Sam procenat smrtnosti ne može i ne smije da bude jedina procjena rizika od koronavirusa. Rizici virusa su nam na neki način već poznati pored smrtnih ishoda tu su i dugotrajne posljedice po pluća, kardiovaskularni sistem, bubrege, oštećenja mozga i mnoge druge posljedice koje ćemo saznavati kad prođe epidemija. Pored toga prebukiranost zdravstvenog sistema Covid-19 pacijentima je dovela do nedostatka mjesta u bolničkom liječenju za druge pacijente i smanjenog broja medicinskih radnika.
Kad uporedimo posljedice vakcina i virusa, možemo da kažemo da vakcine nemaju posljedice koje bi po svojoj ozbiljnosti mogle da se porede sa onima do kojih dovodi koronavirus (SARS-CoV-2).
Danas se postavlja pitanje koje povezuje trombozu sa adenovirusnim vakcinama koje ima loš prijem u društvu. Važno je reći da se ovaj problem javlja kod jedne osobe na svakih 100-150 000 hiljada vakcinisanih i da je mnogo manji rizik od tromboze izazvan vakcinom od rizika izazvanog virusom koji dovodi do sistemskog zgrušnjavanja krvi pri čemu dolazi do odumiranja organa.[1] Ukoliko uporedimo procenat tromboze izazvan sa adenovirusnim vakcinama sa podacima istraživanja tromboze izazvanom kontracepcijskim pilulama, pušenjem i samim virusom na million ispitanika imamo sledeći rezultat: AstraZeneca vakcina 0,0006% (6 slučajeva u 1000000 vakcinisanih); Kontracepcijske pilule 0,05-0,12% (500-1200 slučajeva u 1000000 žena); Pušenje 0,18% (1763 slučajeva u 1000000 pušača) i Covid-19 infekcija 16,5% ( 165000 u 1000000 infekcija).
Svjedoci smo takođe i mnogih praznih priča koje se odnose najviše na mRNA (informaciona ribonukleinska kiselina) vakcine kao što su izazivanje steriliteta i izmjena genetskog koda, a sa druge strane najveći broj studija je urađen na ovom tipu vakcina i pokazalo se da stvaraju visok nivo otpornosti bez značajnih nuspojava. Manje značajni neželjeni efekti koji se mogu javiti nakon vakcinacije su: temperatura, bolovi u mišićima, nesvestica, mučnina. Ove nuspojave su normalna reakcija našeg organizma koji je stimulisan vakcinom da proizvodi antijetijela.
Šta se dešava kad virus uđe u ćeliju domaćina?
Nakon zaraze, koronavirus se vezuje za naše ćelije i ulazi u njih. Kada uđe, virus oslobađa svoj RNK (ribonukleinska kiselina) molekul, koji se mješa sa našim humanim RNK molekulima. Ćelija nema selektivnost i na osnovu virusne RNK počne da proizvodi proteine i druge djelove neophodne za sastavljanje virusnih čestica. Virusne čestice dalje izgrađuju kompletne nove viruse koji se šire unutar tijela i prenose do svih organa, a disanjem, kašljenjem prelaze u okolinu gdje imaju sposobnost daljeg širenja.
Virusi imaju na raspolaganju kompletne ćelija sa svim ćelijskim organelama i na taj način se uspješno umnožavaju. Virusna RNK i virusni proteini su pomješani sa proteinima domaćina, a naše ćelije nemaju sposobnst razlikovanja i tretiraju ih kao svoje. Da bi uništio virus imunski sistem čovjeka zahtjeva određeno vrijeme čak par nedelja, takođe s obzirom da su glavna meta virusa interferoni koji su glasnici imunog sistema ovaj odgovor nekad gotovo izostane, a za to vrijeme virus nanosi štetu organizmu [2].
Kako funkcionišu vakcine protiv SARS-CoV-2 koronavirusa?
Adenovirusne vakcine (AstraZeneca, Sputnik V, Johnson&Johnson)
Genetički materijal virusa je smješten u adenovirusu koji se dobija genetskim inženjeringom. Na ovaj način virus ulazi u ćeliju, dolazi do nukleusa i ubacuje u njega samo jedan gen odnosno mali dio svog genetskog materijala. Na osnovu ovog gena ćelija dalje proizvodi molekule iRNK (informacione) koji se zajedno sa našim humanim iRNK izbacuje iz jedra u citoplazmu, a virusni gen biva uništen od strane naših enzima. Ovakva virusna iRNK se dalje prevodi (translacijom) u jedan protein koji se naziva S protein i koji ima ključnu ulogu u vezivanju virusa za ljudske ćelije. Grupa antigen vezujućih ćelija (APC) opsonizuje (najčešće) antigen i prezentuje ga dalje T pomoćnim ćelijama koje dalje mogu da aktiviraju B ćelije koje proizvode antitijela na ovaj antigen (protein) ili da djeluju kao citotoksične ćelije koje imaju sposobnost da direktno unište inficiranu ćeliju. Na ovaj način organizam pravi antitijela specifična na S protein i kad dođe do infekcije virusom antitijela će prepoznati ovaj protein i uništiće ga [3].
