Dvije i po godine nakon požara u bivšem privrednom gigantu
Incelu, kada se zapalilo kancerogeno ulje piralen ništa nije učinjeno kako bi
se on uklonio. Nije preduzeta ni jedna jedina radnja, jer je “zapelo” u
komunikaciji između ključnih institucija- Gradske uprave Banjaluka i Ministarstva
za za prostorno uređenje, građevinstvo i ekologiju Republike Srpske.
Tako su za BUKU iz Gradske uprave rekli da je Grad putem
Ekološkog inspektora, nakon održane Sjednice, koju je organizovao UNDP, gdje se
raspravljalo o rezultatima, početkom februara 2022. godine, poslao upit
Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS, te
Republičkoj upravi za inspekcijske poslove, da se izjasne o tome ko je nadležan
za preduzimanje mjera na sanaciji zemljišta od piralena, s obzirom da je tokom
2019. i 2020. godine, bilo problema u vezi s tim.
“U odgovorima koji su dostavljeni, nije bilo nikakve
jasne naznake i mišljenja u vezi s tim, već su se i jedni i drugi pozvali na
nadležnost prema propisima. U narednom periodu će gradski ekološki inspektor,
koji je bio uključen u to, raditi na nastavku postupaka kod subjekata kod kojih
je utvrđeno prisustvo piralena“, rekli su za BUKU iz Gradske uprave.
Sa druge strane, iz Ministarstva za prostorno uređenje,
građevinstvo i ekologiju RS ističu da su oni svoje nadležnosti ispoštovali, te
da je sada na Gradskoj upravi da
obezbijedi neophodna sredstva.
I dok se u krugu Incela dešava ekološka katastrofa, što su
potvrdili krajem prošle godine i u Gradskoj upravi kada su predstavljeni
rezultati istraživanja koji su pokazali da je dozvoljena količina piralena 0,02
miligrama u suhom tlu, a na pojedinim dijelovima zemljišta u Banjaluci
pronađeno je 2.800 miligrama, po ko zna koji put na djelu vidimo da odgovornost onih koji bi trebalo da stoje iza
svega ovoga ne postoji.
A problem piralena, kancerogenog ulju koje izaziva genetske
mutacije, koji je prirodno neuništiv i hemijski i fizički nerazloživ u Banjaluci
nije od juče. O njemu se već godinama govori i zna u užim krugovima, a prvi je
to pokazao Izvještaj “Procjena odabranih perzistentnih organskih
zagađivača u atmosferi i vodenim ekosistemima od otpadnih materijala nastalih
usljed rata u bivšoj Jugoslaviji” koji je rađen od 2002. do 2004. godine.
Tek u martu 2019. godine kada je u Poslovnoj zoni „Incel“
izbio katastrofalan požar, nakon što su radnici jednog privatnog preduzeća
sjekli dijelove transformatora, pa je došlo do istjecanja i zapaljenja ove
opasne materije, u javnost je dospjela informacija o prisutnosti kancerogenog
piralena u okolini.
Tada su počela i nova istraživanja.
Kontaktirali smo i JNU
Institut za zaštitu i ekologiju Republike Srpske koji je bio uključen u vezi problema
piralena u posljednjem istraživanju jer je bio partner češkoj kompaniji Dekonta
zajedno sa Urbis centar Banja Luka u posljednjem projektu remedijacije i rekultivacije
poslovne zone Incel.
Naime oni su u julu i septembru 2021. godine izvršili
detaljno ispitivanje na terenu na prethodno verifikovanih sedam žarišnih tačaka
u krugu INCEL-a i analitička procjena prikupljenih 595 uzoraka zemljišta i
građevinskog otpada, pokazala je na pojedinim mestima piralena ima čak 3.000
puta više nego što je dozvoljeno.
Glavni zaključci su da je žarišna tačka sa najvećom količinom
kontaminiranog materijala žarišna tačka Lukić (bivša elektrana) sa ukupnom
količinom materijala za iskop 4.281 m3. Ukupna količina kontaminiranog
materijala na području Incela namenjenog otkopavanju i naknadnom tretmanu
iznosi 4.890 m3 .
