Glavni udar desio se u nedjelju ujutru, 27. oktobra u 8.10 časova jačine 6,6 stepeni Rihterove skale, a dan ranije prethodila su mu dva jaka zemljotresa u 15.36 časova jačine 5,6 stepeni Rihterova i u nedjelju 2.55 časova jačine 4,8 stepeni po Rihteru.
Poslije glavnog udara 27. oktobra, uslijedio je naknadni udar u 8.53 časova jačine 4,7 jedinica Rihterove skale.
Grad je ostao devastiran, a ogromna materijalna šteta bila je pričinjena na 86.000 stambenih jedinica, 266 školskih objekata, 152 zgrade javne uprave i administracije, 146 kulturnih ustanova, 133 zdravstvena objekta i 29 socijalnih ustanova.
Banjaluka je ostala bez struje i vode, a vojska je zajedno sa građanima raščišćavala ruševine i oslobađala zatrpane. Pomoć je stizala sa svih strana, ljudi su danima bili na ulicama, jer su mnogi ostali bez svojih domova.
Zahvaljujući velikoj solidarnosti stanovništva iz svih krajeva bivše Jugoslavije, ali i pomoći iz Evrope i svijeta, Banjaluka je ponovo stala na noge, razvijala se i postala savremen grad, univerzitetski, privredni, finansijski, politički i administrativni centar.
Vladan Vukliš, istoričar i arhivista ranije nam je pričao o velikom zemljotresu koji je potresao Banjaluku prije 52 godine.
“Zemljotres koji je pogodio Banjaluku ostavio je građane u stanju šoka. Bio je potrebno više godina da se vidljive posljedice saniraju u onoj mjeri u kojoj više ne bi bile u prvom planu. Što se tiče procesa kroz koje je grad prolazio kada ga je zemljotres zatekao, u različitim djelatnostima postojale su različite tendencije u razvoju, koje su potom imale različite, često protivrječne izlazne rezultate. Velika sredstva su morala biti uložena u oporavak privrede, koja će ponovo stati na noge i ući u nove razvojne programe, no, zbog različitih, specifičnih faktora, ona će se konstantno boriti sa uvijek prisutnim teškoćama. U svakom slučaju, grad je u godinama obnove dobio novi graditeljski polet, ali on nije predstavljao apsolutnu novinu, nego je u neku ruku bio nastavak prethodno iskazanih tendencija”, rekao je za BUKU Vukliš.
Iz tog perioda uvijek se ističe važbost solidarnosti.
“Solidarnost se odvijala i iskazivala kroz različite aktivnosti. Već u prvim minutama, solidarnost i osjećaj odgovornosti unutar samog grada došli su do izražaja. Vojska je građanima podijelila šatore i druge materijale iz svojih zaliha da bi oni što bezbolnije provodili hladne noći po parkovima i dvorištima. Šira zajednica se brzo uključila, tako da je iz drugih gradova stizala pomoć, prvo u lijekovima i hrani, a zatim u drugim potrepštinama. Angažovala se i međunarodna zajednica, pa su u Banjaluku stizale strane delegacije crvenog krsta, razni entuzijasti, građani, privatna lica, slali i donosili novac, kamp prikolice, nudili radnu pomoć… Stručna javnost je takođe odigrala značajnu ulogu. Na primjer, seizmolozi iz Skoplja su već u prvim danima postavili prvu mjernu stanicu kojom je bilo moguće pratiti dalja podrhtavanja tla. Naravno, problem se u narednom periodu rješavao ne samo kroz solidarne inicijative nego i sistemski”, pojašnjava Vukliš.
Dodaje da je direkcija za robne rezerve je u prvim danima alocirala značajne količine materijala i ustupila ih Opštini Banjaluka.
“Naredne godine, Savezna skupština donijela je Zakon o učešću Federacije u obnovi Bosanske Krajine, kojim su određena značajna novčana sredstva, ne sasvim jednaka podnesenim procjenama štete ali opet blizu tom iznosu, od kojih je oko 80% bilo bespovratnog karaktera, a ostatak u vidu dugoročnih niskokamatnih kredita. U kasnijim godinama pojedinačne solidarne inicijative su nastavljene, tako da su razne zajednice direktno ustupale sredstva za realizaciju određenih projekata, pri čemu su mnoge nove građevine u Banjaluci bile svojevrsni pokloni drugih gradova ili organizacija. Na primjer, zgrada Banjalučke gimnazije poklon je tadašnjeg Grada Sarajeva, Republika Bugarska je poklonila zgradu OŠ Georgi Stojkov Rakovski, a Grad Skoplje današnju OŠ Vuk Karadžić”, ističe.
Kada je riječ o reakciji nadležnih organa Vukliš kaže da se u roku od nekoliko minuta nakon prvog, nedeljnog zemljotresa, u zgradi Skupštine opštine počeli okupljati članovi Štaba narodne odbrane, garnizona JNA, funkcioneri, aktivisti i stručno osoblje.
“U roku od pola sata, na ulicama su već bili pripadnici armije, milicije, civilne zaštite i medicinskih službi. U roku od sat vremena, već su se sakupljale informacije sa terena, a poduzete su i prve mjere. Te večeri, Radio Banjaluka objavila je nalog da škole sutra prestaju sa radom, da se u zgrade ne ulazi dok ne budu pregledane, a da se radnici ujutro jave na posao. U prvoj noći između dva potresa u Banjaluku su stigli prvo mnogi republički, a zatim i savezni funkcioneri. Neki su se i sami uključili u terenski rad. Društvene službe organizovane su na otvorenom, pod šatorima, i funkcionisale su sasvim dobro, s obzirom na okolnosti”.
Kada je desio zemljotres bila je kasna jesen.
“Noći su već bile hladne, a bilo je potrebno pripremiti se za neminovnu kišu, snijeg i hladnoću. Gotovo 46 hiljada građana provelo je određeno vrijeme pod šatorima. Oni su ubrzo zamijenjeni tvrđim objektima kao što su montažne barake, vagoni, kamp prikolice i autobusi. Većina toga je došla sa strane, kao vid pomoći. Nekih 15 hiljada porodica će provesti narednu zimu u tim objektima, ili sa drugim porodicama čiji su stanovi prošli inspekciju. Od velikog značaja bilo je preseljenje banjalučkih škola i đaka u druge gradove Jugoslavije, što je provedeno u novembru i trajalo je do kraja školske godine, kada su se đaci mogli vratiti u popravljene, adaptirane ili sagrađene objekte”, kaže Vukliš.
Na Trgu Krajine i danas se nalazi sat, koji je prestao da radi 27. oktobra 1969. godine u 9.11 časova, kao podsjetnik na nesreću, koja je zadesila naš grad. Vremenom.
Pogledajte snimak iz 1969. godine iz britanskog magazina British Pathe