U BiH i njenom okruženju postoji samo jedan književni jezik,
a on se zove SRPSKOHRVATSKI JEZIK
OD BENAVLJENJA I SMEJURIJA NAROD NEMA ''HASNE''
Dok su razlike u religiji i političkim ambicijama u poslednja dva veka u odnosima između Srba i Hrvata uglavnom proizvodile obostrana sumnjičenja, razdore i sukobe, dotle su srpski i hrvatski nacionalizam na kulturnom planu naizmenično imali periode međusobnih zbližavanja i udaljavanja. Sa kulturnim zbližavanjem se počelo još u prvoj polovini 19.veka u sklopu delatnosti vezane za prihvatanje narodnog jezika, sa štokavskim dijalektom, na pretežno srpskoj etničkoj podlozi, kao zajedničkog književnog jezika za oba ova naroda i sve ostale sa štokavskog govornog područja, kao i još neke koji su (na prostorima Hrvatske i Dalmacije) tada odlučili da taj dijalekat pri’vate kao osnovu za svoj kniževni jezik. U tome se uspelo, ali uz dosta otpora na svim stranama, pri čemu je najžešći bio otpor kod sveštenstva i dela srpske inteligencije. Međutim, priličan napor napredne inteligencije na svim stranama da se ne posustane u savremenim zahtevima, koji su od epohalnog značaja za dalji život ljudi na tim prosotrima, urodio je plodom u obliku stvaranja zajedničkog književnog jezika. Odlučujući doprinos u radu na reformi jezika i pisma dali su neki istaknuti pojedinci pre svega Vuk Karadžić sa srpske strane kao ključna ličnost u ovoj reformikod Srba, zatim Ljudevit Gaj sa hrvatske strane, a kod Hrvata, mada su veći deo priče oko ove reforme već bili pripremili neki njihovi prethodnici, među kojima je najistaknutiji bio Savo Mrkalj, Srbin iz tadašnje Vojne krajine na području Hrvatske. U celom ovom poslu istaknutu ulogu je odigrala i austrijska politika koja iz svojih razloga podržala i pomogla ovu reformu kod većeg dela južnoslovenskih naroda, kao jednog od načina, u cilju njihovog udaljavanja od Rusije, i ribližavanja Austriji i celokupnoj zapadnoj cililizaciji.
Postojanje zajedničkog književnog jezika je od ključnog značaja za mogućnost komunikacije i saradnje na poslovnom i svakom drugom planu između ljudi kao pojedinaca, nezavisno od njihove etničko-verske pripadnosti, zatim raznoraznih institucija i ogranizacija, a u krajnjem slučaju i samih država i nacija, sa celokupnog govornog prostora na tom jeziku. I umesto da se to čuva, obogaćuje i dalje razvija, zbog raznoraznih uskih interesa i gluposti od tog jezika se pravi komedija sa žalosnim sekvencama, i još žalosnijim posledicama po ljude i njihovo pravo da se slobodno služe jezikom kojim govore. To se odvija na opštu štetu naroda i građana iz svih država sa tog govornog područja, na kojem se iz političkih razloga u poslednje dve-tri decenije glumi nekakva višejezičnost. Time politika ništa dobro ne postiže. Od benavljenja i smejurija narod nema ''hasne''. Na ovim prostorima obest i ludost kao da ne znaju za granice i obzire, jer politika svojim preteranim i neumesnim uplitanjem tamo gde joj nije ni mesto samo pokazuje koliko je i na ovom planu kratkovida i nakaradna. Umesto da se koncentriše na rešavanje pitanja koja su od egzistencijalnog značaja za život naroda i građana, jer je