Prof dr Tomislav M. Jovanović, klinički fiziolog, za portal N1
objašnjava da visoka temperatura ambijenta, uz direktne uticaje sunčevih
zraka, povećava tjelesnu temperaturu tijela snažno aktivirajući
mehanizme termoregulacije u cilju očuvanja normalne temperature tijela.
Iz tih razloga nastaje niz alarmantnih reakcija u organizmu.
„Mijenjaju se kardiovaskularne funkcije. Nastaje snažna
vazodilatacija krvnih sudova, primarno u koži, otvaranjem posebnih
krvnih sudova prisutnih u koži i ne u svim njenim delovima tzv.
arterijsko venskim anastomozama. Time velika količina krvi prisutna u
koži značajno iznad njenih potreba čini veliku površinu razmjene viška
toplote u organizmu sa spoljašnjom sredinom. Time se aktivira proces
znojenja, kondukcije i isparavanja“, kaže on.
Posljedično, dodaje doktor, nastaje pad krvnog pritiska uz
aktiviranje regulatornih mehanizama u cilju sprečavanja redukcije
protoka krvi, primarno u mozgu a onda i drugim vitalnim organima.
Nastaje i porast srčane frekvence.
„Za svaki sat boravka u uslovima ekstremne temperature znojenjem se
gubi oko 0,7l vode bogate natrijumom. Gubitak soli pokreće hormonski
mehanizam sprečavanja gubitka natrijuma te u procesu aklimatizacije na
visoku temperaturu ambijenta nastaje redukcija u znoju količine
natrijuma“, navodi on.
Dodaje da „uz mehanizam žeđi i pijenja vode hipotalamo hipofiznom osovinom se utiče i na funkciju bubrega“.
„Proces isparavanja direktno zavisi od ambijentalne vlažnosti. Visoka
vlažnost u visokoj temperaturi smanjuje stepen isparavanja povećavajući
količinu znoja koja može da se poveća i do 2l po satu provedenom na
visokoj temperaturi. Ubrzano disanje nastalo u tim uslovima također
povećava količinu disanjem izbačene vodene pare kao način gubitka
toplote. Smanjen cirkulacijski volumen, uz činjenicu poznatu iz fizike
da se sa porastom temperature tijela smanjuje količina raspoloživog
kisika u krvi pa i u tkivima“, ističe doktor.
Dr Jovanović napominje da nakon desetak dana boravka u ambijentu sa
ekstremnim teperaturama nastaje adaptacija organizma i evidentno
smanjenje simptoma na registrovanih na početku.
„Smanjenje količine vode u organizmu povećanim njenim gubitkom u
cilju odavanja viška toplote i sprečavanje pregrijavanja organizma
smanjuje kapacitet termoregulacije sa pojavom glavobolje i
nelagodnosti“, naglašava on.
Porast tjelesne temperature na vrijednosti od 41 stepen celzijusa stvara ozbiljne probleme.
„Intezitet glavobolje se povećava, nelagoda prelazi u psihomotornu
nemir, a dalji porast temperature sa izraženom tahikardijom i
paradoksalnim bljedilom kože i pojavom kolapsa i gubitka svijest uz
pojavu i grčeva. Tretman ovakvog stanja je uklanjanje sa mesta direktnog
uticaja sunčevim zracima u provetren prostor i nadoknada tečnosti. U
uslovima žiotne ugroženosti i parenteralno“, ističe on.
Oblačenje i ishrana
Odgovarajući na pitanje kako sprečiti negativne pojave, dr Jovanović
naglašava da je neophodno izbjegavati direktne uticaje sunčevih zraka i
izloženost visokim temperaturama.
„Također, adekvatnim oblačenjem odjeće koja posebno ne izaziva
znojenje, koja je dobar provodnik toplote i obezbjeđuje nesmetano
isparavanje znoja (lagani pamuk i drugi prirodni materijali). Ishranu
prilagoditi visokoj temperaturi, nikako bez soli, lagani obroci bez
hrane koja ima visoki termodinamični efekat i koja dodatno zahtijeva
povećani protok krvi u nivou digestivnog trakta, uz značajno obimniji
unos tečnosti koji mora biti nešto veći od obima gubitka“, napominje on.
Unos vode
Kada je reč o unosu vode, doktor preporučuje čistu vodu, vodovodska ili flaširana mineralna voda.
