Tendencija 21-og veka je ta da je politika postala prilično sveobuhvatna. Zadire u sve i najsitnije pore ljudske aktivnosti(medju njima čak i neke u kojima nema mesta), ali u svakom slučaju to je postala svakodnevna pojava. Političke konotacije u sportu se počinju pojavljivati za vreme Hladnog rata između USA i CCCP-a. Tada pobeda jedne sportske reprezentacije nije predstavljala samo sportsku pobedu već nadmoć jednog bloka nad drugim.
Rivalstva između klubova pored geografske od 70-ih godina prošlog veka počinje da dobija ideološku osnovu u nekim slučajevima. Kao što sam već rekao politika je pronašla put kroz sve pore čovekove svakodnevnice, pa je tako našla i put na navijačke tribine. Iako je dosta navijačkih grupa apolitično ipak veliki broj njih obeležjima, koreografijom, skandiranjima i generalnim ponašanjem jasno daje do znanja svoju političku pripadnost. Pošto su najvijačke grupe(ULTRAS) u velikom broju slučajeva ekstremne tako su ekstremni i po pitanju ideologije koju načelno zastupljaju. Ta dva ekstrema su anarhističke i komunističke grupe sa jedne strane (far left) a nacističke i fašističke sa druge strane(far right). Ekstremne navijačke grupe su zastupljene u većini evropskih (i u nekim vanevropskom takođe) državama. Mene je lično (a nadam se i vas) oduvek zanimala politička pripadnost navijačkih grupa, jer jednostavno daje predstavu o situaciji na tribinama, a u slučaju da zapravo idete na utakmice ideju koliko treba da budete oprezni na pojedinim utakmicama (komunistička obeležja na utakmici Lazio-a bi vam zagarantovala makar kraći boravak u bolnici, kao recimo i fašistička obeležja na utakmici Livorno-a) . Pošto ova tema zahteva malo detaljnije zalaženje u srž stvari nemoguće je da se sve to uradi u jednom članku, tako da ću o ovome pisati u više navrata. Prvi na listi su ostrvljani.
Pošto je kolevka fudbala, a i organizovanog navijanja Engleska logično je da krenemo od njihovih navijača. Iako su (pogotovo 80-ih) imali veoma veliki broj incidenata (Hejsel izmedju ostalog) navijačke grupe su uglavnom bile apolitične. Međutim i pored toga na utakmicama mnogih klubova su se učestalo pojavljala rasistička skandiranja. Tu su najekstremniji bili navijači Millwall-a koji iako je uglavnom u nižim ligama ima veliku podršku (mahom od navijača iz siromašnih delova Londona). Takvo ponašanje posebno dolazi do izražaja kada se igra protiv Totenham-a koji važi za najjevrejskiji klub na Ostrvu pa se mogu čuti antisemitistička skandiranja. Iz redova njihovih navijača je BNP (British national party) vrbovala svoje simpatizere. Zanimljivo da imaju i anti-fašističku grupaciju koja je deo organizacije Casuals United against fashism(zajedno sa navijačima premijerligaških klubova Chelsea, West Ham, Aston Villa i MAN. Utd). Jedan od najvećih rivala Millwall-a Chelsea i njihovi navijači imaju istoriju rasističkih i antisemitističkih uvreda i povezanosti sa BNP(njihova poznata grupa iz 80-ih Headhunters-i). To je bilo aktuelno pogotovo 80-ih međutim posle eskalacije nasilja i incidenata između navijača donošenjem zakona o sportu i drakonskim kaznama za počinioce tih dela incidenti su u velikoj meri smanjeni i svedeni na manje više individualne ispade pojedinaca ili manjih grupica(poslednji u tim primerima je bilo antisemitističko skandiranje pojedinaca menadžeru Chelsea-ja Avram-u Grant-u 2007-e god.). Navijači nižerazrednog Luton town-a (Luton town MIG’s) imaju istoriju napada na azijate i muslimane iz tog grada a imaju povezanost sa EDL-om (English defence league) koja je ekstremno monarhistička i anti-emigrantski nastrojena. U meču protif Cardiff City-ja su 2000-e godine zapalili Velšku zastavu. I pored relativno male brojnosti (imaju ispod 100 članova) policiji širom Britanije su zadnjih 30 godina zadavali velike probleme. Desničarski ispadi nisu rezervisani samo za navijače. 