Utvrđeno je i da postoji ozbiljan problem u pogledu teških
metala na žarišnoj tački Poslovne zone (elektroliza), gdje je prisutna izrazito
povećana koncentracija žive.
U zaključcima ovog istraživanja se navodi i da rezultati
testa procjeđivanja pokazuju da nijedan od graničnih indikatora za prijem
otpada na deponiju neopasnog otpada nije prekoračen. Dakle, može se
konstatovati da su, kontaminirano zemljište i građevinski otpad sa sadržajem
PCB-a ispod 50 mg/kg d.m. predstavljeni u prikupljenim kompozitnim uzorcima
(Lukić Invest – bivša elektrana, Poslovna zona – ispred BC Metal i Poslovna
zona – elektroliza), potencijalno pogodni za konačno zbrinjavanje na deponijama
neopasnog otpada.
Takođe navedeno je da su U INCEL-u pronađene dve grupe
kontaminiranih materijala: zemljište i
građevinski otpad sa koncentracijom PCB-a ≥ 50 mg/kg d.m. i zemljište i građevinski otpad sa
koncentracijom PCB-a < 50mg/kg d.m. PCB-a.
“Iako se podrazumijeva da Bosna i Hercegovina trenutno ne
posjeduje postrojenja za konačno zbrinjavanje opasnog otpada (PCB ≥50 mg/kg
d.m.), moguće je da se takav otpad može izvoziti u licencirani objekat u inostranstvu.
Iz ovih razloga najpreporučljivija opcija za remedijaciju kontaminiranih
područja u INCEL-u uključuje iskopavanje i ex situ konačno zbrinjavanje
kontaminiranog zemljišta i građevinskog materijala/otpada”, navodi se u
zaključku istraživanja I ujedno navodi da bi remedijacija svih žarišnih tačaka
će biti vršena istovremeno trajala ukupno 15 mjeseci.
Uticaj piralena na
životnu sredinu i zdravlje ljudi
Polihlorovani bifenili (PCB) su jedinjenja koja se ne
pojavljuju u prirodnom okruženju. Smjese ovih jedinjenja imaju zaštićene
nazive, a jedno od njih je i piralen. Zbog mogućih posljedica po zdravlje i
životnu sredinu, PCB-e je zabranila većina država od 1972. godine. Međutim, PCB
spadaju u dugotrajne organske zagađujuće materije, što znači da dugo opstaju u
životnoj sredini i organizmima, kao i da imaju toksična dejstva, ranije je
objavio Centar za životnu sredinu.
Karcinom, poremećaj imuniteta, nervnog sistema, rada štitne
i polnih žlijezda, štetni efekti na jetru, bubrege, srce i krvne sudove,
oštećenja i bolesti kože, samo su neke od ozbiljnih stanja koje ova grupa
jedinjenja mogu izazvati. Osobe koje su duže vremena izložene ovim jedinjenjima
imaju visok rizik da razviju neko od nabrojanih oboljenja, najčešće teškog i
neizlječivog karaktera. PCB su supstance koje različitim mehanizmima izazivaju
karcinom kod ljudi i pojačavaju učinke drugih kancerogenih supstanci.
PCB se iz vazduha, vode i zemljišta prenosi u biljke i
životinje, te se može nakupljati u organizmima. U biljkama se nakuplja najviše
u listovima i u drugim nadzemnim dijelovima biljaka. Vodeni organizmi
akumuliraju PCB, i to najviše u masnom tkivu. Nakupljanje je prisutno i kod
ljudi, kao vrste na vrhu lanca ishrane, i koncentracija u masnim tkivima
čovjeka je i do 100 puta veća nego u hrani koju jede.
Najveća opasnost od PCB je putem unosa kontaminiranom
prehrambenim proizvodima, i to ribom, mesom, mlijekom i mliječnim proizvodima.
O zagađenju ovih prehrambenih proizvoda, na lokalitetu koji gravitira poslovnoj
zoni, još uvijek nema saznanja. Ispravnost pobrojanih namirnica je u domenu
pretpostavke, što je nedopustivo, zbog čega moraju da se provedu detaljna
istraživanja.