Budžeti svih nivoa Bosne i Hercegovine, uključujući i opštine i gradove, se dominantno pune zahvaljujući prihodima od indirektnih poreza, u što se ubraja porez na dodanu vrijednost, akcize i carine.
Prema podacima Uprave za indirektno oporezivanje BiH (UIO),
ukupni neto prihodi od indirektnih poreza u 2015. godini iznosili su više od 5.2 milijarde KM od čega je 750 miliona KM izdvojeno za finansiranje BiH institucija dok je ostatak od 4.5 milijardi KM raspoređen entitetima i Brčko Distriktu.
Po tom osnovu Republici Srpskoj je pripalo 1.4 milijarde KM, što je najviše otkad je uveden porez na dodatu vrijednost.
Usprkos rastu prihoda od indirektnih poreza, dio kolača koji pripada opštinama i gradovima u Republici Srpskoj danas je u apsolutnom iznosu isti kao i 2007. godine (oko 290 miliona KM).
Razlog zbog čega je to tako leži u činjenici da je istovremeno sa rastom prihoda od indirektnih poreza rastao i spoljni dug BiH i entiteta, te su rastuće obaveze po osnovu finansiranja spoljnog duga, u skladu sa utvrđenim sistemom i načinom raspodjele, „pojele“ znatan dio kolača koji se raspodjeljuje entitetima i lokalnim zajednicama, navodi se u studiji ” Godine vraćanje tuđih dugova” koji je objavio Centar za istraživanje i studije GEA.
Ono što je najproblematičije u svemu ovome jeste činjenica da od većine zaduženja Republike Srpske lokalne zajednice nemaju ama baš nikakve koristi ( kao napr. kredit od Međunarodnog monetarnog fonda), jer takvi krediti služe za pokrivanje tekuće budžetske potrošnje.
Drugim riječima, lokalne zajednice snose ogroman teret zbog zaduženja Republike Srpske,i BiH, i “grcaju” zbog finansiranja rata za takve kreditne obaveze.
U strukturi republičkog budžeta prihodi od indirektnih poreza su u 2015. godini učestvovali sa 66% od ukupnih budžetskih prihoda, dok su u budžetima opština i gradova učestvovali u prosjeku između 50% i 60% svih poreskih i neporeskih prihoda (u pojedinim opštinama kao što su Nevesinje, Donji Žabar, Foča sa više od 70%).
Samim tim, od prihoda prikupljenih od indirektnih poreza u najvećoj mjeri zavisi i mogućnost izvršenja budžeta kao cjeline, bilo da se radi o budžetu entiteta ili budžetu jedinica lokalne samouprave.
Suočene sa smanjenjem budžetskih prihoda u proteklom periodu, lokalne zajednice su, u najvećem broju slučajeva, posezale za kratkoročnim mjerama i prilagođavale svoju budžetsku potrošnju na račun izdataka za investicije, održavanje, subvencije, grantove i doznake. Ograničenja na ovim budžetskim stavkama direktno su se odrazila na obim i kvalitet javnih usluga pa se može reći da su teret rastućeg spoljnog duga građani u mnogim lokalnim zajednicama već osjetili na svojoj koži.
Jednostavnijim rječnikom govoreći, nije bilo više razvojnih projekata u lokalnim zajednicama, jer se moraju novci vraćati “budžetskim” guzicama i servisiranju obaveza po raznim kreditima.
Loša vijest je da će sve obaveze rasti. Već u 2017. godini njihov iznos biće znatno veći od ukupnog iznosa koji se gradovima i opštinama redistribuira na osnovu prikupljenih indirektnih poreza.
Udio spoljnog duga Republike Srpske je u strukturi udjela ukupnih prihoda od indirektnih poreza koji pripadaju RS 2007. i 2008. godine bio u visini od 7%, zatim 8% u 2009., 9% u 2010. i 2011. godini, a nakon toga se bilježi intenzivniji porast iznosa godišnje otplate. U 2012. godini udio spoljnog duga RS u strukturi ukupnih prihoda od indirektnih poreza koji pripadaju RS porastao je na 12%, dok ovaj procenat dostiže čak 18% u 2013. i 2014. godini.