njihov standard osnovno merilo vrednosti svake države i nacije, kojima ljudi pripadaju, politika se na ovim prostorima tradicionalno više zaokuplja stvarima koje su zasnovane na uskim interesima vladajućih oligarhija, pa se tako i u ovom slučaju upušta i u teranje sprdnje sa zdravim razumom, s obzirom da više niko i ne zna koliko se izmišljenih naziva koristi za ovdašnji kniževni jezik, a i koliko će ih se tek još izmisliti, ako se bitnije ne promeni karakter ovih politika. Osim veštačkih naziva, izmišljaju se i kojekakve rogobatne reči da bi se što više udaljile različite varijante ovog jezika, čije postojanje nije sporno, i tako stekao privid da se tu ne radi o jednom nego o više jezika, iako je strancima i svakom ovdašnjem malo upućenijem čoveku jasno da je u lingvističkom smislu, to jedan te isti i zajednički – srpskohrvatski – književni jezik, doduše, sa nekoliko policentričnih varijanti. Ovaj naziv je u jezičkom smislu sveobuhvatan za područje na kojem se govori štokavskim dijalektom, i bez bilo kakvog je uticaja na broj i položaj država i nacija na tim prostorima, jer je to stvar političkih procesa. Dakle, pomenuti naziv je najprirodniji, najprikladniji i najtrajniji u odnosu na sve ostale bivše i aktuelne nazive za zajednički jezik kojim se govori u Srbiji, Hrvatskoj, BiH i Crnoj Gori, dok su svi ostali nazivi bili i još su izraz nepotrebne i za sve štetne politizacije jezika, čime se ništa pozitivno nije postiglo, niti može postići na planu jezika i njegove upotrebe kod bilo kog naroda pojedinačno. Naprotiv, zbog uskih interesa pravi se opšta šteta, što je samo jedna od manifestacija neodgovornosti vladajućih i nekih ''znanstvenih'' struktura, u vezi nečega što nije ničija posebna svojina, već je zajedničko dobro svih koji se služe tim jezikom.
I dok je u savremenom svetu priča oko naziva za jezike odavno već završena, na ovdašnjim je prostorima u poslednjih pola veka, zahvaljujući proizvodnji nacionalizma i u oblasti jezičke politike, kako je vreme odmicalo, situacija postajala sve komlikovanija. A komplikacije su počele sa svojevremenim donošenjem Deklaracije o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika iz 1967.g., od strane predstavnika najistaknutijih kulturnih i naučnih institucija i nekih poznatih intelektualaca u Hrvatskoj, kojom je kod Hrvata promovisan veštački jezički separatizam u odnosu na zajednički jezik. Svoj doprinos ovom komplikovanju dali su i neki srpski jezikoslovci i intelektualci svojatanjem zajedničkog kao isključivo srpskog izvornog jezika, što su neki u vreme opšteg razmaha nacionalizma, uzeli kao osnovu za tezu da su i ''srpske međe'' sve do tamo gde se tim jezikom izvorno govori. Ovakvo rezonovanje je podstaklo druge (pre svega Bošnjake i Crnogorce) da i oni krenu hrvatskim stopama u smislu promovisanja sopstvenog jezičkog separatizma. I kako sada stvari stoje, neizvesno je ko se sve može još na taj korak odlučiti, iako je u celoj toj priči više materijala za smejanje i plakanje, nego što to ima veze sa realnim potrebama i pravima svakog naroda da zna kako mu se zove jezik i da može s njim da se slobodno služi.
