Foto: Portal Novosti
Vaša izložba “Kentaurski crteži” otvara se u ponedjeljak, 11. rujna u Galeriji nauke i tehnike SANU u Beogradu. Opišite nam ukratko njen koncept i sadržaj.
Koncept je inspirisan šahovskom partijom koja se odigrala pre četvrt veka, kada je računarski program Deep Blue kompanije IBM porazio svetskog prvaka Garija Kasparova. Prvi put u istoriji algoritam je pobedio najboljeg šahistu. Nakon poraza, Kasparov je izmislio novu šahovsku varijantu u kojoj oba igrača koriste računare, ali sami donose konačne odluke. Ovakav šah nazvao je napredni ili kentaurski šah. Kentaurske partije izgledaju neobično, jer se često odigra potez koji nije optimalan, koji čak deluje besmisleno, ali je taktički moćan. To je šahovski dadaizam. U ovom kontradiktornom dijalektičkom šahu ne pobeđuje inteligentniji nego kreativniji. To je bilo polazište za istraživanje procesa gde ljudi i algoritmi stvaraju zajedno. Uoči izložbe, nekoliko meseci sam crtao pomoću robota i zajedno sa robotom. Zajednički rad sa pen ploterom, robotom za crtanje, biće i središte izložbe. Ona će utoliko biti i interaktivna i kolaborativa, a izložićemo i algoritamske umetničke radove koji su nastali u poslednjih nekoliko meseci. Akcenat će biti na apstraktnim linijskim crtežima, koji se mogu tumačiti i kao oblik grafičkog asemičkog pisanja.
Posebno izdvajate temu nevidljivog ljudskog rada na kojem se temelji razvoj umjetnih neuronskih mreža. Zbog čega vam je ona važna?
Za mene je ključno pitanje ljudskog rada. Kada govorimo o AI tehnologijama, priznaje se rad programera i matematičara, ali ne i rad svih koji su pisali tekstove, crtali slike, pravili muziku i uopšte stvarali podatke na kojima se treniranju veštačke neuralne mreže. Tako na kraju ispadne da je sintetisana veštačka inteligencija nekakav transcedentni um odvojen od nas. Umesto o veštačkom umu trebalo bi da govorimo o automatizovanoj kolektivnoj statistici koju je svojim radom kreiralo celo čovečanstvo. Training set za ChatGPT je čitava istorija pisane reči. Sve je to prisvojila malena ekipa IT hajduka iz Silicijumske doline. Priča o AI tehnologijama dobrim delom je priča o privatizaciji zajedničkog rada.
Prepoznajete li u tehnološkom obratu koji je donijela umjetna inteligencija priliku za promišljanje novog društvenog odnosa prema umjetničkoj proizvodnji?
Kod “Kentaurskih crteža” me zanimaju društveni odnosi, ali me zanima i intimnost rada sa mašinom. Iako već dugo radim sa mašinama i po prvom obrazovanju sam informatičar, i ja osećam neku vrstu unutrašnje kontradikcije ili nelagode. S jedne strane, ove tehnologije me fasciniraju i vidim potencijal u njima. S druge strane, one me nerviraju, često me sputavaju, čine me aksioznim. Nisam siguran da do kraja razumem ovu kontradikciju u sebi. Ima u “Glembajevima” onaj red kojeg bih se često setio dok sam crtao, pisao i programirao za izložbu: “I eto, to je moje unutarnje protuslovlje: mjesto da sam matematičar, ja slikam. S tim raskolom u sebi, što može čovjek postići više od diletantizma?”