1996-e godine australijski golman hrvatskog porekla Mark Bosnich je provocirao navijače Tottenham-a sa dva prsta iznad usne koja su trebala da predstavljaju Hitlerove brkove. FA (Football asociation) ga je zbog tog ispada kaznila sa 1000 funti. Druga strana medalje je Liverpool. Poznati su po podršci radnicima i štrajkačima (generalno su sindikalci) i poznati po tome sto bojkotuju The Sun (kao i njihovi gradski rivali Everton). Čak je igrač Liverpool-a Robbie Fowler jednom prilikom proslave gola skinuo dres ispod kojeg je nosio majicu na kojoj je pisalo „Podrška za lučke radnike“. Iako običaj da nose levičarska obeležja (makar ne organizovano) kod navijača Liverpool-a se to ponekad i dešava(kada su bili aktuelni protesti protiv novih vlasnika navijači su se slikali sa transparentom na kojem su bila lica poznatih komunista i natpis protiv rasizma i protiv američkih vlasnika kluba, paljenje američke zastave kao i pokušaji da se klub stavi u vlasništvo navijača). Veoma je zanimljiv primer nižerazrednog kluba United of Mancherster. Taj klub su 2005-e godine osnovali navijači Manchester United-a koji su bili nezadovoljni zbog toga sto su američki milioneri (Joel i Avram Glazer) preuzeli većinsko vlasništvo u klubu. Odlučili su da osnuju svoj klub od donacija koje su date od strane navijača. Pošto su uspeli da prikupe oko 100 hiljada funti i zvanično su osnovali klub koji je za ovih 6 godina postojanja iz desete uspeo da dodje do sedme lige Engleske. U statutu kluba stoji da klub mora da ostane neprofitna ogranizacija čiji su vlasnici navijači kluba. Jedan od transparenata koji nose na utakmice na sebi ima slogan „Football for the working class“ (Fudbal za radničku klasu). Navijači još jednog nižerazrednog kluba Telford United-a su pokazali svoje političko opredeljenje transparentima na kojima je pisalo “EDL not welcome here. Bucks against racism” (EDL nije ovde dobrodošao. Baksi protiv rasizma)
Škotska je u svetu fudbala poznata po rivalstvu između Ranger-a i Celtic-a. Iako su oni prevashodno ljuti rivali po verskoj osnovi (Celtic je klub katolika a Rangers protestanata) oni se sukobljavaju i po ideooskoj osnovi. Navijači Celtic-a Green Brigade su zauzeli jasan antifašistički i antirasistički stav. Oni su članovi ALERT-e (udruženja antifa navijačkih grupa) Takođe su iskazali nezadovoljstvo politikom Velike Britanije u pogledu intervencija u Afganistani i Iraku sa transparentom na kojem je pisalo „Your deeds would shame all the devils in hell.”(Vaša dela bi postidela sve đavlole u paklu). Pobratimljeni sa navijačima St. Pauli-ja iz Nemačke i AEK-a iz Grčke koji su otvoreno komunistički(ali o njima kasnije). Međutim nažalost i na utakicama Celtic-a su postojala rasistička prozivanja od strane pojedinaca. Tako je Sean Smith (19) “uhvaćen od strane fotografa kako vređa igrača Rangers-a El Hadji Diouf-a. Brzo je pronađen i kažnjen sa zabranom ulaska na stadione u Škotskoj na 5 godina. Sa druge strane navijači Rangers-a sebe smatraju britanskim lojalistima. U samom klubu je vladao običaj da za njih ne igraju katolici. Prvi katolik je za njih zaigrao tek krajem 80-ih godina ( Moe Johnston) a u ranojoj istoriji klub je bio povezan sa masonima. Na njihovim utakmicama zabeleženo rasističko skandiranje (iako u samom klubu ima tamnoputih igrača) pa čak i prema svojim igračima (američki reprezentativac Maurice Edu je bio žrtva rasističkih uvreda od strane svojih navijača) i visoko podizanje desne ruke(slično Hitlerovom salutiranju). Nažalost čak i u upravi kluba je bilo incidenata te vrste. 