Mađarska kompanija “Lugos Renewables” (LREN) biće
većinski vlasnik solarne elektrane vrijedne više od 50 miliona evra,
koja bi trebalo da se gradi u okolini Trebinja.
Ovo je za Radio Slobodna Evropa (RSE) u pisanom odgovoru potvrdio Ištvan Halaš, generalni direktor kompanije.
Halaš je za RSE rekao i da je kompanija s
Elektroprivredom Republike Srpske potpisala sporazum o tajnosti, što se
tiče određenih detalja ugovora.
Na činjenicu da su detalji ugovora tajni, više puta je upozorio Transparency International u BiH.
Prema dokumentima u koje je RSE imao uvid, Mađari će biti
vlasnici 70 posto udjela u preduzeću “Solarna elektrana Trebinje 1”,
kao i koncesije, koja je prvobitno dodijeljena “Elektroprivredi RS”
(ERS), jednom od tri javna preduzeća za distribuciju električne energije
u BiH i osnivaču elektrane.
Vrijednost udjela koji je u vlasništvu Mađara iznosi nešto više od pet miliona KM (oko 2,5 miliona evra).
U organizaciji Transparency International (TI) BiH kažu
da im ERS nije željela dostaviti ugovor kojim je mađarski investitor
došao do koncesije za elektranu, te da je LREN bez javnog nadmetanja
došao do nje.
Vlasti Republike Srpske najavljivale su da će solarna
elektrana u Zupcima kod Trebinja biti najveća u regiji, a radovi su
trebali početi u proljeće ove godine.
Početak radova čeka odluku Konkurencijskog vijeća BiH,
koje mora da odobri preuzimanje većinskog udjela. Iz ovog tijela – koje
štiti i promoviše tržišnu konkurenciju u državi – za RSE je rečeno da je
predmet još u proceduri.
Prema Zakonu o konkurenciji BiH, firme koje se spajaju,
odnosno ako jedna ostvaruje većinsko vlasništvo nad drugom, dužne su da
to prijave Konkurencijskom vijeću BiH.
Šta kažu u mađarskoj kompaniji?
Iz kompanije pojašnjavaju da je solarna elektrana
započela kao projekat ERS-a, nakon čega je ERS njih kontaktirao, te su
“otpočeli pregovori o dugoročnoj saradnji”.
“Mi smo se u aprilu 2021. pridružili projektu kao tim
stručnjaka, čije je cilj bio izgradnja elektrane po najvišim
standardima. Kasnije smo redizajnirali projekat, te poslali pismo
namjere koje je zajednički potpisano 21. juna 2021”, ističu iz LREN-a.
Tvrde da novi koncept projekta znači i jednu od najvećih
solarnih elektrana na Balkanu, koji će proizvoditi zelenu,
karbon-neutralnu i održivu energiju.
“Tokom razvoja projekta, detalji kupoprodajnog ugovora su
dogovoreni, te je potpisan ugovor za kupovinu udjela. Rezultat toga da
su Lugos i ERS zajednički vlasnici kompanije ‘Trebinje 1 d.o.o’, od čega
Lugosu pripada 70 posto a ERS-u 30 posto”, rečeno je iz kompanije.
Dodaju da je odobravanje ugovora i dalje u proceduri pred
Konkurencijskim vijećem, te da to “traje duže nego što je bilo ko
očekivao”, ali da nakon odobrenja, slijedi registracija nove strukture
vlasništva u Sudu.
“U zavisnosti od procesa odobrenja, planiramo da počnemo
sa izgradnjom u drugom kvartalu 2023. a kompletiranje se očekuje krajem
2024. godine”, procjenjuju iz LREN-a.
Navode da u skladu sa već postojećim sporazumima, postoji
validan ugovor o otkupu električne energije između elektrane i
elektrodistributera, ERS.
