Njemačko-italijanska okupacija prostora Bosne i Hercegovine te uspostava zločinačkog režima Nezavisne države Hrvatske u aprilu 1941. godine je gotovo odmah dovela do zločina prvenstveno nad srpskim, jevrejskim i romskim stanovništvom, ali i ostalim protivnicima režima.
Kao Dan ustanka u Bosni i Hercegovini se obilježavao 27. juni, u sjećanje na akciju gerilskih odreda koji su 27. juna 1941. godine napali i oslobodili Drvar i Bosansko Grahovo te nekoliko manjih žandarmerijskih postaja u ovom području Bosanske Krajine.
Marko Atilla Hoara u svojoj knjizi “Bosanski muslimani u Drugom svjetskom ratu”, navodi kako je Komunistička partija Jugoslavije počela planirati ustanak odmah nakon okupacije Jugoslavije, ali da su komunisti vjerovali da će radnička klasa biti nosilac otpora. Ipak, ustaški zločini su primorali srpsko seljaštvo da pokrene oružanu borbu za opstanak i to je bacilo u sjenu borbu u gradovima.
Ipak, komunisti su u ustanak ušli sa dobro razvijenom strukturom na čijem čelu se nalazio Svetozar Vukmanović Tempo kao komandant Pokrajinskog štaba za Bosnu i Hercegovinu. Pokrajinski štab je imao komandu nad četiri Oblasna štaba: Sarajevo, Tuzla, Bosanska Krajina i Hercegovina.
“Partizanski pokret u Bosni i Hercegovini imao je specifičan bosanski karakter, jer je bio organiziran na bosanskohercegovačkoj platformi, pod komandom jedinstvenog bosanskohercegovačkog centra i u organizaciji etničkih izmiješanih bosanskohercegovačkih komunista”, navodi Hoara.
Njemačka invazija na SSSR 22. juna je bila i znak komunistima u Jugoslaviji da otpočnu sa oružanim ustankom. Centralni komitet Komunističke partije je 4. jula pozvao narode Jugoslavije na ustanak. Nakon ovog poziva prvi ustanak je počeo u Srbiji 7. jula, zatim Crnoj Gori 13. jula i Sloveniji 22. jula.
Ustanak u Bosni i Hercegovini je počeo 27. jula, ali potrebno je istaći da su se srpski seljaci digli protiv Nezavisne države Hrvatske u istočnoj Hercegovini i prije ovog datuma. Ipak ovo je bio u svojoj osnovi ideološki neprofilisani ustanak seljaka kojima je prijetilo istrebljenje od ustaškog režima.
U Bosanskoj Krajini je u julu bilo formirano kako navodi Rasim Hurem u knjizi “Bosna i Hercegovina u Drugom svjetskom ratu”, više gerilskih odreda koji su brojali do oko 80 ljudi, više borbenih grupa ili ustaničkih grupa i dvije diverzantske grupe.
Nakon brojnih zločina NDH i ustaša u području Bosanske Krajine u zoru 27. jula izvršen je napad na ustaške posade u Drvaru i okolnim mjestima. Ove jedinice su uspjele da zauzmu grad. Drvar je veći dio narodnooslobodilačke borbe do 1945. godine bio slobodan grad.
Iako su na samom početku ustanka 1941. godine većinu ustanika činili Srbi, Komunistička partija je nastojala da ideološki ustanak oblikuje na patriotskoj osnovi prema Bosni i Hercegovini kako bi spriječila da ustanak ostane čisto srpski. U konačnici je takva politika dala rezultate i ustanku se pridružio i značajan broj Hrvata i Bošnjaka.
Probleme u početnoj mobilizaciji je predstavljala i sklonost ustanika kako navodi Hoara da pljačkaju i ubijaju muslimane i Hrvate, ali i partizanski savez s četnicima. Kao primjer ističe muslimansku četu koja je osnovana na Romaniji u oktobru 1941. godine koja je izrasla u bataljon sa 250 članova. Kako četnici nisu imali povjerenje u ovu jedinicu te su napadali muslimanska sela mnogi pripadnici su dezertirali, a komandant Mujo Hodžić Crni je pomoć zatražio i dobio od ustaša.
Narodnooslobodilačka borba je uz odbranu u agresiji od 1992. do 1995. godine jedan od najznačajnijih i najvećih događaja u historiji Bosne i Hercegovine, a ustanak od 27. jula je simbolički označio početak borbe koja je dovela do zajedničkog oslobođenja Bosne i Hercegovine od nacističkog okupatora.