Putinistička teorija države
Sad kada se prašina oko Tucker Carlsonovog intervjua sa Putinom slegla, nije zgoreg da se podsjetimo nekih detalja. Sam intervju nije donio ništa posebno: smaračke tirade o svemu i svačemu, sa tipičnim kvazistorijskim narativima kojima se pokušava opravdati čist zločin agresije. Po ko zna koji put smo vidjeli da sve autokrate liče jedan na drugog kao jaje jajetu. Najvažnije što smo čuli jeste demonstracija jednog anahronog, antimodernog i davno odbačenog shvatanja države koje Putin uzima kao relevantno tumačenje savremene državnosti.
Narativ o Ukrajini
Osporavanje ukrajinske državnosti događa se kroz narativ o komunističkoj kreaciji Ukrajine i Ukrajinaca. Tako je Putin već u februaru 2022. god., u prvom obraćanju nakon otpočinjanja agresije, “objasnio” kako je Ukrajinu i ukrajinsku naciju stvorio Lenjin, te da joj je Staljin pridodao neke “vijekovne ruske teritorije”. Isti narativ i dan danas može da se nađe na zvaničnoj internet stranici Predsjednika Ruske Federacije pod naslovom ”On the Historical Unity of Russians and Ukrainians“. Ovdje nema potrebe da ulazimo u polemiku sa Putinovim istorijskim “argumentima” (od kojih su mnogi poluistiniti ili čak notorne laži). Poenta je da, čak i da je sve što on tvrdi o genezi ukrajinske državnosti tačno, to nije nikakav argument za osporavanje te državnosti.
Koncept koji je on izložio u teoriji poznat je kao argument “istorijskog prava” države da postoji ili da ima određenu teritoriju/stanovništvo. Kao što znaju studenti već na prvoj godini studija, to je srednjovjekovno shvatanja države – u suštini sekularna varijacija načela “božanskog prava” i odbačeno je kao apsurdno i anticivilizacijsko.
Naime, šta se time u suštini tvrdi? – da neka teritorija koja je jednom pripadala nekoj državi nema pravo da postoji kao samostalna država. Jasno je zašto je to apsurdna doktrina – tom logikom nijedna država ne bi imala pravo na postojanje. Sem možda Egipta, Indije, Irana i slično. To je klasičan primjer za grešku beskonačne regresije. Ako bi se to prihvatilo onda ni Rusija ne bi imala pravo da postoji, već bi se morao izvršiti dodatni korak u prošlost – prije nastanka Rusije, pa zatim još jedan, pa još dalje itd.
Zapravo, ni jedna savremena država ne bi bila moguća. Kako bi bilo moguće tvrditi da je, na primjer, legitimno da Venecija bude u sastavu Italije, kad je Mletačka republika više od hiljadu godina starija od Italije. Naše glupe “patriote” koji podržavaju putinističke gluposti ne shvataju da time, zapravo, ukidaju i pravo Republike Srpske da postoji. Jer istočno od Drine nikada nije postojala srpska država, pa shodno izvrnutoj putinističkoj logici to nije ni moguće.
Mitovi o starosjediocima
Upravo zbog argumenta “istorijskog prava” tako često slušamo smiješne i ekscentrične narative o “nama” kao starosjediocima: nacionalističke “patriote” svih vrsta stalno nam podastiru nepobitne “dokaze” kako je baš njihova nacija starija od potopa i prvi “vlasnik” date teritorije, te da su sve okolne nacije nastale od “nas”.
Kada se prihvati putinistička logika, onda se legitimitet države mora utemeljivati na takvim uvrnutim idejama. Čovjek zaista ima problem da povjeruje kako neko u XXI vijeku uopšte uzima zaozbiljno te gluposti. Šokantna činjenica da Putin primjenjuje takvo shvatanje države i državnosti pokazuje koliko su i on lično, i režim koji je uspostavio, inkompatibilni sa vremenom i prostorom u kome se javljaju.