1999-e je podpredsednik kluba Donald Findly morao da podnese ostavku jer se pojavio snimak na kojem peva neprikladne pesme. Tek u zadnjih 10 godina uprava Rangers-a se pojačano trudi da eliminiše takvo ponašanje na tribinama i generalno u bilo kojoj vezi sa klubom. Od manjih klubova među navijačima Hamilton Academical-a je veoma veliki broj ekstremno desničarskih simpatizera (white nationalists). Isto može da se kaže i za navijače Aerdrie United-a (Section B). Oni su po političkom opredeljenu lojalisti (po toj liniji su u prijateljskim odnosima sa navijačima Rangers-a) Na manjoj razmeri od rivalstva Celtic-a i Rangers-a je rivalstvo Kilmarnock-a i Hearts-a. Kilmarnock je većinski katolički dok je Hearts većinski protestantski klub tako da je bilo u proslosti (pogotovo 90-ih dosta sukoba na toj relaciji). Jedna od najvećih organizovanih navijačkih tuča u Škotskoj se dogodila 1996-e za vreme evropskog prvenstva. Sa jedne strane su se okupili navijači Celtic-a, Kilmarnock-a, Dundee United-a, Motherwill-a. Partick Thistle-a, St. Mirren-a i Aberdeen-a sa jedne a Rangers-a , Airdrie-a, Chelsea-ja i Milwall-a sa druge. U tom sukobu je očito da je po sredi bio sektarijanizam (lojalisti protiv onih koji podrzavaju irske doseljenike). Krajem 90-ih navijači nekoliko škotskih klubova se ujedinilo u jednu grupu koju su nazvali SNF (Scottish National Firm). Ta navijačka koalicija je bila finansirana i na druge načine pomagana od strane BNP-a. Ipak ta organizacija ubrzo se raspala usled unutrašnjih nesuglasica.
Što se tiče irskog ostrva u Severnoj Irskoj i tu ima problema sa navijačima. Navijači Glentoran-a jednog od najvećih klubova su na utakmici protiv Linfield-a na rasnoj osnovi vređali portugalskog igraca mozambikanskog porekla Miguel-a Chines-a tako što sun a teren počeli da bacaju banana kada je on izlazio iz igre. Uprava kluba i deo navijača je osudio taj čin, međutim činjenica je da na stadionu The Oval ima veliki broj pristalica BNP-a. 2010-e godine Graeme Moore sekretar kluba navijača Glentorana je dobio pretnje od strane članova BNP-a zato što je izjavio da ne želi da navijači Glentorana budu povezani sa BNP-om i da njima nije mesto na tribinama. Protiv njega je pokrenuta online kampanja i pretnje su slate na njegov facebook profil. On je podigao glas protiv tih navijača jer klub ništa nije mogao da uradi po tom pitanju jer su članovi BNP-a “vrebali” potencijalne pristalice van stadiona i pokušavali da pridobiju njihovu podršku I eventualno članstvo. Navijači Glentoran-a su takođe lojalisti, tako da se na njihovim utakmicama uvek mogu primetiti britanska i engleska zastava. I Linfield ima istoriju anti-katoličke politike, ali ruku na srce to je uglavnom vezano za period pre 40-ak godina. To je posledica lokacije stadiona koji se nalazi u delu Belfast-a koji nije bas prijateljski raspoložen prema katolicima. Uprava kluba je međutim uradila dobar posao i vremenom se situacija okrenula(čak su 2006-e od predsednika UEFA-e Sepp-a Blater-a dobili pohvalu na anti-rasističkoj politici koju vode u tom klubu) Takođe su i pomagali nekim klubovima za koje tradicionalno navijaju katolici iz Belfasta. Definitivno levo orijentisani su navijači Cliftonville-a koji imaju u statute zabranu sektarijanizma ili rasizma. Ovo je citat sa njihovog sajta “Cliftonville football club is an equal opportunities club and will not therefore tolerate any for of sectarianism or racially offensive behaviour or chanting” Njihovi navijači se takođe mole da ako primate rasističko ponašanje na tribinama to odmah prijave.
