Često se u političkom životu nagađa i licitira da li je neki od političkih sistema ili režima ovakav ili onakav. Da bi se koliko toliko pojednostavilo i objektiviziralo prepoznavanje svakog od njih, ponaosob, u ovom tekstu su, za najosnovnije (totalitarizam, autokratiju i demokratiju), predstavljene njihove kratke glavne karakteristike. To je urađeno prema „sindromu šest tačaka“ za prepoznavanje totalitarnih režima definisanom od Fridriha i Bžežinskog (1963).
Totalitarizam (A) je sveobuhvatan sistem političke vlasti koji se obično uspostavlja širokom ideološkom manipulacijom i otvorenim terorom i nasiljem. Totalitarizam se i od autokratije (B), i od autoritarizma, razlikuje po tome što kroz politizaciju svakog aspekta društvenog i ličnog života traži „potpunu moć“. Autokratski i autoritarni režimi imaju, ipak, skromniji cilj – da ostvare monopol u političkoj moći, obično odstranjivanjem masa (naroda) iz političkog života. Nasuprot njima je demokratija (C), koja predstavlja oblik vladavine koji održava ravnotežu između načela ograničene vlasti i ideala narodnog pristanka.
Ovdje treba naglasiti da se pod političkim sistemom smatra mreža političkih odnosa preko kojih vlast stvara autpute kao odgovor na inpute koje prima od javnosti, dok se pod režimom smatra sistem političke vlasti koji opstaje uprkos činjenici da se (u demokratiji) vlade mijenjaju. Tako na osnovu prethodno rečenog, demokratija predstavlja politički sistem, dok su autokratija i totalitarizam režimi.
Za rangiranje (svrstavanje), nekog političkog sistema u neku od prethodno navedenih kategorija – (A) totalitarizam, (B) autokratiju ili (C) demokratiju – korišćene su sledeće karakteristike: (1) ideologija, (2) politički sistem, (3) policija, (4) mediji, (5) vojska i (6) ekonomski sistem. To izgleda ovako:
(1) Ideologija
• (1A) Postoji samo jedna zvanična ideologija (sveprisutnost zvanične ideologije kao apsolutne istine koja je legitimaciona osnova režima – totalitarna država je država u službi ideje).
• (1B) Koncepcija demokratije u autokratiji je zasnovana na ideološkoj ideji, stvorenoj autoritarnim i populističkim manipulacijama, da demokratski principi predstavljanja i većine, služe samo za legitimaciju apsolutne volje manjine, koja se, na kraju po potrebi, može da inkarnira u vođi.
• (1C) Obzirom na uvjerenje da je u demokratiji osnovno, da predstavnički sistem ide naruku vladavini naroda i da se odrede oni koje će kontrolisati vlast, prednost se daje većinskom obrascu (modelu) upravo zato što se u njemu bira polazeći od ličnosti, a ne na osnovu ideoloških mjerila.
(2) Politički sistem
• (2A) U državi postoji samo jedna masovna vladajuća partija, obično predvođena svemoćnim vođom (monopol jedne partije i njenog vođe na vlast), koji umjesto slobode nude sigurnost, a umjesto lične akcije nude akciju masa.
• (2B) Partije vrše vlast u nekom kvazi-demokratskom sistemu, u svoje ime i za svoj interes, a ne u ime i za interese naroda (otuđeno partijsko rukovodstava od članstva, što znači i oslobođeno od njegove demokratske kontrole, bez smjenjivosti i pravih izbora), i najčešće predstavljaju produženu ruku bilo nekog diktatora, bilo vojne ili političke vrhuške.
• (2C) Demokratija je primarno usmerena na obezbeđenje pravne države – političkih prava i sloboda građana, odnosno njihovog maksimalnog učešća u vršenju političke vlasti. Postoji podjela vlasti, sistem kontrole i ravnoteža političkih subjekata, redovni izbori (jedan čovjek – jedan glas), pluralizam partija i nezavisne interesne grupe koje su integralni dio političkog sistema.
(3) Policija
• (3A) Policijski sistem terora je osiona i nasilna (svemoćna „politička“ policija – glavno oruđe terora i širenja straha – totalitarna država je policijska, a ne pravna država). Tajna policija sve drži pod kontrolom.