Nesporazumi oko jezika su pojačani u godinama pred raspad Jugoslavije i tokom ratova koji su pratili taj proces, a nastavljeni u potonjim dešavanjima. Sada svaka strana radi šta hoće bez bilo kakvog usaglašavanja sa drugima, iako se i sada u Srbiji, Hrvatskoj, BiH i Crnoj Gori, kao pre 50, 100 i 150 godina, još uvek govori istim književnim jezikom, s malim izgledima da politika koliko god se napinjala može tu bilo šta bitno da promeni. Evidentan je nedostatak sluha za realne potrebe ljudi i društva, odnosno za uspostavljanje stabilnih rešenja po pitanju naziva za jezik i njegove upotrebe koja bi bila zasnovana na naučnim pogledima i zdravorazumskim rezonima. Očito je da su intelektualno-političke elite preko nacionalizma i u ovoj sferi, kao i mnogo šta drugo, neke bitne stvari izokrenule i prilagodile svojim uskim interesima. To je učinjeno da bi one i na ovaj način neprestano jačale svoju poziciju unutar sopstvene nacije, ali i da se ponešto zaradi kroz dodatne poslove u vezi navikavanja naroda na kojekakve jezičke novotarije, što je u stvari samo još jedan oblik zavođenja sopstvenog stanovništva, kroz zloupotrebu prava na jezik kojim se govori i piše. Tim se pravom i ovde manipuliše na etničko-verskoj osnovi, u ime uskih političkih i materijalnih interesa grupa i pojedinaca iz vladajućih struktura. Jer, po logici takve pameti, neophodno da se ljudi i njihove zajednice sa ovdašnjih prostora, pored ostalog i preko jezika, konstantno što više međusobno udaljavaju i sukobljavaju, u svom beskonačnom usitnjavanju i razgraničavanju, kako bi se nad njima moglo lakše vladati, iako je opštepoznata stvar da je osnovna svrha svakog jezika da podstiče i razvija komunikaciju kod onih koji se njime služe, i da on kao takav doprinosi njihovom boljem sporazumevanju, razumevanju i većem zbližavanju.
Ovaj cirkus oko naziva, a delom i upotrebe, za književni jezik trenutno je najaktuelniji i najtragikomičniji u BiH, gde iako znamo da svi koji žive u toj zemlji govore istim jezikom, činjenica je da se elite ne žele da dogovore oko njegovog naziva. Politika tako b-h narode i građane, mimo njihove volje i namere, pretvara u ''poliglote'', koji navodno znaju po nekoliko jezika, ali u praksi, zbog ''časti'' i ''ponosa'', koriste isključivo ''svoj'', pri čemu, osim što ne žele da se služe ostalim ''domaćim jezicima'', mnogi se momentalno unervoze čim primete da se u njihovoj blizini govori ''onim'' drugim, trećim, četvrtim i ko zna sve kojim od tih ''silnih jezika''. Tako ljudi i bez sopstvenog traženja dobijaju ''zvanje'' koje im niko ne priznaje, a verovatno ga ni oni sami ne žele, pošto im razlike oko naziva za jezik i nekih upotrebnih reči uglavnom služe za međusobna zasmejavanja, nove konflikte i još veća udaljavanja. I ta će priča po svoj prilici potrajati, a nešto određenije o tome verovatno će pokazati i predstojeći popis stanovništva u toj zemlji, а još više buduća jezička politika na tim prostorima.
Stvar je građana i naroda BiH kako će imenovati jezik kojim govore, i tu im se niko neće i ne treba da meša. Ipak, kada je reč o nazivu srpskohrvatski jezik, nadajmo se da će se on ''kadli-tadli'' ponovo reafirmisati kao oznaka za službeni jezik na svom celokupnom govornom području, a verovatno najpre u BiH. Do toga bi moglo doći, ali tek kad se ova zemlja (ako uopšte preživi tekuća previranja) bude oslobodila problema koje proizvodi politika opterećena nacionalizmom. Ovo iz razloga što je pomenuti naziv (srpskohrvatski jezik) upravo na području BiH i najpotrebniji kao oznaka za jezik kojim se govori, pa da se preko takvog zajedništva podstaknu integracioni procesi u društvu, ali da to bude na razumnoj i legitimnoj osnovi, s obzirom da je ono već skoro 25 godina inficirano nacionalizmom i kao takvo u mnogo čemu praktično zablokirano i podeljeno na tri nepomirljiva tabora.
Dana 19. IX 2013.g. Zoran Kovačević