S druge strane, ako se pogleda učešće u strukturi spoljnog duga, podaci za period 2011-2014 godine pokazuju da je učešće spoljnog duga lokalnih zajednica sa 1% poraslo na 2%, a prema projekcijama za period 2015-2017 godine ovaj rast će biti minimalan i rezultiraće i dalje niskim nivoom učešća lokalnih zajednica u strukturi stanja spoljne zaduženosti od maksimalno 3%, dok će javna preduzeća i Investiciono razvojna banke RS u 2017. godini učestvovati sa 32%, odnosno, entitetski budžet sa 65%.
Ako se posmatra udio u ukupnom iznosu obaveza za 2015. godinu onda se može uočiti da Republika Srpska trenutno ima najveće pojedinačno opterećenje po osnovu obaveza prema Međunarodnom monetarnom fondu, i to 35.9 miliona KM a nakon toga i obaveze prema drugim finansijskim organizacijama poput Svjetske banke, Evropske banke za obnovu i razvoj, Evropske investicione banke, Londonskog kluba, itd.
Nasuprot tome, direktne koristi koje su lokalne zajednice ostvarile po osnovu pojedinih zaduženja, poput kredita dobijenih od MMF-a, ni izbliza nisu proporcionalne obavezama proisteklim iz tih zaduženja, a predstavnici jedinica lokalne samouprave nisu imali ni mogućnost da učestvuju u donošenju odluka o sadržaju tih kreditnih aranžmana.
Kakav je to udar za budžete opština i gradova ilustruju primjeri iz gotovo svih lokalnih zajednica u Republici Srpskoj gdje je u pomenutom periodu došlo do značajnog smanjenja prihoda od indirektnih poreza. Ovo ima posebnu težinu ako se zna da su prihodi od indirektnih poreza dominantan izvor finansiranja lokalnih budžeta, a da za to vrijeme opštine i gradovi nisu bili u mogućnosti da kompenzuju ovaj gubitak iz drugih izvora, prije svega direktnih poreza i neporeskih prihoda.
U Gradu Banja Luka, najvećoj lokalnoj zajednici u Republici Srpskoj, budžet u proteklih pet godina ima tendenciju pada, isto kao i prihodi od indirektnih poreza.
Nažalost, smanjenje ukupnih budžetskih prihoda u lokalnim zajednicama nije pratilo adekvatno prilagođavanje budžetske potrošnje.
Samo u slučaju Grada BanjaLuke izdvajanje za investicije i održavanje je smanjeno za cijelih 45 miliona KM u odnosu na 2007. godinu, dok su rashodi za lična primanja zaposlenih ostali isti ili čak povećani!
Marko Martić iz Centra za istraživanje i studije GEA kaže za BUKU da lokalne zajdnice neće pokleknuti pred trendom rasta zbog prihoda koji se ne ostvaruju po osnovu indirektnih poreza, ali će stanovnici opština i gradova itekako osjetiti vraćanje dugova.
“Ograničenja na ovim budžetskim stavkama direktno se odnose na kvalitet
javnih usluga što građani u mnogim lokalnim zajednicama već osjećaju na
svojoj koži (nedostatak sredstava za investicije, podsticaje, infrastrukturne projekte, tekuće održavanje i sl.). U kontekstu predstojećihlokalnih izbora biće zanimljivo vidjeti šta političari mogu građanimaobećati ukoliko se ima na umu sadašnji trend spoljnog zaduživanja i ako ovakav sistem raspodjele prihoda od indirektnih poreza ostane na snazi” kaže Martić za BUKU
On dodaje kako je na snazi “maćehinski” odnos centralnih prema lokalnim vlastima (i u RS i Federaciji BiH) koji se manifestuje na način da se vodi neodgovorna politika spoljnog zaduživanja i da se njen teret prevaljuje na budžete gradova i opština dok su, primjera radi, budžeti BiH institucija potpuno oslobođeni ovog tereta.
“To, dakle, otvara raspravu o načinu raspodjele prihoda od indirektnih poreza na svim nivoima ali i o održivosti aktuelne politike zaduživanja” ističe Martić za naš portal.
Sve navedeno upućuje na zaključak da je teret otplate spoljnog duga postao pretežak za lokalne zajednice u Republici Srpskoj a da konkretne posljedice smanjenja budžetskih prihoda po osnovu indirektnih poreza trpe direktno građani.
A psi laju, karavani prolaze!