• (3B) Osnovna razlika policije autokratskog u odnosu na policiju totalitarnog režima je da nema sistematskog i masovnog terora.
• (3C) U svim savremenim demokratijama policija stoji izvan politike i dobija strogo izvršnu ulogu, kada postaje izvršilac pravnih normi, ali je, isto tako, u svojoj djelatnosti vezana i ograničena pravnim normama i podvrgnuta pravnoj kontroli.
(4) Mediji
• (4A) Potpuni monopol i kontrola nad sredstvima masovne komunikacije, sa političkom propagandom, marševima i mitinzima organizovanim od strane vlasti.
• (4B) Kod političkih činilaca sklonih autoritarizmu je ambicija da se cjelokupan politički sistem podvrgne sopstvenoj kontroli, zarad čega se ne preza ni od prevara i najrazličitijih manipulacija medijima.
• (4C) U demokratiji građani i mediji imaju slobodu izražavanja i pravo da iznose svoja mišljenja o široko definisanim političkim pitanjima, bez opasnosti da budu kažnjeni, što uključuje i kritike funkcionera, vlade, režima, društveno-ekonomskog uređenja i vladajuće ideologije.
(5) Vojska
• (5A) Monopol i kontrola totalitarne vlasti (kroz zakone, procedure, imenovanja i dr.) nad sredstvima ratovanja (oružanom silom).
• (5B) Autokratija podržava militantno shvatanje demokratije i bodri borbeni duh, kroz naglašavanje važnosti odbrane od spoljnjeg i unutrašnjeg neprijatelja i stvaranje dotad nepostojećih formi državne administracije.
• (5C) Ideja civilnog društva, koja se u demokratiji promoviše, podrazumijeva i oslobađanje građana (civila) od većeg upliva svih vrsta “uniformisanih” (vojske).
(6) Ekonomski sistem
• (6A) Državna kontrola (državna svojina, konfiskacija privatne svojine i dr.) svih oblika privrednog života.
• (6B) Maksimalno učešće države (kroz državnu svojinu, regulaciju uslova poslovanja ekonomskih subjekata i dr.) u privrednom životu autokratskog društva je značajno.
• (6C) Privatno preduzetništvo i tržište su principi koji se smatraju osnovnim elementima demokratije i demokratskog.
Na osnovu ovih kriterija i lične percepcije za karakterizaciju vlasti Republike Srpske se može napraviti sledeća tabela:
|
Red. br. |
Karakteristike |
Politički sistem (kategorija) |
||
|
(A) Totalitarizam |
(B) Autokratija |
(C) Demokratija |
||
|
1 |
Ideologija |
1A |
1B |
1C |
|
2 |
Politički sistem |
2A |
2B |
2C |
|
3 |
Policija |
3A |
3B |
3C |
|
4 |
Mediji |
4A |
4B |
4C |
|
5 |
Vojska |
5A |
5B |
5C |
|
6 |
Ekonomski sistem |
6A |
6B |
6C |
|
Ukupno: |
1 |
4 |
1 |
|
Iz ukupnog zbira je vidljivo da se na vlasti u Republici Srpskoj radi o izrazito autokratskom režimu. Još je zabrinjavajuće što kod svake od ovih autokratskih karakteristika postoji tendencija kretanja prema totalitarizmu.
Glavni opredjeljujući faktori za određivanje karakteristika političkog sistema u Republici Srpskoj su sledeći: za ideologiju je nacionalizam, za politički sistem je nesmjenjivosti vladajućih stranaka, za policiju je brutalno rasturanje okupljanja građana, za medije je način finansiranja i rada pojedinih medijima, za vojsku je civilno služenje vojnog roka i za ekonomski sistem je stanje u javnim preduzećima. Osim njih tu je još i niz drugih faktora za određivanje kategorije koje je zbog prostora teško navoditi.
Autokratija sama po sebi ne mora biti negativna. Primjer za to je autokratsko upravljanje u privredi koje je efikasno i djeluju razvojno na neki proizvodni sistem. Međutim, politička autokratija u Republici Srpskoj je neefikasna (efikasna je samo za sebe!), sa poražavajućim rezultatima vladavine za život građana Republike Srpske.