Republika Srpska se suočava sa kompleksnim demografskim problemima koji se manifestuju konstantnim smanjenjem stope rađanja i negativnim prirodnim priraštajem, smanjenjem broja učenika u osnovnim školama, procesima depopulacije, nestajanja sela, starenja stanovništva i emigracije fertilnog i radno sposobnog stanovništva u inostranstvo. Osnovni problem stanovništva RS je fenomen nedovoljnog rađanja koji je posljedica niza negativnih faktora
Nalazi, zasnovani na relevantnim, pouzdanim i dovoljnim revizijskim dokazima, pokazuju da od 1996. godine nijedna jedinica lokalne samouprave Republike Srpske nije imala u kontinuitetu pozitivan prirodan priraštaj niti stopu ukupnog fertiliteta od 2,1 djeteta po ženi koja obezbjeđuje prosto obnavljanje stanovništva, stoji u Izvještaju Glavne službe za reviziju javnog sektora u Republici Srpskoj.
Nalazi revizije također pokazuju da je mogućnost demografskog oporavka upitna za 23, odnosno preko trećine jedinica lokalne samouprave u Republici Srpskoj, usljed niza nepovoljnih demografskih pokazatelja
Sve varijante projekcija budućeg demografskog razvoja prostora RS ukazuju na nastavak i pogoršanje nepovoljnih tendencija.
Stručnjaci iz oblasti demografije iskazuju bojazan, da bez hitne reakcije donosilaca odluka, društva suočena sa dugotrajnom stopom ukupnog fertiliteta ispod 1,5 upadaju u zamku “niskog fertiliteta” iz koje nema izlaza, odnosno postoji dugoročna opasnost za njihov demografski opstanak
Rađanje djece daleko ispod potreba prostog obnavljanja stanovništva obilježava demografski razvoj RS, kao i svih država okruženja i Evrope. I RS i BiH su se sa fenomenom nedovoljnog rađanja suočile prije skoro pola vijeka. Od 1978. godine stopa ukupnog fertiliteta je pala ispod potreba za prostu zamjenu generacija. Ratna dešavanja 90-tih su donijela dodatno pogoršanje trenda ove demografske komponente.
RS bilježi povećanje rađanja u poslijeratnom periodu da bi od 2000. godine počeo trend pada broja živorođene djece. Od 2002. godine prirodni priraštaj u RS je negativan. U 2020. godini je zabilježen najmanji broj živorođenih, a u 2021. godini najveći broj umrlih lica od stvaranja RS, pa je samim tim i najveća negativna vrijednost stope prirodnog priraštaja zabilježena prošle godine.
“U periodu 2002-2021. godina, samo po osnovu negativnog prirodnog priraštaja RS je ostala bez 85.000 stanovnika” stoji u izvještaju
Podaci za 1996. godinu ukazuju da je negativan prirodni priraštaj imala 31, odnosno skoro polovina jedinica lokalne samouprave. Od navedene godine, nijedna lokalna samouprava u RS u kontinuitetu nije imala pozitivan prirodni priraštaj, a skoro četvrtina je imala negativan prirodni priraštaj u proteklih 25 godina. U 2019. godini nijedna od 63 lookalne zajednice nije imala pozitivan prirodni priraštaj, u 2020. godini je samo opština Jezero imala jedno živorođeno dijete više u odnosu na broj umrlih lica. U 2021. godini Istočni Drvar i Petrovac su imali pozitivan prirodni priraštaj koji se ogledao u jednom, odnosno 6 više živorođenih u odnosu na umrle.
Nizak nivo nataliteta u proteklih 20 godina je već ostavio posljedice pa se postavlja pitanje ko će rađati djecu u RS u narednih 20 godina jer se učešće fertilnog kontingenta u ukupnom stanovništvu RS iz generacije u generaciju značajno smanjuje. Žene koje će u narednih 20 godina činiti fertilni kontingent u RS je za 25% manji u odnosu na trenutni fertilni kontingent u 2021. godini, odnosno skoro za 40% manji u odnosu na generaciju žena prije 20 godina. Ovaj parametar povezan je sa stepenom demografskog starenja, tako da JLS sa većim udjelom starog stanovništva imaju deficit ženskog fertilnog kontingenta kojeg će biti teško nadoknaditi u budućem periodu.
Nijedna od 63 lokalnih jedinica vlasti nema u kontinuitetu stopu ukupnog fertiliteta od 2,1 koja obezbjeđuje prosto obnavljanje stanovništva. Dvije trećine ih ima stopu ukupnog fertiliteta nižu ili jednaku stopi RS koja iznosi 1,41 za 2021. godinu. U 2021. godini 11 jedinica ima stopu ukupnog fertiliteta 1 i ispod 1, a koja ne omogućuje u skoroj budućnosti njihov demografski oporavak.
Usljed niza nepovoljnih demografskih pokazatelja, posebna opasnost po mogućnost demografskog oporavka se odnosi na 23 jedinice odnosno preko jedne trećine u RS. Ove okalne samouprave su pretežno rubne, teritorijalno naslonjene uz entitetsku granicu, u najvećem broju slučajeva nastale dijeljenjem prijeratnih opština. NJihov demografski kapacitet je veoma skroman usljed malog broja stanovnika i živorođene djece na godišnjem nivou, starosti stanovništva, posebno njegovog ženskog dijela, te prisutnosti migracije stanovništva
“S obzirom na složenost problema nedovoljnog rađanja, kao i demografskih specifičnosti na prostoru svake jedinice lokalne samouprave, potrebno je da se, pored republičkog nivoa, aktivno uključe i institucije lokalnog nivoa vlasti svojim mjerama i aktivnostima za podsticanje rađanja. Iz tog razloga stanovništvo treba da bude u centralnom fokusu organa jedinica lokalne samouprave, kao što su to prostor i njegovo uređivanje ili kao što su to sektori ekonomske i socijalne politike. Lokalna zajednica treba imati svoju populacionu politiku da bi preduprijedila poremećaje u demografskom razvoju i da bi ih zaustavila kada oni postoje. Iako je potreba za aktiviranjem lokalne samouprave u oblasti populacione politike istaknuta u nizu strateških i razvojnih akata Republike Srpske, istoj nije pristupljeno na sistemski način” stoji u nalazu revizije.