“Ovo obezbjeđuje dugoročno, održivo i korisno napajanje strujom za tržište Republike Srpske”, ocjenjuju u mađarskoj kompaniji.
Podsjećaju da je sporazum o tajnosti, što se tiče
određenih detalja ugovora, njegov dio, te da su ga obje ugovorne strane
prihvatile.
Na zvaničnoj web stranici kompanije, navodi se da je
LUGOS Renewables Kft. (LREN) osnovana 2012. godine sa sjedištem u
Budimpešti, glavnom gradu Mađarske.
Ističe se da se radi o investicionoj kompaniji koja
djeluje u više od pet zemalja (ne navode kojih), specijalizovanoj za
razvoj projekata, s projektnim pravima i upravljanjem solarnim
parkovima.
U opisu se ističe i da su vlasnici solarnog parka
kapaciteta više od 50 megawat pika (MWp – mjera solarne energije u
fotonaponskoj industriji za opisivanje nazivne snage jedinice), te
uspješnog razvoja solarnog parka ukupnog kapaciteta preko 2500 MW u
Mađarskoj i inostranstvu.
Šta kažu u Elektroprivredi RS?
Elektroprivreda Republike Srpske potpisala je tokom
januara ugovor s mađarskom kompanijom o izgradnji fotonaponske solarne
elektrane, što je za RSE ranije potvrdio direktor Elektroprivrede
Republike Srpske (RS) Luka Petrović.
On je tada istakao da se ne radi o prodaji, već investiciji.
“To je najpovoljniji model koji je potpisan u Evropi.
Model se odnosi na to da će Elektroprivreda po povoljnoj cijeni
otkupljivati električnu energiju i dobiće na startu 5,5 miliona maraka
(2,75 miliona evra), a neće ni marke uložiti u realizaciju te
investicije”, rekao je Petrović.
Prema njegovim riječima, Elektroprivreda RS je prodala udjele u vlasništvu, a Mađari će “zauzvrat realizovati investiciju”.
No, Petrović nije precizirao o kojim udjelima je riječ.
“Kada bude objekat napravljen, nakon isteka koncesije,
preduzeće prestaje da funkcioniše u pravom smislu te riječi. Koncesija
je data na 50 godina”, rekao je Petrović.
Ovo je prva solarna elektrana u Bosni i Hercegovini koja je trebalo da počne sa radom ove godine.
Šta je sporno u projektu?
Transparency International (TI) BiH tvrdi da je mađarski
investitor došao do koncesije namijenjene ERS-u zaobilaženjem procedura i
bez javnog nadmetanja, te da će raditi posao pod “uslovima koji još
nisu poznati javnosti”.
U odgovoru uprava ERS-a navodi da taj ugovor još nije zaključen, nego je samo “utvrđen njegov sadržaj”.
ERS dalje navodi da postoji “izuzetak od Zakona koji se
odnosi na pristup informacijama a koji uključuje povjerljive interese
treće strane, te je utvrđeno da informacija nije od javnog interesa”.
Srđan Traljić iz Transparensija je rekao za RSE da oni
često na sudu dođu do potrebnih informacija, i ugovori budu
objelodanjeni – ali tek kada šteta već nastane i kada se ne može
reagovati.
“Insistiraćemo i dalje da se to objavi, apelujemo, s
obzirom da je važno da taj postupak bude transparentan, jer imamo loše
iskustvo iz ranijeg perioda. Ovo su informacije koje jesu od javnog
interesa, koje su značajne i koje zanimaju građane, te je važno da ih
imamo”, smatra Traljić.
On kaže da se prilikom mijenjanja vlasništva nad
elektranom nije radilo po zakonskim procedurama, nego je na kraju došlo
do obične prodaje privrednog društva.
“Nije prvi put da se koncesija daje javnom preduzeću, a
onda se bez ikakvog javnog poziva u to uvode privatni investitori”,
upozorava Traljić.
