Mirovni proces na Balkanu se hvali kao veliki uspjeh — završetak rata u Bosni, pad Slobodana Miloševića i uspon demokratske Srbije, nezavisnost Kosova, skorašnje članstvo Hrvatske u EU. Ali još uvijek postoji mogućnost neuspjeha na Balkanu i to bi jednako posramilo i Evropljane i Amerikance.
Postoje tri problema koja progone ovu regiju: Bosna i Hercegovina je zemlja koja ostaje zarobljena u stalnoj — iako trenutno nenasilnoj — etničkoj tenziji; odnosi između Srbije i Kosova ostaju neriješeni; a Makedonija se ne može pridružiti NATO ili Evropskoj Uniji dok se ne riješi spor sa Grčkom oko njenog naziva (koji Atina svojata kao grčki).
Problemi u Bosni vuku korijene iz Ustava koji je nametnut zaraćenim stranama prije 15 godina Dejtonskim mirovnim pregovorima. On je stvorio nefunkcionalnu državu koja ne može da zadvolji mnoge uslove za članstvo u NATO ili EU. Ustavne promjene su potrebne da bi se eliminisala diskriminacija po etničkoj osnovi i da bi vlada u Sarajevu dobila ovlaštenja i odgovornost koji su joj potrebni da bi ušla u pregovore za članstvo u NATO i EU.
Napori da se nametnu takve promjene su propali. Ono što Brisel i Vašington sada treba da urade je da postave jasne kriterije koje će Sarajevo morati ispuniti prije i tokom procesa pridruživanja EU. Nedavni izbori u Bosni su otvorili nove mogućnosti kada je u pitanju reforma, a napredovanje Srbije prema EU treba da zavisi od njene spremnosti da insistira da
Bosanski Srbi sarađuju sa Muslimanima i Hrvatima u zemlji na izmjeni ustava na način da se članstvo u EU učini mogućim.
Po pitanju Kosova, Generalna skupština U.N. je u oktobru preporučila da se započnu pregovori o praktičnim pitanjima (kao što je trgovina, energija, životna sredina, zdravstvo, granični prelazi, nestale osobe, povratak raseljenih lica) između Beograda i Prištine, uz pomoć EU i podršku SAD. To je dobra ideja i sada je pravo vrijeme, ali Beograd će pokušati da iskoristi pregovore da predložli “korekciju” granica Kosova koja bi dozvolila Srbiji da pripoji srpske zajednice u sjevernom Kosovu.
Ovo pomjeranje granica da bi se prilagodile etničkim razlikama je opasno i otvorilo bi pitanje granica u cijelom Balkanu: svakako u Makedonij i Bosni, ali možda takođe i u dijelovima južne Srbije koji su naseljeni Albancima, a takođe i u Crnoj Gori. Srbija i Kosovo treba da odrade ono što je sada prioritet, da uspostave dobre odnose u vezi sa gomilom praktičnih problema na bazi međusobnog poštovanja, što je uslov za pridruživanje EU.
Vlada u Skoplju vodi tešku bitku protiv Atine, koja želi da Makedonija bude kvalifikovana tako da se razlikuje od onoga za šta Grci tvrde da je isključivo njihov domen. Dok se ovo pitanje ne riješi, Makedonija će biti na mukama, bez članstva u NATO za koje se pripremila i bez ozbiljnih izgleda za članstvo u EU, perspektive koja je sprečavala etničke grupe u zemlji da zarate međusobno.
Brisel i Vašington treba da razvežu ovaj čvor, koji je od Makedonske nezavisnosti 1991. godine svake godine sve čvršći. Nije primjereno da se Atina protivi Briselu u vrijeme kada očajno treba ekonomsku podršku od EU. Za članstvo u NATO, Vašington i Brisel bi trebali insistirati da Grčka ispoštuje dogovor iz 1995. godine i da prihvati Skoplje pod eufemističkim i anahronističkim imenom “Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija (Fyrom).” Pod uslovom da je Skoplje spremno da pokaže volju da doda prihvatljiv geografski kvalifikator ispred svog imena, vrijeme je i da EU da Makedoniji datum za početak pregovora o pridruživanju, što bi dalje stabilizovalo zemlju i bilo jak podsticaj da Skoplje i Atina izglade odnose.
Mirovna misija na Balkanu još nije završena, čak ni nakon 15 godina (često bliske) saradnje između SAD i EU. Tek kada sve zemlje regije budu bespovratno na putu prema EU, moći ćemo slaviti. Vjerovatno je potrebno još 5 godina, ne više. Do tada, treba da držimo Balkan na oku, brinući se da ne izgubimo Bosnu, Kosovo i Makedoniju.
Soren Jessen-Petersen, iz Danske, i Daniel Serwer, iz Amerike, su predavači na Georgetown University. Balkanom se bave 15 godina.
Tekst prevela i prilagodila Milica Plavšić
Original The New York Times