„Ako se uzme u obzir navedeni podatak o obimu gubitka, uz dodatak o
gubitku vode preko bubrega mokraćom koja je obavezna zarad očuvanja
funkcije bubrega (endogena voda i voda per os da učine oko minimum 1,5l
mokraće u toku dana) i preko stolice, onda su brojke oko dva do tri
litra dnevno, uzimajući pri tome i unos vode preko hrane. Voće, povrće i
hrane za obrok (supe, čorbe)“, ističe dr Jovanović.
Govoreći o unosu vode, kaže da je prije izlaganja visokim
temperaturama, „izvan osjećaja žeđi“, potrebno uneti minimum dvije čaše
vode (2x200ml).
„Vode ambijentalne u uslovima stanovanja sporo u malim gutljajima
(prehidratacija), ohlađenu vodu poneti sa sobom ili u društveno
opravdanim uslovima koristiti vodu ohlađenu na temperaturi 12-15 stepeni
Celzjusa piti velikim gutljajima ili često po male količine zarad
stvaranja eliminacije osećaja žeđi vlaženjem usne duplje i ždrela
hiposmoalnom hladnom tečnošu (hidratacija), i naravno po uklanjanju iz
uticaja visoke temperature unijeti vodu do utoljenja osjećaja žeđi istim
tipom vode (rehidratacija)“, kaže on.
U mnoštvu posebnih napomena značajno je istaći da do gubitka vode, u
neznatno manjem obimu, dolazi i u toku boravka u vodi, rekreativno ili
takmičarski (na primjer, za jednu utakmicu vaterpolisti izgube oko 2l
vode), i naravno u zatvorenom prostoru sa kondicioniranim vazduhom ili
bez klima uređaja, navodi dr Jovanović.
Djeca i stariji
Kada je reč o djeci, i pored toga što je procenat vode zanačajno veći
od odraslih, odnos između tjelesne površine i tjelesne mase (težine)
specifičan za najranije doba ubrzava gubitak vode, još uvek su nesazreli
termo regulacijski mehanizmi i značajno je veća osjetljivost centralnog
nervnog sistema na povišenu teperaturu.
„Zato su roditelji u obavezi da onemoguće djecu, posebno u najranijem
uzrastu, direktnom uticaju sunčevih zraka ili boravka u ambijentu sa
visokom temperaturom uz neprestanu hidrataciju i adekvatnu ishranu“,
ukazuje doktor i napominje da je osjećaj žeđi izraženiji kod ovog
uzrasta.
Starije osobe, dodaje, karakteriše niz pridruženih bolesti,
procentualno značajno manji sadržaj vode (smanjenje količine vode je
krucijalni faktor starenja) i značajno niži nivo osjećaja žeđi.
„Ako se tome doda i socijalni elemenat, onda starijim treba
savjetovati da u svakoj prilici popiju i čašu vode i preko osjećaja
utoljenja žeđi. Tahikardija, poremećaj srčanog ritma, smanjeni protok
krvi i nivo okisgenacije mogu izazvati ozbiljne kardiovskularne
probleme, nerijetko i letalne“, upozorava on.
Masno tkivo kod gojaznih je siromašno vodom, pa je kod ovih osoba procenat vode značajno niži.
„To znači da gubitak vode u manjoj mjeri može izazvati teške
posljedice do fatalnih koje se, na žalost, nerijetko i dešavaju. Ako se
pri tome doda i činjenica o načinu življenja upravo gojaznih (hrana i
piće), problem je izraženiji“, ukazuje doktor.
Adaptiranost organizma na visoke temperature i socijalne aktivnosti
stanovnika koji su životno vezani za područja sa visokim temperaturama,
najšeće niskom vlažnošću vazduha uz poseban habitus, je učinio i poseban
psihosomatski tip ovih ljudi.
„Značajno manje gojaznih, sa većom smrtnošću odojčadi, manjom
ekspolzivnom snagom, a većom izdržljivožću i značajnom manjom
suicidnošću. Na kraju nije li povišena temperatura i odlasci da se je
jedan period svog slobodnog vremena provede upravo u takvom ambijentu i
podstrek za lučenje hormona sreće – endorfina, koji se značajno manje
luči u jesenjim i zimskim mjeceima i pogotovo u područjima sa jako
niskom klimom i psihomotaskim karateristikama potpuno suprotnim od prvo
navedenih“, zaključuje prof dr Tomislav M. Jovanović.