Uskrs je među vernicima poznat kao najveći hrišćanski praznik, a među
filolozima i ljubiteljima jezičkih nedoumica kao dan kad se pokreće
najviše rasprava oko toga kako se šta kaže.
Da rešimo odmah sve dileme, ono što je najvažnije jeste da čestitate
iskreno. Takvu čestitku prihvatiće svaki istinski vernik, kako god da
ste je formulisali, pa makar to bilo i „zapadnjački“, odnosno
„katolički“ – Srećan Uskrs. Svi drugi oblici su nastali pod uticajem
kulturnih i vremenskih tradicija koji su se ukrštali na ovim prostorima,
pa je tako „Uskrs“ srpsko narodno ime, Vaskrs stari srpski književni i
crkveni naziv, a Voskresenije današnje srpsko crkveno.
Ali šta na sve ove nedoumice kaže gramatika?
Prema opšteprihvaćenom rečniku Matice srpske, najpravilnije bi bilo
reći: „Hristos vaskrse“, međutim, sasvim je u redu i „Hristos voskrese“.
Kako je onda nastala najveća jezička dilema u Srblja – Vaskrs ili
Uskrs? Da krenemo ispočetka…
Izvorni oblici reči kao što su Vaskrs, Vaskrsenije, Vaskrsnuti,
Vaskrse potiču iz starog srpkog crkvenog i književnog jezika. Ove reči u
prevodu označavaju uskrsnuće, odnosno ustajanje iz mrtvih i ponovno
oživljavanje. Takozvani srpskoslovenski jezik, odnosno srpska redakcija
staroslovenskog jezika, nastala je u vreme kada su Srbi primili
slovensko bogosluženje i slovensku pismenost, tokom 10. veka. Od tada pa
do prvih decenija 15. veka, Srbi su pomenute reči izgovarali sa
poluglasnikom iza početnog „V“, a od 15. veka pa nadalje izgovaraju ih
sa „A“. Dakle to je reč Vaskrs.
Negde od sredine 18. veka do danas ruskoslovenski jezik se
upotrebljava u Srpskoj pravoslavnoj crkvi kao zvaničan crkveni jezik. U
tom crkvenom jeziku reči o kojima govorimo izgovaraju se na ruski način,
sa „O“ u prvom slogu, Voskresenije, Voskresnuti, Voskrese.
Reč Uskrs, s druge strane, pripada srpskom narodnom jeziku, u kojem
je u veoma davno vreme početno „U“ dobijeno od starog početnog „V“.
Da je razlika između reči Uskrs i Vaskrs zapravo političkog karaktera
piše u Srpskom jezičkom priručniku, čiji su autori Pavle Ivić, Ivan
Klajn, Mitar Pešikan i Branislav Brborić. Tu kaže da postoji veliki broj
hrvatskih reči čije preuzimanje ne dolazi u obzir, ali i da je „broj
takvih reči donekle i veštački povećan poslednjih godina, politički
motivisanim (mada sasvim nenaučnim) tvrdnjama da je tobože „domovina“
hrvatski, a samo otadžbina srpski, ili da „hrvatske“ oblike Uskrs,
uskršnji treba zameniti „srpskim“ Vaskrs, vaskršnji. Ipak, u Pravopisu
srpskog jezika piše da, iako se obe reči koriste u srpskom književnom i
narativnom izrazu, izvesne razlike postoje. One su stilskog karaktera,
pa je tako prefiks „vas-“ svečaniji, a prefiks „us-“ pripada stilski
neutralnom standardu.
Tako da je potpuno ispravno i u duhu našeg srpskog jezika i
pravoslavlja čestitati i Usrks, kao i Vaskrs. Dakle, dragi čitaoci –
srećan Uskrs, uz pozdrav – Hristos Vaskrse!
Nova.rs