Da je ugovor netransparentan, ističe za RSE i Siniša Vukelić, urednik portala “Capital.ba”.
On navodi da kada je Elektroprivreda RS dobila koncesiju
za solarnu elektranu, tada nije riječi bilo o prodaji bilo kakvog
udjela.
Dodaje da je dogovor sa mađarskom kompanijom netransparentan, s obzirom da je posao sklapan pod velom tajne.
“Tako veliki projekat koji je Elektroprivreda RS, po
sopstvenom priznanju, pripremala skoro 10 godina kako bi napravila
najveću solarnu elektranu na Balkanu, dat je, ispod ruke, nekom drugom
fondu”, ističe Vukelić i dodaje da ukoliko je bilo potrebe za ustupanje
koncesije drugoj kompaniji, Elektroprivreda je to trebala javno da
objavi, kako bi se uvidjelo da li bi se pojavili još neki investitori.
Opozicija objavila potpisivanje ugovora
Elektroprivreda RS nije objavila potpisivanje ugovora sa
Mađarima. To je učinila opoziciona politička partija, Srpska demokratska
stranka (SDS), koja tvrdi kako se radi o “sumnjivom poslu”.
“Mi smatramo da je to zloupotreba, uzimanje bez javnog
nadmetanja javnog resursa, a onda da se to ustupi, bez javnog
nadmetanja, mađarskoj kompaniji”, izjavio je Mirko Šarović, lider Srpske
demokratske stranke (SDS) nekoliko sedmica nakon potpisivanja.
Prvi čovjek SDS-a kaže i da je sumnjiva vrijednost solarne elektrane od oko 50 miliona evra.
“Cijena je, po mojim procjenama, jednog megavata solarne
elektrane milion i po evra, možda može i jeftinije, to je sto i nešto
miliona eura”, navodi Šarović.
Šta predviđa koncesija za solarnu elektranu u Trebinju?
Elektroprivreda RS je koncesiju na 50 godina od Vlade
RS-a, jednog od dva entiteta u BiH, dobila u oktobru 2020. godine.
Vrijednost gradnje procijenjena je na 50 miliona eura, a elektrana je
trebala biti snage 72,92 megavata.
Kako je tada najavljeno, elektrana bi trebala proizvoditi
oko 100 gigavatčasova (GWh) električne energije godišnje i prostiraće
se na 120 hektara površine.
U prošloj godini BiH je proizvela nešto više od 17.000 GWh struje.
U oktobru 2020. godine Elektroprivreda RS je formirala Privredno društvo “Solarna fotonaponska elektrana Trebinje 1” d.o.o.
To preduzeće je bilo u stoodstotnom vlasništvu Elektroprivrede RS do potpisivanja ugovora sa mađarskom kompanijom.
Tada je najavljeno da je fotonaponska elektrana dio
desetogodišnjeg plana Elektroprivrede RS o gradnji elektrana na
obnovljive izvore snage 1.000 Mgw.
Prvo je došao Orban
Potpisivanje ugovora o gradnji solarne elektrane Trebinje
1 uslijedilo je nakon posjete premijera Mađarske Viktora Orbana BiH u
novembru 2021. godine.
Orban je tada boravio u Laktašima pored Banjaluke, gdje
se sastao sa Miloradom Dodikom, članom Predsjedništva BiH i liderom
Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD).
Nakon te posjete najavljeno je da Orban planira pomoći RS sa 100 miliona evra, kroz osnivanje fonda za pomoć privredi.
Plan je da iz tog fonda mali i srednji preduzetnici, kao i poljoprivrednici u RS dobijaju bespovratna sredstva.
Luka Petrović, direktor Elektroprivrede RS je ocjene o
povezanosti Orbana sa projektom solarne elektrane nazvao
“konstrukcijama”.
“Ali, evo i da ima (premijer Mađarske veze sa projektom), kakav je to problem”, upitao je Petrović.
(RSE)