Rat svih protiv svih
Putinističko shvatanje države ne samo da je apsurdno, već je i veoma opasno. Lako je shvatiti zašto: ako bi bilo prihvaćeno neminovno bi vodilo u sveopšti rat svih protiv svih i teritorijalna preslagivanja u skladu s nekom tačkom u istoriji koja se odredi kao relevantna. Tako nema sumnje da bi Kina polagala “istorijsko pravo” na Tajvan; Austrija, Italija i Švajcarska bi se zakrvile oko Tirola; Njemačka i Francuska opet bi zaratile zbog Saarske oblasti; Mađarska bi polagala pravo na Suboticu; neki novi D’Anuncio bi tvrdio da Rijeka “istorijski” pripada Italiji; itd, itd. O regijama koje bi poželjele samostalnost da ni ne govorimo. Upravo da bi se izbjegao takav haos, potpisana je “Atlantska povelja” i usvojeno načelo teritorijalnog integriteta država kao bazični princip međunarodnog prava. Bez toga, stvar se svodi na pravo jačeg.
Konfuziju u kristalno jasan princip teritorijalnog integriteta unijelo je ishitreno priznavanje Kosova. Nažalost, zapadne države napravile su glupu grešku priznajući jednostrano proglašenu nezavisnost Kosova, što je putinistima dalo za pravo da tvrde kako taj princip više ne važi, pa se na sto vraćaju stare opasne ideje. Slabašna fora da je Kosovo “Sui generis” naravno da ne pije vode: opravdavajući svoju agresiju, Putin se u više navrata pozvao na kosovski presedan.
“We the people of…”
Savremene države, nakon 1789. godine i Francuske i Američke revolucije, svoj legitimitet ne izvode iz istorije, već iz sasvim drugih osnova. Te države postuliraju građanina kao nosioca suverenosti. Otuda slijedi: samo građani date države mogu odlučivati o njenoj sudbini. To je ono što se u teoriji zove “ugovorno porijeklo države”: građani međusobno ili preko delegiranih predstavnika na ustavotvornoj skupštini “ugovaraju” datu državu. Ustav je shvaćen kao “društveni ugovor” kojim se država uspostavlja. Mi smo tako u Dejtonu “ugovorili” Ustav BiH, tj. uspostavili sadašnju BH kao državu.
Istorija i kultura koje su tome prethodile imaju, naravno, značaj, u smislu da su osnovne motivacije da neko pristane ili ne na datu državu. Ali suštinski, da li će država postati i postojati, ne zavisi od “istorijske dubine”, već od volje građana da prihvate datu državu u momentu ustavotvorne skupštine. Zato svi ustavi savremenih država počinju sa varijacijom prve rečenice Američkog ustava: “We the people of the United States…”. Ili, u slučaju BiH: “Bošnjaci, Hrvati i Srbi, kao konstitutivni narodi (u zajednici s ostalima), i građani Bosne i Hercegovine ovim utvrđuju Ustav Bosne i Hercegovine”. To nam eksplicitno iskazuje genezu BiH. I očito je da je ta geneza neovisna o “istorijskoj dubini” BiH: mogu u Sarajevu napraviti koliko god hoće spomenika Tvrtku, izdati tomove knjiga kojima dokazuju da su Bošnjaci/Bosanci potomci Bogumila i starosjedioci na ovoj teritoriji i slično. Mogu Srbi koliko hoće dokazivati da su oni ovdje prvi došli i da su svi ostali nastali od Srba. No, to su sve politički irelevantne stvari: ono što je relevantno je saglasnost (iz ovih ili onih razloga data) svih nas u Dejtonu na postojeću BiH. Umjesto da preuzimamo putinističke besmislice i dokazujemo ko ima tapiju na BiH (kao što sad već očito ludi Putin “dokazuje” tapiju na dijelove Ukrajine), mnogo bolje bi bilo da se zapitamo zašto sve više građana emigrira iz ove države – tj. “povlači pristanak” na istu.