Kako tumačiti markacije na planinskoj stazi

Ipak, iako tumačenja ostavljaju prostora na polju subjektivnosti i mašte, najbolje ih je shvatiti kao listu instrukcija kako (možda postati, ali definitivno) ostati živ i neozleđen u planini.

Možda ste se nekad zapitali, šta su ove raznobojne a uglavnom crvene tačke, tufne i linije po drveću, neke proste kao naslikane u brzini, neke elaborirane sa koncentričnim kružnicama kao nacrtane u maniji? Je l’ ovo samo vandalski čin mladih umetnika koji uvežbavaju likovne elemente u prirodi ili je ova dekoracija svrsishodna? Neki od vas su dobili odgovor na ovo pitanje putem preferiranog online pretraživača, vi ostali izgleda da čitate ovaj blog.

Staza 101

Kao što ste možda i svi primetili, u planinama postoje dva tipa staza—uređene i neuređene. Neuređeni tipovi staza uglavnom predstavljaju puteve koji se ne koriste često, koje koristi lokalno stanovništvo iz praktičnosti ili životinjski svet (verovatno isto iz praktičnosti). Drugim rečima, to je put na kojem vam niko ne garantuje da ćete njime proći.

- TEKST NASTAVLJA ISPOD OGLASA -

Sa druge strane, uređeni putevi i staze su regulisani Pravilnikom o uređenju planina Planinskog saveza Srbije [1], na kojem vam se (ako niste smotani, jer se za ovu kategoriju sve mora iznova prodiskutovati) garantuje bezbedan prolazak.

Šta ovaj pravlinik kaže? Staza je, veli, uređena ako je moguće bezbedno se kretati njome u oba smera i ako je obeležena. Ta obeležja mogu biti raznolika—crtana, gravirana, u vidu stubova, šipki, zastavica, table, itd. Najčešće, ona su označena ekološkom bojom na drveću, kamenju i okolnom reljefu, i nazivaju se markacije.

- TEKST NASTAVLJA ISPOD OGLASA -

A čemu one služe? Da pokažu smer kretanja staze; da li dolazi do nagle promene pravca prostiranja staze; da ukažu na ukrštanje više staza i upozore na eventualne opasnosti. Uređivanje, obeležavanje i odražavanje planinskih staza i njihovih markacija organizuje i kontroliše Planinarski savez Srbije (PSS) kao nacionalni savez, a u skladu sa postojećim zakonima Republike Srbije. Planinarski klubovi koji delaju na teritoriji određenog regiona Srbije potom poput desne ruke PSS-a, proveravaju i po potrebi održavajau planinarske puteve i staze [2].

Istorijat staza

Kao kratak istorijski osvrt, ovakav vid markiranja puteva se koristi od davnina. Poznato je da su prvi doseljenici Američkog kontinenta, reda 17. veka, obeležavali svoje staze tako što su noževima urezivali kore stabala drveća u šumama kroz koje su prolazili, kako bi ostavili trag za one iza njih koji ih slede. Na ovaj način, unutrašnji deo kore drveta koji je dosta svetliji od spoljašnjeg bi napravio dovoljan kontrast da bude uočljiv [3].

Sam izraz markiranje puteva (eng. Trail Blazing) se u pisanom materijalu prvi put javalja sredinom 1770. godine, mada postoji šansa da je i pre toga bio u upotrebi [4]. Velika je verovatnoća da su ove tehnike doseljenici preuzeli od domorodaca američkog kontinenta, čemu svedoče i neke druge dokumentovane prakse markiranja puta poput savijanja izdanaka stabla, koji bi nakon godina rasta postali prirodni markeri.

Naime, domorodci su savijali izdanke i vezivali ih vinovom lozom tako da oblik stabla indikuje smer skretanja staze (Slika 2) [5]. Decenijama kasnije, uz manje-više istu ideju i pregršt više pravila, sledi se ista tradicija obeležavanja staza.

Savremene markacije

Najzad, hajde da ukratko vidimo kakve sve vrste savremenih markacija postoje i šta su njihova značenja. Fokusiraćemo se isključivo na markacije koje se mogu videti u srpskim šumama i planinskim regionima, te je neophodno napomenuti da data lista nije ni na koji način sveobuhvatna i konačna. Krenimo redom, a pre svega od osnovnih markacija.

Osnovna (Knafelčeva) markacija

Knafelčeva je tzv. osnovna markacija (Slika 3, [6]) i stavlja se gde god je to moguće—na drveću, kamenju, ogradama, zgradama i na putu, bilo u uspravnom, kosom ili vodoravnom položaju. Ona označava pravac prostiranja staze. Kako se po pravilu stavlja sa obe strane staze, smer je samim tim uvek definisan (odnosno obostran).

Slika 3. Osnovna markacija.

Na stablima se po pravilu stavlja na visini očiju (1.7–2 m) za neke od nas, za ostale, na proizvoljnoj visini, al uglavnom iznad nivoa očiju. Dobila je ime po Alojzu Knafelcu, slovenačkom kartografu koji je uvodi u svet alpinizma 1922. godine, a koja do danas ostaje prepoznatljiv simbol u svim bivšim jugoslovneskim republikama [7]. Sastoji se od belog kruga oivčenog crvenim pojasom.

Pojasna (prstenasta) markacija

Na mestima gde se zbog ograničene dimenzije objekta ne može postaviti osnovna okrugla markacija, stavlja se pojasna markacija. Primeri su recimo tanka stabla drveća ili metalni stubovi. Sastoji se od tri pojasa, jedan bele i dva crvene boje (Slika 4, [6]).

Slika 4. Pojasna tanka markacija.

