovječnosti, kao i za pronatalizam – uvjerenje da je imati što više djece društvena ili civilizacijska dužnost.
Durov ne pije alkohol niti koristi droge, kaže Kononov, redovno dijeli spartanske zdravstvene savjete – često uz fotografije na kojima je bez majice – i izjavio je da je putem donacije sperme postao otac desetina djece.
Jedno od najupečatljivijih poglavlja knjige po prvi put govori o Durovljevom napetom ranom susretu s predsjednikom Vladimirom Putinom 2014. godine, održanom iza zatvorenih vrata.
Kononov piše da je Durov taj susret opisao kao jednosmjerni razgovor, u kojem ga je lider Kremlja ukorio zbog ilegalnog sadržaja na VKontakteu i sugerisao mu da napusti zemlju.
Pod pritiskom vlasti, Durov je prodao svoj udio u VKontakteu, napustio Rusiju i na kraju se nastanio u Dubaiju, gdje je osnovao Telegram.
Ipak, Kononov sugeriše da najjasniji trag na Durova posljednjih godina nije ostavila Rusija, već Francuska.
Durov, koji ima i francusko državljanstvo, priveden je i zadržan tri dana u Francuskoj u avgustu prošle godine u okviru istrage o krivičnim djelima povezanim s Telegramom, uključujući širenje snimaka seksualnog zlostavljanja djece, trgovinu drogom i prevare.
Njegovo zadržavanje bilo je šok za tehnološkog mogula. U intervjuima vođenim u Parizu poslije hapšenja, Durov je Kononovu opisao surovo, dezorijentišuće iskustvo – stalno osvijetljenu ćeliju i malo sna – koje je uzdrmalo čovjeka koji je godinama nastojao da se izoluje od domašaja države.
Čini se da je to dodatno pojačalo njegovo neprijateljstvo prema Zapadu. Kononov kaže da Durov sada Evropu opisuje kao kontinent koji klizi ka „totalnoj digitalnoj kontroli“, uz sve konspirativniju retoriku.
Nedavno je Durov djelovao kao da podržava teoriju zavjere koju promoviše krajnje desničarska blogerka Kendis Ovens, sugerišući da Pariz stoji iza ubistva Čarlija Kirka.
„Ono što me zanima kod Durova jeste to da, s jedne strane, očigledno ima veoma visok IQ“, rekao je Kononov. „Ali u isto vrijeme sklon je teorijama zavjere.“
Ipak, Kononov insistira da se Durovljevi stavovi ne smiju poistovjećivati sa formalnim političkim savezima.
Jedna od najupornijih tvrdnji koje kruže oko Durova jeste da je potajno povezan sa ruskim bezbjednosnim službama.
Međutim, Kononov kaže da tokom svog istraživanja nije pronašao nikakve dokaze da je Durov radio sa, ili u ime, ruske države. „On ima ogroman broj mana – ali ne i grijeh da Telegram koristi kao zadnja vrata za FSB“, rekao je Kononov.
Kononov smatra da je Durov na kraju naučio potrebu za kompromisom – i sa ruskim i sa zapadnim vlastima – kada mu to odgovara i omogućava Telegramu da nastavi da posluje.
Autor se prisjeća da mu je Durov jednom rekao: „Nikada ne gubim vrijeme na stvari koje su nepotrebne ili koje mi lično ne mogu biti korisne.“ Taj sebični način razmišljanja, kaže Kononov, na kraju je okončao njihov lični odnos.
Prije oko godinu dana, pisac je pitao Durova da li vidi protivrječnost između visoko centralizovane, gotovo autoritarne unutrašnje strukture Telegrama i njegove javno deklarisane posvećenosti slobodi izražavanja. Nakon toga, Durov je prestao da odgovara.
„Brzo je shvatio da to neće biti knjiga koja bi mu se dopala“, rekao je Kononov.