Damnatio memoriae u bukvalnom prevodu znači “zabrana sećanja”, odnosno osoba koja je osuđena na takvu zabranu ne sme da bude upamćena, tj. proterana je iz javne uspomene. Izraz se koristio za vrstu javne posthumne kazne koju je Senat u Rimskom carstvu izricao protiv izdajica i drugih pojedinaca koji su osramotili Rim piše National Geographic.
Namera je bila da se izbriše svaki trag sećanja ili postojanja osobe protiv koje je kazna izrečena.Brisanje iz istorije bilo je mnogo lakše u antičko doba, kada su pisani dokumenti bili retkost. Ovakva kazna izricala se kako bi se sačuvala čast i ugled grada. Grad koji je naročito isticao društveni ugled bio je stari Rim. Stanovnici ovog grada bili su posebno ponosni na činjenicu da su Rimljani i da pripadaju tom gradu, zato je za njih, ovo možda bila najgora moguća kazna.
Istoričari ponekad koriste i izraz “de fakto zabrana sećanja” kada osuda nije zvanična. Primer za to je uništavanje statua i drugih prikaza dve članice Kaliguline porodice – njegove žene Milonije Cezonije i njegove kćerke Julije Druzile, do kojih je došlo nakon atentata na cara. Nekolicini osuđenoj na de fakto zabranu sećanja pripadaju i Lucije Elije Sejan, koji je kovao zaveru protiv cara Tiberija 31. godine; i Livila, koja je bila njegova saučesnica.
Do sada su poznata svega tri cara osuđena na zabranu sećanja. To su bili Domicijan čijom se nasilnom smrću 96. godine ugasila dinastija Flavija; savladar rimskog cara Publije Septimije Geta, čije je javno sećanje zabranio njegov savladar i brat Karakala nakon što ga je ubio 211. godine; i 311. godine Maksimijan, koga je zarobio Konstantin Veliki i naterao da izvrši samoubistvo.
Nije poznato da li je ovakva kazna bila potpuno uspešna, jer bi bila neprimetna za kasnije istoričare – po definiciji znači potpuno i apsolutno brisanje osobe iz istorijskih dokumenata. Međutim, teško je primeniti takvu praksu u potpunosti.
Na primer, Senat je želeo da zabrani sećanje na Kaligulu, ali je Klaudije to sprečio. Neron je proglašen za neprijatelja države od strane Senata, ali je potom dobio ogromnu sahranu u svoju čast nakon što ga je ubio Vitelije. Iako su mnogi kipovi careva bili uništavani ili prerađivani nakon njihove smrti, mnogi su i ponovo uzdizani. Takođe, mnoge kovanice s likovima diskreditovanih osoba su i dalje bile u opticaju, što je naročito vidljivo u slučaju Gete.
Slična praksa u drugim društvima
U antičkoj Grčkoj, Herostrat je zapalio Artemidin hram u Efesu kako bi postao poznat. Da bi obeshrabrili takva delovanja, vođe Efesa zabranile su pominjanje njegovog imena, pod pretnjom smrtne kazne. Pokušaj je, međutim, bio bezuspešan, što potvrđuje činjenica da za njega i danas znamo.
Stari Egipćanisu pridavali veliki značaj pamćenju imena. Verovalo se da onaj ko “uništi” ime osobe, na neki način uništava i samu osobu, što utiče i na zagrobni život.
Najpoznatiji slučaj jesu kartuši jeretičkog faraona XVIII dinastije Ehnatona, za kog naučnici smatraju da je najverovatnije Tutankamonov otac. Egipćani su bili toliko uspešni u brisanju njegovog imena da je ponovo otkriveno tek u XIX veku. Sličan napad izveden je i na Hatšepsut, međutim samo su natpisi i statue koje su je prikazivale kao kralja Egipta bili uništavani. Sve što ju je prikazivalo kao kraljicu ostalo je netaknuto.
U Norveškoj iz X veka erla Hakona Sigurdarsona narod Trondhajma toliko je prezirao da je nakon njegove smrti svaki čovek zazirao da izgovara njegovo ime. Govorili su njegov nadimak “zli erl”.
Nakon smrti pape Aleksandra VI, novi papa Julije II na dan svog izbora zabranio je bilo kome da ikada govori ili misli o Bordžiji pod pretnjom ekskomunikacije. Ime i sećanje na prethodnog “đavoljeg” papu morali su da budu zaboravljeni i izbrisani iz svakog dokumenta. Sve slike porodice Bordžija ili one koje su bile u njihovom posedu morale su biti prekrivene crnim krepom. Sve njihove grobnice su bile otvorene, a njihova tela poslata nazad u njgovu rodnu zemlju – Španiju. Bordžijini apartmani ostali su zapečaćeni sve do XIX veka.
Savremena zabrana sećanja
Najpoznatiji primer iz savremene istorije jeste uklanjanje porterta, knjiga, kao i ljudi sa slika koji su bili Staljinovi protivnici tokom Velike čistke. Kada je Sovjetski Savez izgubio fudbalsku utakmicu protiv Jugoslavije na Letnjim olimpijskim igrama 1952. godine, Staljin je naredio da se svi snimci događaja unište.
I sam Staljin je uklonjen sa nekoliko propagandnih snimaka kada je Nikita Hruščov postao lider SSSR-a, a grad Caricin, koji je ranije bio Staljingrad, postao je Volgograd 1961. godine.
U Argentini, bilo je zabranjeno izgovoriti ime Huana Dominga Perona, nakon državnog udara kojim je zbačen sa vlasti 1955. godine, a mediji su ga oslovljavali sa “svrgnuti tiranin”. Uz to, bolnice i druge javne zgrade koje su nazivane po njemu brzo su preimenovane. Fotografije i drugi prikazi argentinskog vođe takođe su zabranjene.
Takođe 2003. godine nakon izbora predsednika Nestora Kirhnera, uložen je veliki napor da se pokaže nezakonitost vladavine Horhea Rafaela Videla. Vlada više nije priznavala Videla kao bivšeg zakonitog predsednika zemlje i njegov portret je uklonjen iz Nacionalne argentinske vojne škole.
Imena Hosnija Mubaraka i njegove žene Suzan izbrisana su sa svih egipatskih spomenika nakon što su zbačeni sa vlasti 2011. godine.
Tokom 2012. godine u svetlu optužbi za seksualno zlostavljanje dece podnetih protiv preminulog di-džeja i voditelja Džimija Savila, njegov nadgrobni spomenik je uklonjen sa njegovog groba, a zgrade i ulice sa njegovim imenom su preimenovane. Bi-Bi-Si je objavio da neće više prikazivati emisije koje je vodio Savil, a humanitarne organizacije sa njegovim imenom su ugašene, piše