Paralelna (horizontalna) markacija

Stavlja se na kamenje u horizontalnom i kosom položaju, i uvek u smeru prostiranja staze. Glavna razlika od pojasne markacije je dakle u tome što se ne može postavljati uspravno (recimo na drveću). Sastoji se od dve crvene crte paralelno postavljene sa obe strane u odnosu na jednu belu crtu (Slika 5, [6]).

Slika 5. Usporedna markacija.

Pogrešan put

Potvrda na pitanje: „Jesmo li mi ovo promašili put?”. Kao što joj i ime govori služi da označi kretanje pogrešnim putem i postavlja se na raskrsnicama i račvanjima, gde se dolazi do odvajanja od glavnog puta. Sastoji se od jedne kose crvene linije (Slika 6, [6]).

Slika 6. Pogrešan put.

Neke od interesantnih markacija koje se takođe mogu naći na putu i korisne su za znati su okrugle markacije sa dodatnim informacijama.

Okrugla markacija sa dodatim linijama

Služi za usmeravanje između dve markacije, gde repovi ukazuju na pravac dve najbliže markacije, a postavljaju se uvek u horizontalnom ili kosom položaju tako da su vidljive iz oba smera. Nikada se ne postavljaju uspravno tj. na drveću, osim u slučajevima kada je šumska staza nova i put neugažen, a krivuda, te skretanja nisu očigledno izražena. Tada se koristi, umesto dva, samo jedan crven repić koji označava pravac sledeće markacije (Slika 7, [6]).

Slika 7. Osnovna markacija sa crtama.

Oznaka ‘x’

Oznaka ‘x’ se uvek stavlja ispod okrugle markacije i označava raskršće, odnosno ukrštanje više uređenih i markiranih staza. Postavlja se 30–50 m ispred mesta ukrštanja da na vreme upozori planinare o njemu (Slika 8, [6]).

Slika 8. Oznaka x.

Strelica ispod okrugle markacije

Strelica označava oštru ili naglu promenu smera prostiranja staze. Ona može biti usmerena ulevo ili udesno, u skladu sa stranom promene smera staze, i pod uglom nagore ili nadole, da označi predstojeću uzbrdicu ili nizbrdicu (Slika 9, [6]).

Slika 9. Strelica ispod okrugle markacije.

Slovo ili brojka ispod okrugle markacije

Slovo ispod osnovne markacije označava da je staza kojom se planinar prostire trasa planinarske staze. Na sličan način, brojka ispod osnovne markacije označava brojčanu oznaku datog puta. Oba znaka se postavljaju na početku staze (ako se postave), i odmah iza ukrštanja markiranih puteva (Slika 10, [6]).

Slika 10. Brojka ispod markacije.

Usmeravajuće table na putu takođe služe za obeležavanje putanje, pri čemu sadrže i dodatne informacije poput naziva destinacije, procenjenog preostalog vremena planinarenja, imena kluba koji održava put, nadmorske visine mesta postavljanja table, numeričke oznake i oznake težine puta. U ovom sistemu, težina puta se označava dodavanjem posebne oznake upozorenja (Slika 11, [2]), i to:

bez oznake—za lak put,
prazan crveni trougao—za zahtevan put, i
crveni trougao sa znakom usklika—za veoma zahtevan put.

Slika 11. Oznake težine puta.

Druge markacije

Pored lokalnih i regionalnih planinarskih i pešačkih puteva, kroz Srbiju se prostiru i dva evropska puta (E-4 i E-7) osmišljenih od strane Evropske pešačke organizacije, koji predstavljaju mrežu dugih (najkraća staza je dužine oko 1.800 km, tzv. E-12) pešačkih staza koje se prostiru širom Evrope.

Sveukupno ih trenutno postoji dvanaest, i pravljeni su tako da prolaze prirodom što bliže kulturnim i prirodnim znamenostima određenog regiona. Ovi putevi imaju žuto-crvene markacije, istog oblika i dimenzije kao Knafelčeva markacija, osim što je beli krug zamenjen žutim [8].

Za kraj, neko će uvideti i prokomentarisati kako su videli da na raznoraznim pešačkim i planinarskim stazama Srbije postoji i zelenih i plavih markacija! To je tačno, i takav vid markiranja je baziran na Češkom sistemu markiranja planinarskih staza. U ovom sistemu, markacije su označene sa tri linije: bele boje-određene boje, a da nije bela-bele boje [9]. Izborom središnje boje, ovaj sistem deli uređene staze na četiri potkategorije, i to na:

crvenu—označava dugu stazu koja je označena kao teška i/ili koja vodi do određenog planinskog vrha,
plavu—označava stazu većeg značaja,
zelenu—označava stazu lokalnog karaktera, i
žutu—označava kratku stazu, stazu koja povezuje više uređenih staza ili prečicu.

Međutim, treba imati na umu da ovi sistemi nisu zvanično podržani od strane PSS-a, i da je Češki sistem markiranja pod zaštitom patenta, te se ne može primenjivati bez prethodno izdate licence.

Naravno, i pored svih gore navedenih, dešavaće se da ćete nailaziti na nezvanično (da ne kažemo nezakonito) postavljene markacije, podignute od strane amatera, lokalnih restorana, crkvi i manastira, itd. Ove (ostale) znakove treba tumačiti uz realtivnu zadršku o njihovoj tačnosti.

Za sve one koji su zainteresovani, PSS svake godine održava zvaničnu obuku u okviru seminara za markiranje planinarskih i pešačkih puteva, gde možete naučiti detaljno o istoriji i nameni markacije, proći praktičan rad na terenu i dobiti sertifikat da ste obrazovani markirant (bez zezanja, to je zaista naziv). Do sledećeg viđenja u šumi međ’ likovnim elementima, pozdrav!