Transparency International u BiH (TI BiH) prijavio je Centralnoj izbornoj komisiji (CIK) sedam političkih stranaka koje su, uprkos zakonskim zabranama, primile priloge od firmi koje posluju s državom.
Kako se navodi u velikom istraživanju TI BiH, zabranjene donacije primili su: HDZ BiH, SDP BiH, SDA, Republička stranka Srpske, Naprijed BiH, Demokratska fronta i Socijaldemokrate BiH, a ukupno je zabilježeno 15 takvih priloga.
Uprkos ovim slučajevima, mnoge velike stranke, među kojima i SNSD, nisu prijavile ni jednu marku donacija od privatnih firmi, što, prema TI BiH, otvara osnovanu sumnju da kriju stvarne izvore finansiranja.
HDZ BiH i 1.500 KM “sporne” pomoći
Najviše zabranjenih priloga dobio je HDZ BiH, među kojima se izdvaja donacija firme “AGIP” iz Brčkog, koja je sklapala ugovore s vlastima Brčko distrikta u vrijednosti većoj od 700.000 KM. Donacija HDZ-u iznosila je samo 1.500 KM, ali TI BiH ističe da je mnogo veći problem to što se kompanije koje dobijaju poslove od države dovode u vezu sa strankama koje vrše vlast.
Među donatorima HDZ-a bile su i firme Matisa d.o.o. i Posing, koje su takođe imale aktivne ugovore sa javnim institucijama.
SDP, SDA i “dijeljeni donatori”
U slučaju SDP-a BiH, sporna je donacija firme Euromeat (3.000 KM), iako ta firma ima višegodišnji ugovor s Ministarstvom odbrane BiH, koje vodi SDP-ov kadar. Problematične su i donacije firmi Europrost i Kop i Ko, koje su istovremeno poslovale sa javnim institucijama i donirale više stranaka – SDP i SDA.
Kod SDA su posebno upitne donacije firmi poput Inter-com Živinice, koja takođe posluje s državom.
Firma sa državnim kapitalom finansirala Ristićevu stranku
TI BiH je ponovo upozorio na nezakonito finansiranje Republičke stranke Srpske od strane firme Tehnički remont Bratunac, koja je u djelimičnom vlasništvu Republike Srpske. Ova firma, kojom rukovodi predsjednik stranke i narodni poslanik Slavenko Ristić, prošle godine je donirala stranci 45.000 KM, iako redovno sklapa ugovore sa MUP-om RS.
Sumnjive donacije i kod DF-a, Socijaldemokrata i Naprijed BiH
Socijaldemokrate BiH primile su donacije od firmi koje su dobijale javne nabavke u vrijednosti većoj od dozvoljenih 10.000 KM, dok je Demokratska fronta primila zabranjenu donaciju firme Den Alm Company iz Tuzle. Stranka Naprijed BiH je takođe prekršila zakon prihvatanjem priloga od firme Almy iz Zenice, koja je imala brojne ugovore sa javnim institucijama.
SNSD nije prijavio ni marku, a potrošio milione
Iako je strankama prijavljeno svega 433.756 KM donacija privatnih firmi (svega 1,48% ukupnih prihoda), TI BiH upozorava da postoji ozbiljan nesklad između prijavljenog i stvarnog finansiranja kampanja.
Samo je SNSD, prema procjenama TI BiH, potrošio najmanje milion KM više nego što je prijavio. Ova stranka nije prikazala nijednu marku donacija od privatnih firmi, a prethodnih godina je makar djelimično prijavljivala nenovčane priloge, poput organizacije koncerata.
Ni koalicioni partneri SNSD-a – Ujedinjena Srpska, DNS, SPS, SP i NPS – nisu prijavili ni jedan prihod od pravnih lica.
Neprijavljene donacije i sumnjivi troškovi kampanje
Značajne razlike između prijavljenog i stvarnog utroška kampanja zabilježene su i kod PDP-a i SDP-a, koji, iako su imali očigledno vidljive aktivnosti, nisu prijavili adekvatne iznose nenovčanih donacija.
Najviše nenovčanih donacija (39.000 KM) prijavila je Naša stranka, uglavnom za internet oglašavanje koje su plaćali kandidati, dok je SDA prijavila 37.000 KM na isti način.
Zanimljiv je i primjer Bosanskohercegovačke inicijative Fuada Kasumovića, koja je prijavila skromne iznose (ukupno 165.000 KM, od čega je 500 KM donacija fizičkog lica), a kampanja je, prema TI BiH, koštala najmanje 220.000 KM. Zvanično, ova stranka nema dugova, pa se postavlja pitanje – ko je finansirao kampanju?
Dugovanja partija i nerazjašnjene pozajmice
U 2024. godini političke partije prijavile su 6,9 miliona KM neizmirenih obaveza, što je nešto manje u odnosu na 2018. godinu (11 miliona).
Najveći dug ima SDP BiH, preko milion KM, uključujući i obaveze prema firmi Eso-Promet iz Stoca, za koje nije jasno kakve usluge su pružene.
SNSD je smanjio dugovanja na svega 73.000 KM, dok Socijalistička partija duguje 80.000 KM firmi bivšeg poslanika Jakova Galića. Značajne pozajmice iskazali su i HDZ 1990 (56.000 KM) i Naša stranka (60.600 KM), uključujući i 20.000 KM koje je dao njen predsjednik Edin Forto.
Sistem u kojem se ne zna ko plaća kampanje
Stranke su ukupno prijavile 29 miliona KM prihoda, od čega 20 miliona iz budžeta, ali nesklad između prijavljenog i stvarnog trošenja – posebno tokom kampanja – i dalje je ogroman problem.
Prema TI BiH, samo za posljednje izbore stranke su prikrile 2,6 miliona KM troškova kampanje, a praksa netransparentnog finansiranja i dalje je prisutna kod gotovo svih značajnijih političkih subjekata u BiH.