RNK vakcine (Pfizer-BioNTek, Moderna)
Ono što je jedna od glavnih prednosti ovog tipa vakcina jeste to što imaju najmanje pomoćnih suptanci (samo masti, voda, soli i iRNK molekul). iRNK koja nosi šifru za sintezu S proteina se u naše tijelo unosi u obliku masnih kapljica koje imaju za ulogu da štite molekul RNK. Neke od naših ćelija će uhvatiti te kapljice i unjeti ih u sebe.
Iz kapljica se u ćeliju oslobađaju molekuli stabilizovane iRNK, koji se mešaju sa domaćim iRNK naših ćelija. Ovakva virusna iRNK se dalje prevodi (translacijom) u S protein na osnovu kojeg će organizam proizvesti specifična antitijela po već opisanom procesu kod adenovirusnih vakcina [4,5].
Stare tehnologije: inaktivisan virus (Sinovac, Sinopharm) i rekombinantni proteini (Novavax)
Virus se uzgoji vještački u ćelijskoj kulturi, a zatim se deaktivira (doda se supstanca ili visoka temperatura koja uništi njegovu iRNK i onemogući njegovo infektivno dejstvo, ali ostane nedirnuta površina virusa). U vakcinu se dodaju i adjuvansi pomoćne supstance koje imaju za cilj da omoguće sporije slobađanje virusa i da ga zaštite od naših enzima. Ovo je jedna stara dobro izučena tehnika koju odlikuje teška i spora proizvodnja. S obzirom da je virus inaktivisan svaka osoba će razviti otpornost na drugačiji način jer će reagovati sa različitim epitopima virusa. Ovakav tip vakcina odlikuje uglavnom niska efikasnost i često je potrebno primiti više doza.
Rekombinantni proteini: Tehnikom rekombinacije se proizvede samo jedan protein iz ciljnog virusa (u ovom slučaju S protein ). Zatim se ovaj protein unese u tijelo zajedno sa adjuvansima i imunski sistem prepoznaje ovaj protein kao strano tijelo (antigen) i pravi antitijela, što omogućava brzo prepoznavanje i borbu protiv stvarnog virusa koji nosi iste te proteine na svojoj površini. Mana je što ovakve vakcine često proizvode slabiji imunitet koji brže nestaje [6,7].
S obzirom da je organizmu je potrebno vrijeme da proizvede zaštitu od virusa. Odmah nakon vakcinacije nismo automatski zaštićeni! Potrebne su dvije nedelje nakon prve doze da bi se razvila čak i djelimična otpornost. Puna otpornost koju nudi vakcina razvija se dvije nedelje nakon što se primi druga doza. Pored toga nijedna vakcina nije 100% efikasna i često je nekim ljudima potrebno više doza tako da je pridržavanje epidemioloških mjera krajnje neophodno
Reference:
1. European Medicines Agency. 2021. AstraZeneca’s COVID-19 vaccine: EMA finds possible link to very rare cases of unusual blood clots with low platelets - European Medicines Agency. [online] Available at: < https://www.ema.europa.eu/en/news/astrazenecas-covid-19-vaccine-ema-finds-possible-link-very-rare-cases-unusual-blood-clots-low-blood
2. Nature.com. 2021. A SARS-CoV-2 protein interaction map reveals targets for drug repurposing | Nature. [online] Available at: < https://www.nature.com/articles/s41586-020-2286-9
3. Anon, 2021. How the Oxford-AstraZeneca covid-19 vaccine was made. BMJ (Online), 372, p.n86.
Available at: < https://www.bmj.com/content/372/bmj.n86.full
4. Taylor & Francis. 2021. Mechanism of action of mRNA-based vaccines. [online] Available at:
< https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/14760584.2017.1355245
5. Bettini, E. and Locci, M., 2021. SARS-CoV-2 mRNA Vaccines: Immunological Mechanism and Beyond. Available at: https://www.mdpi.com/2076-393X/9/2/147
6. Baraniuk, C., 2021. What do we know about China’s covid-19 vaccines?. BMJ, p.n912. Available at: https://www.bmj.com/content/373/bmj.n912.full
7. Cohen, J., 2021. Two new vaccines deliver good and bad news for the pandemic. Available at: https://science.sciencemag.org/content/371/6529/548.summary
autorka je diplomirana biohemičarka