U slučaju Irske politika na tribinama nije preterano zastupljena. To može verovatno da se pripiše ne baš visokom nivou fudbala u tim državama zbog kojeg broj navijača na utakmicama klubova retko prelazi 10 hiljada. Ipak bez nekih netipičnosti nisu ni njihovi klubovi. Shamrock Rovers je klub koji je 70-ih imao čak i do 20 hiljada navijača na utakmicama, međutim vremenom je broj počeo da se osipa. Klub je krajem 90-ih i početkom novog milenijuma čak i upao u finansijske probleme. Tada je vlasništvo nad klubom preuzelo 400 navijača koji su isplatili dugove kluba i na kraju i postali vlasnici. Njihova navijačka grupa se zove SRFC Ultras i politički su blagi levičari (umereni socijalisti) Učestvuju u akciji Celtic people against racism (Keltski narod protiv rasizma)Veoma sličnu priču ima i Cork City. To je još jedan klub u vlasništvu navijača, a na utakmicama imaju transparente No moderno calco (slogan italijanskih antikapitalističkih grupa navijača koje se protive modernizaciji fudbala tj. Velikog kapitala koji ulazi u klubove) i slike Che Guevara-e.
Derry City takođe ima levo orijentisane navijače čiji je predsednik John Hume (dobitnik Nobelove nagrade za mir, kao i bivši predsednik Laburističke i Socijal-demokratske partije u Irskoj). Njihovi navijači su levičari i na tribinama se uvek nalazi slika Che Guevare(sa crveno-belim salom tj.bojama kluba) i petokrake. Desničarski orijentisanih navijačkih grupa u Irskoj nema, a i generalno ekstremna desnica je tu gotovo nepostojeća.
Ekipe iz Velsa koje se takmice u velškoj ligi nisu ni politički nastrojene niti imaju veliki broj organizovanih navijača (sličan problem kao i irske ekipe), međutim Cardiff city i Swansea koji se takmiče u engleskim ligama ipak imaju određene političke afilacije. Soul crew je navijačka grupa koja je dominirala na tribini Cardiff-a od 80-ih pa do ranih 2000-ih ima veze sa EDL-om(jedan od osnivača EDL-a je bio član Soul Crew-a). Ipak imaju i levo orijentisane navijače antifašističkih shvatanja. Generalno ipak govorimo o nedovoljnom broju pojedinaca da bi se mogla čitavoj navijačkoj grupi staviti etiketa fašista ili anti-fašista jer ipak najveći broj njihovih navijača je apolitičan i smatra da politika nema šta da traži na njihovom stadionu. Njihovi rivali Swansea su prilično desno orijentisani (EDL i BNP regrutuju članove iz njihovih redova), a takođe se mogu čuti i anti IRA pesme na njihovom stadionu(većinski su lojalisti pa se na tribinama mogu naći britanske zastave). Isto kao u slučaju sa Cardiff-om ima i levo orijentisanih navijača. Swansea City supporters trust je 2004 izdao saopštenje u kojem osuđuje pojedince koji su izazvali probleme na utakmici sa Shrewsbury-em i naziva njihovo ponasanje idiotskim. 2011-e godine na utakmici Swansea- Man. Utd. oba tima su na zagrijavanje izasla u majicama sa natpisima Show racism a red card (pokazimo rasizmu crveni karton) i klub je zamolio svoje navijače da takvo ponašanje prijave njima. Manje više identična situacija je i kod njih kao i kod njihovih rivala. Politički ekstremi su u mali broj slučajeva i svi sukobi više imaju geografsku nego političku pozadinu.
To bi bio kratak uvid u stanje na britanskim terenima i stadionima. U sledećem delu se selimo u kontinentalnu Evropu gde će pažnja biti usmerena na navijačke grupe na Iberijskom poluostrvu tj. Španiji i Portugalu. Pošto su u pitanju države koje su odrećen vremenski period bile pod fašistima (Franco i Salazar) tu ćemo naći mnogo veću političku zastupljenost na tribinama i za razliku od ostrvskih klubova gde je politika uglavnom usmerena na sukob lojalista i pro iraca ( u suštini protestanata i katolika) ovde se sukobljavaju fašisti i komunisti.
By Srđan Obarčanin